The Phenomenon of Religion in Pre-Islamic Jahiliyya Poetry

Yıl 2024, , 7 - 34, 30.06.2024

Sedat Tuna

https://doi.org/10.33718/tid.1432120

Öz

In the Arabian Peninsula (Jazīrat al-Arab), before Prophet Muhammad (pbuh) was commissioned with the mission of preaching Islam and conveying the message of worshipping only one God, the Arabs believed in various religions during the Jāhiliyya period. Therefore, they did not have a single understanding of religion. In the pre-Islamic period, beliefs such as ancestor cult, fetish cult, totem cult, etc. were common among the Arabs. In addition to these beliefs, they also had beliefs in a secret realm (jinn, ghul and devil). There has naturally been mutual communication and interaction between these religious groups. One of the most important reasons for the coexistence of groups with so many different beliefs is that the islanders were in constant communication with the people living around them. Communication with them was mostly through trade and tribal migrations. They believed in the spirits of various people and objects until the end of the fourth century AD. The fact that they had these beliefs can also be determined through their poems. In this context, most of the poems we include in our study are praise-type poems. In addition, poems of praise and satire are also included. Based on these poems, it is seen that idolatry constituted the dominant religious phenomenon in the region before Islam. The dominant beliefs in the region before Islam were basically idolatry. The religious phenomenon of the period was also shaped by the cults that developed on the axis of idolatry. It is expected that our study will contribute to the field and guide new studies in this field.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Poetry of Jāhiliyya Period, Totem, Fetish, Idol

İslâm Öncesi Câhiliye Şiirinde Din Olgusu

Öz

Arap yarımadasında (Cezîretü'l-Arab) Hz. Muhammed (a.s.) İslâm’ı tebliğ göreviyle görevlendirilmeden ve bir tek Allah’a kulluk edilmesinin gerektiğini bildiren mesajını insanlara iletmeden önce Arap toplumu Câhiliye döneminde çeşitli dinlere inanmışlardır. Dolayısıyla onlar tek bir din anlayışına sahip olmamışlardır. İslâm öncesi dönemde Araplar arasında atalar kültü, fetiş kültü, totem kültü vb. inançlar yaygındır. Bu inançların yanı sıra bir de gizli âleme dair inançları (cin, gûl ve şeytan) vardır. Bu dinî gruplar arasında doğal olarak karşılıklı iletişim ve etkileşim olmuştur. Bu kadar farklı inanca sahip grupların bir arada bulunmasının en önemli sebepleri arasında ada halkının sürekli olarak etraflarında yaşayan halklarla iletişim halinde oldukları söylenebilir. Onlarla iletişim, çoğunlukla ticaret ve kabile göçleriyle olmuştur. Onlar, milâdî dördüncü asrın sonuna kadar çeşitli kişi ve nesnelerdeki ruhlara inanmışlardır. Onların bu inançlara sahip oldukları inşâd ettikleri şiirleri üzerinden de tespit edilebilmektedir. Bu kapsamda çalışmamızda yer verdiğimiz şiirlerin büyük bir kısmını övgü türü şiirler oluşturmaktadır. Bunun yanında fahr ve yergi türü şiirlere de yer verilmektedir. Bu şiirlerden yola çıkılarak bölgede İslâm öncesi hâkim olan din olgusunu, idolizmin oluşturduğu görülmüştür. Dönemin din olgusunu da idolizm ekseninde gelişen kültler şekillendirmiştir. Çalışmamızın, alanına katkı sağlaması ve bu alanda yeni çalışmalara yol göstermesi beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Câhiliye Şiiri, Totem, Fetiş, İdol.

