Erken Ödeme İndirimi Muamelesinin Şer‘î Hükmü ve Cahiliye Ribâsı İle İlişkisi Açısından Tahlili

Yıl 2019, , 117 - 152, 30.12.2019

Mehmet Aziz Yaşar

https://doi.org/10.33718/tid.561992

Öz

Vadeli borçta peşin ödeme karışlığında
indirim yapılmasının (الوضع والتعجيل)
caiz olup olmayacağı meselesi çalışmamızın ana mevzudur. Cumhur söz konusu
indirimi vadenin satın alınması olarak kabul etmiş ve bunu da cahiliye ribâsı
çerçevesinde değerlendirerek haram kılmıştır.  Bazı fakîhler ise böyle bir indirimi
tarafların menfaati olarak düşünmüş ve meseleyi indirim sulhu (صلح الحطيطة) bağlamında
değerlendirerek helal görmüşlerdir. Bu konudaki ihtilafların temel nedeni muteariz
iki hadisin bulunmasıdır. Makalede erken ödeme indirimi muamelesinin şer‘î hükmüne ilişkin fukahânın yaklaşımları
ortaya konulmuştur. Bu bağlamda konunun mahiyeti ile ilgili bilgi verildikten
sonra söz konusu iki hadisin sened tahlili yapılarak konu açıklığa
kavuşturulmaya çalışılmıştır. Ardından fakîhlerin görüşleri gerekçeleriyle
birlikte değerlendirilerek tercihe şayan görüş tespit edilemeye gayret
edilmiştir. Bu meyanda söz konusu muamelenin cahiliye ribâsı ile ilişkisinin
olup olmadığı da belirlenmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Peşin Ödeme, indirim, vade, borç, alacaklı, borçlu, cahiliyye ribâsı

The Analysis on the Transaction of Early Cash Discount in Terms of the Relationship with Its Legal Ruling and the Interest of Jahiliyyah

Öz

The matter about whether it is permissible that there is a discount in the time loan in exchange for the advance payment is our study’s main subject. The majority of scholars accepted the aforementioned discount as the purchase of term, and accepted it as unlawful by evaluating it within the scope of interest of jahiliyyah. Some jurists thought such discount as the benefit of parties and accepted the discount as halal by evaluating it in the context of discount magistrate. The main reason of disputes about this matter is that there are two opposite hadiths. The approaches of jurists were revealed about the canonical judgment of the transaction of early cash discount in the article. In this context, the information will be firstly given about the importance of this matter, and then the subject will be tried to be enlightened as the sanad criticism is made about the aforementioned hadiths. Then, an effort was made to determine a view worthy to be preferred as the views of jurists were evaluated with their legal reasoning. In this respect, it was tried to be determined about whether there is a relationship between the aforementioned transaction and the interest of jahiliyyah.

