İslâm Ceza Hukukunda Cezaların Umumiliği

Yıl 2022, , 103 - 126, 30.06.2022

Abdulmuid Aykul

https://doi.org/10.33718/tid.1096264

Öz

Çağdaş hukuk sistemlerinde kanunların genelliği ile belli bir kişiyi hedef almayan, özel ve ârizî bir durumu değil önceden belirlenmiş, soyut, kapsadığı herkese hitap eden hükümler kastedilmektedir. Bu açıdan bakıldığında kanunun genelliği kanun önünde herkesin eşit olması ile aynı şeyi ifade eder. Ancak çağdaş ceza hukukunda eşitlik ile nispi eşitlik anlaşılıp her şeyi ile eşit olan kimseler arasındaki bir eşitlikten bahsedilebilir. Eşit olmayanların aynı cezai müeyyidelere muhatap olması bu eşitlik anlayışına ters bir durumu meydana getirir. İslam ceza hukukunda kanun önünde eşitlik söz konusu olduğunda bunun cezanın ilgili olduğu hak grubu ile yakından ilgisi olduğu gibi ceza türü ile de ilgisi vardır. Hakların Allah hakkı ve kul hakkı diye iki grupta mütalaa edilmesi sebebiyle kul hakkına ilişkin olan cezalarda eşitlik ilkesine riayet edildiği söylenebilir. Bu alanda da her ne kadar mezhepler arasında farklılık bulunsa da Hanefî mezhebi eşitlik ilkesinin önemli savunucularından birisidir. Ceza hukukunun genel ilkeleri bağlamında İslam ceza hukukunda umumiliğini konu edinen bu çalışma, İslam ceza hukukunda cezalarda umumilik ilkesinin işletilip işletilmediğini, umumiliğe aykırı hükümlerin bulunup bulunmadığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmada öncelikle ceza hukukunda genellik ile neyin kastedildiği modern ceza hukuklarından araştırılacak, akabinde İslam ceza hukukunda had, kısas ve ta‘zir ana başlıkları altında cezalarda umumiliğin olup olmadığı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İslam Ceza Hukuku, Cezaların Genelliği, Had, Kısas, Ta‘zir.

The Generality of Penalties in İslamic Criminal Law

Öz

In contemporary legal systems, the generality of laws refers to provisions that do not target a specific person, not a special and incidental situation, but predetermined, abstract, and appealing to everyone. From this point of view, the generality of the law means the same thing as the equality of all before the law. However, in contemporary criminal law, equality and relative equality can be understood and an equality between people who are equal in everything can be mentioned. The fact that unequals are subject to the same penal sanctions creates a situation contrary to this understanding of equality. When it comes to equality before the law in Islamic criminal law, this is closely related to the right group to which the punishment is related, as well as to the type of punishment. Since the rights are considered in two groups as the right of Allah and the right of the person, it can be said that the principle of equality is respected in the punishments related to the rights of the people. Although there are differences between the sects in this area, the Hanafi sect is one of the important defenders of the principle of equality. This study, which deals with the generality of Islamic criminal law in the context of the general principles of criminal law, aims to determine whether the generality principle is applied in penalties in Islamic criminal law and whether there are provisions contrary to generality. In this study, first of all, what is meant by generality in criminal law will be investigated from modern criminal law, and then it will be evaluated whether there is generality in punishments under the main headings of hadd, qisas and ta'zir in Islamic criminal law.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, İslamic Criminal Law, Generality of Penalties, Had, Qisas, Ta‘zir (discretionary penalties).