Kaynakça

• Abd, Tarafe. Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Abdülvehhâb, Yahyâ Lütfî. el-Arab fî’l-asrı’l-kadîm. Beyrut: Dâru’n-Nahda, 1979.
• Akalın, Şükrü Haluk. “İnanç”. TDK Türkçe Sözlük. Ankara: TDK, 2011.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2015.
• Alıcı, Mehmet. “Zendig-Dehr İlişkisi: Kureyşli Zındıkların Zaman ve Ahiret Algısı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (2016), 801-823.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Alper, Hülya. İmanın Psikolojik Yapısı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Alptekin, Coşkun. “Ata”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Âlûsî, Mahmûd Şükrî. Bulûgu’l-ereb fî maʿrifeti ahvâli’l-ʿArab. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1314.
• Apak, Âdem. İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
• Aydın, Mehmet. İlahi Dinlerde Şeytan. Konya: Şelale Yayınları, 2018.
• Azimli, Mehmet. Cahiliye Döneminde Dinî Hayat. Ankara: Fecr, 2022.
• Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınlar, 2019.
• Bağdâdî, Abdülkâdir. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿArab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1420/2000.
• Bedevî, Abdurrahman. Dirâsâtü’l-Müsteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1993.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefî Doktrinler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1987.
• Bölükbaşı, Mehmet. “Cahiliye Devri Araplarında Din Anlayışı”. Nüsha, 19/49 (2019), 97-120.
• Câhiz, Ebû Osman el-Kinânî. Kitâbü’l-Hayevân. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Cârim, Muhammed Nûman. Edyânü’l-Arab fi’l-Câhiliyye. Mısır: Matbatü’s-Saade, 1341/1923.
• Cerîr, Atiye. Dîvân. nşr. Kerim el-Bustânî. Beyrut: Dâr Beyrut, 1406/1986. Çelebi, İlyas. “Şeytan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/99-101. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 39/99.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd Nasr. eṣ-Sıhâh. thk. Ahmed Abdü’l-gafûr. Beyrut: Dâru’l-ilm, 1990.
• Danışman, Nafiz. “Câhiliyye Kelimesinin Mânâ ve Menşe’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1-4 (1956), 192-197.
• Dâvûd, Ebû Circus Dâvûd. Edebü’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmiiyye, 1408-1988.
• Dilek, İbrahim. “Kült Kavramı ve Söz Kültü”, Bilig 95 (2020), 47-77.
• Doğan, Metin. “İslam Öncesi Arap İnanç İkliminde Putçuluğun Toplum Bilimselliği”. Dini Araştırmalar 24/61 (2021), 459-488.
• Eliade, Mircea Couliano. Dinler Tarihi Sözlüğü. çev. Ali Erbaş (İstanbul: İnsan Yayınları, 1997), 303-304.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2015.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd. Ahbâru Mekke. Beyrut: Dâru’l- Endülüs, 1403/1983.
• Fâsî, Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed. el-ʿİkdü’s-semîn fî târîhi’l-beledi’l-emîn. thk. Muhammed Hamîd. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
• Goldzıher, Ignaz. İslâm Kültürü Araştırmaları 1. çev. Cihad Tunç. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Güç, Ahmet. “Put”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Günaltay, Şemsettin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. sad. Mahfuz Söylemez - Mustafa Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Hacer, Evs. Dîvân. Beyrut: Dâr Beyrut, 1980.
• Hafâcî, Muhammed. el-Hayâtü’l-edebiye fi’l-asrı’l-Câhilî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Hamevî, Yâkût. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâr Sader, 1397/1977.
• Hâmid, Ebû Nasr Zeyd. İlahi Hitabın Tabiatı. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
• Hân, Muhammed Abdülmuîd. Esâtîru’l-Arab kable’l-İslâm. Kahire: Matbaa, 1937.
• Heyet. Mevsûatü’l-Akîde. 6 Cilt. Riyad: Dâru’t-Tevhîd, 1439/2018.
• Işık, Hidayet. “Fahreddin Razi’nin Din Anlayışı İçerisinde Putperestliğin Yeri ve Putperestlikle İlgili Verdiği Bilgiler”. Dinler Tarihi Araştırmaları-II (Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları 2000), 35-54.
• İbn Akîl, Bahâeddin. Şerhu İbn ʿAkîl. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1980.
• İbn Ebü’l-Hadîd. Şerhu Nehci’l-belâga. 10. Cilt. Bağdad: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2007.
• İbnu’l-Ebraṣ, Ebû Ziyâd ‘Ubeyd. Dîvânu‘Ubeyd İbnu’l-Ebraṣ, thk. Eşref Aḥmed ‘Adere. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1994.
