Human Between Good and Evil: Animal, Angel and Devil in Ghazali

Yıl 2023, , 89 - 104, 30.06.2023

Ali Karakoyunluoğlu

https://doi.org/10.33718/tid.1278729

Öz

In Ghazali, living things consist of three classes: animals, angels and humans. In terms of the position occupied in creatures, animals and angels form the opposite poles, while humans are in the middle class because they have some distinctive and common features with the other two. Here, in terms of living, man is placed in a superior position over animals, and angels over human beings. Because man has a mind that is not found in animals, and an angel has a "nearness to God" that is not found in human beings. However, while it is impossible for an animal to become like a human, it is quite possible for a human to become like an angel. Because, in order for the animal to get closer to the human and the human to the angel, soul and mind are needed. It is the human, not the animal, that has the soul and the mind. However, on this journey, man encounters two great obstacles: his own body and the devil. But he is not helpless in the face of these obstacles; the angels are always with him as supporters of the soul that is from the same realm as them. In short, with his body and soul, man can be good or bad religiously and morally according to the attitude he takes in the face of the angel’s inspirations and the devil’s misgivings. In this respect, it can easily be said that he is in a very unique position among creatures.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Human, Animal, Angel, Devil

İyi ile Kötü Arasında İnsan: Gazâlî’de Hayvan, Melek ve Şeytan

Öz

Gazâlî’de canlılar hayvanlar, melekler ve insanlar olmak üzere üç sınıftan meydana gelmektedir. Yaratıklar içinde işgal edilen konum açısından hayvanlar ve melekler karşıt kutupları oluşturmakta, insanlar ise diğer ikisiyle farklı ve ortak bazı özellikler taşıması itibariyle orta sınıfta yer almaktadır. Burada hayat bakımından insan hayvandan, melek de insandan üstün bir konuma yerleştirilmektedir. Zira insan hayvanda bulunmayan akla, melek de insanda bulunmayan “Allah’a yakınlığa” sahiptir. Hayvanın insana yakınlaşıp benzemesi asla mümkün değilken insanın meleğe yakınlaşıp benzer hâle gelmesi gayet mümkündür. Çünkü hayvanın insana ve insanın da meleğe yakınlaşıp benzer hâle gelmesi için ruh ve akla ihtiyaç vardır. Akla sahip olan ise hayvan değil insandır. Ancak bu yolculukta insan iki büyük engelle karşılaşmaktadır: Kendi bedenî varlığı ve şeytan. Fakat o, bu engeller karşısında çaresiz değildir. Çünkü melekler, kendileriyle aynı âlemden olan ruhun destekçileri olarak daima onun yanındadır. Kısacası bedenî ve ruhî varlığıyla insan, şeytanın vesveseleri ile meleğin ilhamları karşısında aldığı tutuma göre dinî ve ahlâkî olarak iyi veya kötü olabilmektedir. Bu bakımdan onun yaratıklar içinde son derece özgün bir konumda bulunduğu rahatlıkla söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İnsan, Hayvan, Melek, Şeytan

Kaynakça

• Aydın, Mehmet. “Gazâlî’nin ‘Kurb’ Nazariyesinde ‘Allah’ın Sıfatlarının’ Anlam ve Önemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (ts.), 310.
• Erginli, Zafer vd. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 1. Basım, 2006.
• Gafarov, Anar. “Râgıb el-İsfahânî’de İnsan Tasavvuru”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (2006), 187-214.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Sırrü’l-âlemîn ve keşfü mâ fi’d-dâreyn (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü't-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Mükâşefetü’l-kulûbi’l-mukarreb ilâ hazret-i allâmi’l-ğuyûb fî ilmi’t-tasavvuf. thk. eş-Şeyh Abdü’l-Vâris Muhammed Alî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Mektebetü’l-Kur'ân, ts. Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâü ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1426/2005.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Madnûn bih alâ ğayri ehlih (el-Madnûnü’l-kebîr) (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü't-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Keşf ve’t-tebyîn fî ğurûri’l-halk ecmaîn (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü't-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Hikme fî mahlûkâtillâhi azze ve celle (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Kimyâ-yı saâdet, thk. Hüseyn Hidiv Cem. 2 Cilt. Tahran: Merkez-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1. Basım, 1380.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Mişkâtü’l-envâr ve mısfâtü’l-esrâr. thk. Abdülaziz İzzüddîn es-Seyrevân. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1407/1986.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Maâricü’l-kuds fî medârici ma‘rifeti’n-nefs. Beyrut: Dâru’l-Afâk el-Cedîde, 2. Basım, 1975.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Madnûnu’s-sağîr (el-Ecvibetü’l-Gazâliyye fi’l-mesâili’l-uhreviyye) (Mecmûatü resâili’l-imâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Erbaîn fî usûli’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1439/2017.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. er-Risâletü’l-ledünniyye (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Miʿrâcü’s-sâlikîn (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü't-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Mîzânü’l-amel. thk. Süleyman Dünya. Mısır: Dâru’l-maârif, 1. Basım, 1964.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Minhâcü’l-âbidîn ilâ cenneti rabbi’l-âlemîn. thk. Mahmûd Mustafâ Halâvî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1409/1989.
• İsfahânî, Râgıb. ez-Zerîa ilâ mekârimi’ş-şerîa. thk. Ebü’l-Yezîd Ebû Zeyd el-Acemî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1428/2007.
• Karakoyunluoğlu, Ali. İnsanın Yetkinlik Sevgisi: Gazâlî Düşüncesinde Bilgi ve İktidar. Konya: Çizgi Kitabevi, 1. Basım, 2023.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Mehmet Şerefeddin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Taarruf li-mezheb ehli’t-tasavvuf. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1422/2001.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyrî. Kahire: Dâru Cevâmi’ el-Kelim, 1428.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1412/1991.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, Sünenü’n-Nesâî. thk. Râid b. Sabri İbn Ebî Alfe. Riyad: Dâru’lhadâre, 1436/2010.
• Rowson, E. K. “Al-Raghıb al-Iṣfahânî”. Encyclopaedia of Islam. 8/389-390. Leiden: Brill, 1995.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1996.