Kaynakça

• Aykul, Abdulmuid. İslam Ceza Hukukunda Tazir. İstanbul: Marmara Üniversitesi, (Doktora Tezi), 2021.
• AYM, Anayasa Mahkemesi, K. 1988/27 (27 Ekim 1988).
• AYM, Anayasa Mahkemesi, K. 2018/9 (14 Şubat 2018).
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. Dâru’l-Fikr, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Had (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/548. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîh-i Buhârî (Câmiü’s-sahih). thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dâru Tûki’n-Necâ, 1422.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b Ali er-Râzî. Şerhü muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş. Beyrut-Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye ve Dârü’s-Sirâc, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b Abdullâh b Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Beyrut: Darü’l-Minhâc, 2007.
• Erol, Haydar. Türk Ceza Kanunu (5237 Sayılı). Ankara: Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, ts.
• Esirgen, Seda Örsten “İslam ve Osmanlı Hukukunda Zimmiler”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21/2 (2015) 187-213.
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed ez-Zebîdî. el-Cevheretü’n-neyyire. Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Hırakî, Ebû’l-Kâsım Amr b. el-Hüseyn. Muhtasaru’l-Hırakî. Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1993.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Minhatü’l-hâlik haşiyetü’l-bahri’r-râik. Dârü’l-Kitabi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-Kalem, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed. Ahkâmu ehli’z-zimme. thk. Ebû Bera’ Yusuf b. Ahmed el-Bekri - Ebû Ahmed Şakir b. Tevfik el-Aruri. Demmâm: Ramadi li’n-Neşr, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Cemmâîlî Makdîsî. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Cemmâîlî Makdîsî. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Rüşd (Cedd), Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhedât. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-islâmî, 1988.
• İbn Rüşd (Hafîd), Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Şerhü fethi’l-kadîr. Dârü’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Rif’a, Ebu’l-Abbâs Necmüddin Ahmed b. Muhammed el-Ensârî. Kifâyetü’n-nebîh fî şerhi’t-tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Surûr Bâslûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İbnü’ş-Şilbî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yûnus. Hâşiyetü’ş-Şilbî ale’t-Tebyîn. Bulak-Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313h.
• İmrânî, Ebû-l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim el-Yemenî. el-Beyân fi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şehabeddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdürrahim. el-Furûk = Envârü’l-burûk fî envâi’l-furûk. Kâhire: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şehabeddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdürrahim el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdî ve’l-imâm, thk. itn: Abdulfettah Ebû Ğudde (Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1995),
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed Hanefî. Bedâiü’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kayrevânî, Ebû Saîd Halef b. Ebi’l-Kasım b. Süleymân el-Ezdî el-Berâziî. et-Tehzîb fî ihtisâri’l-müdevvene. thk. Muhammed Emin Veled Muhammed Sâlim b. eş-Şeyh. Dubai: Dârü’l-Bühûs li’d-Dirasâti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Türâs, 2002.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed b. Hasan. el-Hidâye alâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Abdüllatif Hümeym, Mâhir Yâsin el-Fahl. Müessesetü Girâs, 2004.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc, Ali Cumâ Muhammed. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2. Basım, 2006.
• Kur’ân Yolu. Erişim 25 Mart 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Ahkâmü’s-sultâniyye (Kahire: Dâru’l-hadîs, ts.),
• Merğinânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedi. thk. Yusuf Talâl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. Kâhire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım el-Abderî. et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref b. Nûrî. Ravzatü’t-tâlibîn. thk. Zeheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebü’l-islâmî, 3. Basım, 1991.
• Önder, Ayhan Ceza Hukuku Dersleri (İstanbul: Filiz Kitabevi, 1992).
• Remlî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Sa´lebî, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b Ali b. Nasr el-Bağdâdî. et-Telkîn fi’l-fıhhi’l-Malikî. thk. Ebû Üveys Muhammed bû Hubzetü’l-Hüseynî et-Tatvânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma´rife, 1993.
• Sıkıllî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Yûnus. el-Câmi’u li-mesâili’l-müdevvene. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2013.
• Subkî, ʿAbdulvehhâb b. Taḳiyuddîn Tâceddî, el-Eşbâh ve’n-neẓâir (b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.)
• Şahbaz, İbrahim. Açıklamalı ve İçtihatlı Türk Ceza Hukuku. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2020.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2012.
• Şirâzî, Ebû İshâk Cemâleddîn İbrâhim b. Ali b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tarsûsî, Necmeddîn İbrahim b. Ali, Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibu en yu’mele fi’l-mülk, thk. Rıdvan es-Seyyid (Beyrut: Dârü’t-Talia, 1992)
• Udeh, Abdülkadir. et-Teşrîü’l-cinâiyyü’l-İslâmî: mukarenen li-kanûni’l-vaz’î. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• Yıldırım, Turan. “İdarenin Düzenleyici İşlemlerinde Eşitlik İlkesi”. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3 (2)/ (Güz 2016), 39-60.
• Yiğit, Yaşar. “İslam Ceza Hukuku Bağlamında Zimmîler”. Diyanet İlmî Dergi 57/ (2021),171-203.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn. Esne’l-metâlib fî şerhi ravzi’t-tâlib. Dârü’l-Kitabi’l-İslâmî, ts.
• Zeydan, Abdulkerim. Ahkâmü’z-zimmiyyin ve’l-müste’menin fî dari’l-İslâm. Bağdat: Mektebetü’l-Kuds-Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şilbî ile birlikte). Bulak-Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.