Anahtar Kelimeler

Advance Payment, Discount, Usury of Jahiliyyah, Term, Debt, Payee, Obligor

Kaynakça

• ‘Akîlî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr. ed-Dü‘afâü’l-kebîr. thk. Abdulmutî Emin Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Usmânî, Muhammed Takî. Bühûsün fî kadâya fıkhiyye mu‘âsire. 3. bs., 2 Cilt. Dımaşk Dâru’l-Kalem, 1432/2011.
• Âmilî, Muhammed b. el-Hasan el-Hürr. Vesâilü’ş-Şîa Ve Müstedrekuhâ. 22 Cilt. Kum: Mehir, 1414/1994.
• Askalânî,Ahmed b. Ali İbn Hacer. el-Metâlibu’l-‘âliye. thk. Komisyon. 19 Cilt. nşr.: Dâru’l-‘Âsime Li’n-Neşr ve’t-Tavzî‘, 1419/1998-1420/2000.
• Atar, Fahrettin. “Mükâtebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 531-533. Ankara: TDV Yay., 2006.
• Atar, Fahrettin. “Sulh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 481-485. Ankara: TDV Yay., 2009.
• Azîzî, Halid. “Da‘ ve te‘accel inde’l-fukâha”. Mecelletü’t-Terbiyye ve’l-İlim. 12/3, (2011): 202-220.
• Bereketî, Muhammed ‘Amîm. et-ta‘rifâtü’l-fıkhiyye. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Abdurrahman b. Muhammed el-Mera‘laşî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arâbî, 1418/1997.
• Beyhakî, Muhammed b Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Ibn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekir el-Cevziyye. Câmi‘u’l-fıkıh. 7 Cilt. ed.: Yüsrî es-Seyyid Muhammed, 1421/2000.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhûtî, Muhammed b. Ahmed. Hâşiyetü’l-halvetî alâ müntehe’l-irâdât. thk. Sâmî b. Muhammed es-Sakîr-Muhammed b. Abdillah el-Lehîdân. 7 Cilt. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1432/2011.
• Cessâs, Ahmed b. ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’an. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.Cessâs, Ahmed b. ali er-Râzî. Şerhu muhtasari’t-tahâvî. thk. İnâyetüllah Muhammed vd. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Cevâhirî, Hasan. Bühûsün fi’l-fıkhi’l-muâsır. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’z-Zehâir, ts.Cündî, Halîl b. İshak. et-Tavdîh fî şerhi muhtasari’l-fer‘î li ibni’l-hâcib. thk. Ahmed b. Abdilkerîm Necîb. 8 Cilt. nşr.: Merkezu Necîbveyh li’l-Mahtûtâti ve Hidmeti’t-Türâs, 1429/2008.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah. Kitabu’t-telhîs fî usûli’l-fıkıh. thk. Abdullah Nîbâlî-Beşir Ahmed el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâir’i-İslâmiyye, ts.Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünenü’d-dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnavut vd., 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Mürâbaha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31:, 148-152. Ankara: TDV Yay., 2006.
• Ebû Zehre, Muhammed. Bühûsün fi’r-ribâ. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.Ezrakî, Muhammed b. Abdullah el-Mekkî. Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âsâr. thk. Rüşdî es-Sâlih Muhlis, 2 Cilt. Beyrut Dâru’l-Endülüs li’n-Neşr, ts.Fâsî, Ahmed b. Ahmed Zerûk. Şerhu zerûk alâ metni’r-risâle. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Hâkim, Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ala’s-sahihayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.Heysemî, Nûrüddîn Ali b. Ebî Bekir. Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid. thk. Hisâmüddîn el-Küdsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Küdsî, 1414/1994.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed İbn Hacer. ez-Zevâcir an iktirâfi’l-kebâir. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1407/1987.
• Hınn, Mustafa. v.diğr. el-Fıkhu’l-menhecî alâ mezhebi’l-imâm eş-şâfiî. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1413/1992.
• İbn ‘Affâne, Hisâmüddîn b. Musa Muhammed. Yes’elûneke ani’l-mu‘âmelâti’l-mâliyeti’l-mu‘âsire. (Kudüs: el-Mketebetü’l-İlmiiye, 1430/2009.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah. el-İstizkâr. thk. Muhammed Atâ- Muhammed Ali Muavviz. 9 Cilt. Beyrut: Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-medîne. thk. Muhammed Ahyed el-Moritânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîse, 1400/1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddu’l-muhtâr alâ dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekir el-Cevziyye. Ahkâmu ehli’z-zimme. thk. Yusuf b. Ahmed el-Bekrî-Şâkir b. Tevfik el-‘Ârûrî. 3 Cilt. ed-Demâm: Ramâdî li’n-Neşr, 1418/1997.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekir el-Cevziyye. İğâsetü’l-lahfân fî mesâyidi’ş-şeytân. thk. Muhammed Hâmid el-Fakî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Me‘ârif, ts.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekir el-Cevziyye. İʽlâmü’l-muvakkiʽîn an rabbi’l-âlemîn. thk. Muhammed Abdusselâm İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• İbn Kudâme Abdurrahman b. Muhammed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-kebîr (insâf ve iknâʽ ile birlikte. thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Turkî-Abdulfettâh Muhammed el-Huluv. 30 Cilt. Kahire: Hecer li’t-Tabaʽe ve’n-Neşr, 1415/1995.
• İbn Kudâme, Muhammed b. Abdullah. el-Müğnî. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.İbn Manzûr,Muhammed b. Mukrim. Lisânü’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 1414/1994.