• İbn Fâris. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kuteybe, ed-Dîneverî. el-Maʿârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1981.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 18. Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbnü’l-Kelbî. Kitâbü’l-esnâm. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1995.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• İsfahânî, Râgıb. Muhâdarâtü’l-üdebâʾ ve muhâverâtü’ş-şuʿarâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmîye, 1971.
• Kahraman, Ahmet. Mukayeseli Dinler Tarihi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1993.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Ṣubhu’l-aʿşâ fî ṣınâʿati’l-inşâʾ. 14 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l- Mısrıyye, 1340/1922.
• Kâsimî, Cemâlüddîn b. Muhammed. Akdü’l-mercân fiymâ yeteallaku bi’l-Cenân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2005.
• Kayrevânî, Ebû ‘Alî el-Hasen İbn Reşîk. el-‘Umde. Beyrut: Mektebü’n-Nûr, 1402/1990.
• Kays, A‘şâ Meymûn. Dîvân. thk. Muhammed Hüseyn. Beyrut: Matbaatü’l-Yehûziciyye, 2015.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurt, Abdurrahman. “Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yönden İslam Öncesi Mekke Toplumu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2001), 97-123.
• Küçük, Abdurrahman vd. Dinler Tarihi. Ankara: Beyan Yayınları, 2016.
• Külsûm, Amr. Dîvân. thk. Emil Bedî Yâkûb. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1416/1996.
• Mehmetoğlu, Yurdagül. Ahlaki ve Dini Gelişim. İstanbul: Morpa Yayınları, 2003.
• Menzies, Allan. Dinler Tarihi. çev. Beyza Nur Doğan. Eskişehir: Dorlion Yayınları, 2021.
• Mustafa, Ahmed Muhammed. el-Arab kable’l-İslâm. Amman: Dâru’l-Asâri’l-İlmî, 2014.
• Nevî, Muhammed. el-Hayatü’t-diniyye fî Şibhi’l-Cezîrati’l-Arabiyye kable’l-İslâm. Mağrib: Müessesetü Dirâsâtü’n ve Ebhâsün, 2015.
• Okuyan, Abdurrahman. “Arap Yarımadası’nda İslâm Öncesi Dini Yapı”. İlahiyat 1 (1918), 108-134.
• Osmanoğlu, Cemil. “Din Eğitiminin Gelişimsel Temeli Olarak İnanç”. Bilimname 27 (2014/2), 177-206.
• Örnek, Sedat Veyis. “Kült”. Etnoloji Sözlüğü. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1971.
• Oruç, Nurullah. “Câhiliye Şiirinde Din Kavramının Semantik Tahlili”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32 (2023), 269-290.
• Özcan, Hanifi. Epistemolojik Açıdan İman. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2002.
• Öztürk, Mustafa. Câhiliyeden İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Rebîa, Lebîd. Dîvân. Beyrut: Dâr Sader, ts.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Suçin, Mehmet Hakkı. Yedi Askı Şiirleri. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2020.
• Şeddâd, Antere. Dîvân. Kahire: Mektebetü’l-İslâmî, 1964.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. 26 Cilt. Mısır: y.y., 1967.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Tarihü’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1430/2009.
• Tanır, Şerife. “Cahiliye Dönemi Hicaz Bölgesi Araplarında Atalar Kültü”. II. Ulusal Genç Akademisyenler Sempozyumu Cahiliye Dönemi. ed. Feyza Betül Köse. 538-548. Kahramanmaraş: KSÜ Siyer-i Nebi Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2020.
• Tümer, Günay. “Din”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/312-320. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Umrî, Ahmed Cemâl. eş-Şuarâ el-Hunefâ. Beyrut: Dâru’l-Maarif, 2017.
• Ünalan, Sıddık. “Risalet Öncesinde Arap Yarımadasındaki Dinler ve Bir Peygamber Beklentisi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2001), 87- 101.
• Watt, Montgomery. Kur’an’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Yılmaz, Ali. “Arap Edebiyatında Şeytanlı Şairler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2002), 261-268.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mustafa Hicâzî. 40. Cilt. Kuveyt: et-Turâsi’l-Arabî, 1421-2001. Zemahşerî, Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. çev. Heyet. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018. Zerîh, Kays. Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1415/2004. Zübyânî, Nâbiga. Dîvân. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts. Züheyr, Kâ‘b. Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1997.