• İbn Müflih, İbrahim b. Muhammed. el-Mubdi‘ fî şerh’il-mukni‘. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasîd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim el-Harrânî. Mecmu‘u’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. 35 Cilt. Medine: Mecma‘u’l-Melik Fehd li Taba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1416/1995.
• İbnu’l-Kattân, Ali b. Muhammed. Beyânu’l-vehm ve’l-îhâm fî kitâbi’l-ahkâm. thk. el-Hüseyin Âyet Said, 6 Cilt. Riyad: Dâru Taybe. 1418/1997.
• İbnü’l-Mulakkin, Ebû Hafs Ömer. Muhtasaru talhisi’z-zehebî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1411/1990.İmrânî, Yahya b. Ebi’l-Hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-imâmi’ş-şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2001.
• Kayravânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât alâ mâmâ fi’l-müdevvene min gayrihâ mine’l-ümmehât. thk. Komisyon. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1420/1999.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Usulü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967.Komisyon. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyetü’l-kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1404-1427/1983-2006.
• Komisyon. fetvalar. 4. bs., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.Lahmî, Ali b. Muhammed. et-Tebsire. thk. Ahmed Abdülkerim Necîb. 14 Cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûnü’l-İslâmiyye, 1432/2011.
• Mâlik Ebû Abdullah b. Enes. Muvattau Mâlik. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Matrak, Ömer b. Abdülaziz. er-Ribâ ve’l-mu‘âmelâti’l-mesrafiyye fî nazari’ş-şerî‘ati’l-islâmiyye. b.y.: Dâru’l-Âsime,. ts.Mâverdî, Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fi fikhi’l-imam eş-şâfiî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Merdâvî, Ali b. Süleyman. el-İnsaf fî ma‘rifeti’r-râcih minel’l-hilâf. 30 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî,. ts.Müzenî, İsmail b. Yahya. Muhatasaru’l-Müzenî. Beyrut: Daru’l-Ma‘rife, 1410/1990.
• Nevevî, Yahya b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. thk. Zuhayr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Özsoy, İsmail. “Faiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 110-126. Ankara: TDV Yay., 1995.
• Remlî, Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.Sakalî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah et-Temîmî. el-Câmiʽ li mesâili’l-müdevvene. thk. Komisyon. 24 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr li’t-Tabâʽati ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʽ, 1434/2013.
• Sâlûs, Ali Ahmed. “el-Bey‘ bi’t-taksît: nezarâtün fi’t-tatbîki’l-amelî”. Cidde: Mecelletu Mecma‘İ’l-Fıkhi’l-İslâmî, 6/1, ts.: 154-174.Sen‘ânî, Muhammed b. İsmail. et-Tahbîr li îdâhi ma‘âni’t-teysîr. thk. Muhammed Subhî. 7 Cilt. Riyad Mektebetü’r-Rüşd, 1433/2012.
• Serahsî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’s-siyeri’l-kebîr. b.y.: eş-Şirketü’ş-Şerkiyye li’l-İ‘lânât1391/1971.Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1414/1993.
• Sübkî, Ali b. Abdilkâfî. Fetâvâ’s-Sübkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Me‘ârif, ts.Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1410/1990.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. Muvatta’ mâlik rivâyetu muhammed b. el-hasan eş-şeybânî. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf. b.y.: el -Mektebetü’l-İlmiyye, ts.Şırbînî, Muhammed Hatîb. Müğni’l-muhtâç. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1415/1995.
• Şinkîtî, Muhammed b. Muhammed el-Muhtâr. Şerhu zâdi’l-müsteknî‘. nşr. http://www.islamweb.net. 186: 17.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb fi’l-fıkhî’ş-şâfiî. Beyrut: 3 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câm‘iu’l-beyan fî te’vili’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmühsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y.: Merkezü’l-Bühûsive’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye bi Dâri Hicr, 1424/2004.
• Tahâvî Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnavut, 1. bs. 16 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-‘Usmânî. İ‘lâü’s-sünen. 22 Cilt. Pakistan: İdâretu’l-Kur’an ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1415/1994.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sünenü’t-Tirmizî thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Yaşar, Mehmet Aziz. “Kavl-i kadîm ve kavl-i cedîd ayrımının imam şâfiî’nin usûl anlayışına yansıması”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13/17, (2018): 353-380.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri. 25 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeylaʽî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu kenzi’d-dekâik ve şerhu’ş-şilbî. 6 Cilt. Bûlâk: Matbaʽu’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313/1895.
• Zühaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhü’l-islâmî ve edilletühu. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.Zürkânî,Muhammed b. Abdilbâkî. Şerhu’z-zürkânî alâ muvattai’l-imâm mâlik. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’s-Sikâfeti’d-Dîniyye, 1424/2003.