Pîr Mehmed’e Nispet Edilen Bir Risâlenin Fıkıh Usulü Yönüyle Değeri

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 411 - 434, 31.12.2018

Mustafa Çil

Öz

Osmanlı dönemi fıkıh ve lügat âlimlerinden Pîr Mehmed’e nispet edilen bir risâlede, İbn
Melek’in Şerhu’l-Menâr’ındaki ‘emir’ bahsinden seçili kimi itirazların cevaplandırıldığı ve
bazı kabullerin eleştirildiği bir bölüm de bulunmaktadır. Bu bölüm muhtevasının tahliliyle, zikri geçen risâlenin fıkıh usulü edebiyatındaki önemine ve müellifinin usuldeki yetkinliğine dair kanaatleri belirleyecek veya etkileyecek birtakım verilere ulaşılabilmektedir.
Bu çalışmanın amacı, söz konusu verilerin tespiti ve genel bir sonuca dönüştürülmesidir.
Bu doğrultuda, risâledeki usul meselelerinin her biri müstakil biçimde ele alınmış, içerdikleri tartışmalara hazırlayıcı kısa tanıtımlar akabinde müellife ait izahların iç tutarlılığı
irdelenmiştir. Hanefî usulünde yaygın görüşlere göre konumu belirlenmeye çalışılan bu
izahlar, Şerhu’l-Menâr ile Menârü’l-envâr’ın diğer bazı şerh ve hâşiyelerindeki bilgilerle de
mukayese edilmiştir. Risâlenin adı, aidiyeti, hedefi ve üslubu ile -inceleme alanı dışında
kalan- bölümlerinin mahiyetine ilişkin bazı öneri ve notlar da içeren bu çalışmanın, müellifin ilmî kişiliği ve eserleri üzerine yapılacak kapsamlı ve derinlikli araştırmaların, kendi
alanıyla ilgili kısımlarına somut katkılar sunabileceği de öngörülmektedir

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usulü, Şerh, Pîr Mehmed, İbn Melek, Emir, Vakit, Edâ

The Value of a Treatise Attributed to Pīr Meḥmed with Respect to the Discipline of Islamic Jurisprudence

Öz

In a treatise attributed to Pīr Mehmed, one of the scholars of İslamic Jurisprudence and
linguistics of the Ottoman period, there is a section in which some objections and assumptions, which are selected from a chapter titled as ‘order’ of Ibn Malak’s work called Šarḥ alManār, are answered and criticized. With the content analysis of this section, it is possible
to underline the importance of aforementioned treatise in the literature of İslamic Jurisprudence and to reach some data which determine or influence the opinions about the
competence of the author. The aim of this study is to identify these data and to transform
them into a general conclusion. In this sense, each of the methodological discussions in
the treatise is dealt with specifically, and the internal consistency of the author's explanations after the short introductions of these discussions is examined. These explanations,
which are tried to be determined according to widespread views in Ḥanafī method, are
also compared with the information in some other šarḥ and ḥāšiya written for the works,
Šarḥ al-Manār and Manār al-anwār. It is also envisaged that this study, which includes not
only the name, identity, and style of the treatise but also some suggestions and notes related to the content of the chapters that are outside the research area, may provide concrete
contributions to the relevant parts of the comprehensive and in-depth research which is
conducted on the author’s both scientific personality and his Works

Kaynakça

• A. Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahrilislâm el-Bezdevî. Thk. Muhammed el-Mu‘tasımbillah el-Bağdâdî. 4 cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
• Azmîzâde, Mustafa b. Pîr Ali b. Muhammed. Netâ’icü’l-efkâr (Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Menâr), Şerhu’l-Menâr ve havâşîh min ilmi’l-usûl içinde). 2 cilt. İstanbul: y.y., 1315.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. Sad. Ali Fikri Yavuz. İstanbul: Kahraman Yayıncılık, 1995.
• Cîven, Molla Cîven b. Ebû Saîd b. Ubeydullah el-Hanefî es-Sıddîkî. Şerhu nûri’l-envâr ‘ale’l-Menâr, (Nesefi’nin Keşfü’l-esrâr’ı ile birlikte). 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts..
• Haskefî, Muhammed Alâüddîn Ali. İfâdatü’l-envâr ‘alâ usûli’l-Menâr. Thk. Muhammed Berekât. Dımaşk: Mektebetü’l-İmâmi’l-Evzâî, 1413/1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Hâşiyetü nesemâti’l-eshâr. 2. Baskı. Mısır: y.y., 1399/1979.
• İbn Melek, Abdüllatîf b. Abdülazîz b. Firiştâ el-ma‘rûf b’İbn Melik. Şerhu’l-Menâr. Thk. Yahyâ Muhammed Ebû Bekir Abdülmübdi. 2 cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1431/2010.
• İbnü’l-Hanbelî, Radıyyüddîn Muhammed b. İbrâhim el-Halebî. Envârü’l-halek ‘alâ Şerhi’l-Menâr l’İbn Melek, (Şerhu’l-Menâr ve havâşîh min ilmi’l-usûl içinde). 2 cilt. İstanbul: y.y., 1315.
• Molla Hüsrev. Mir’âtü’l-usûl fî şerhi Mirkāti’l-vüsûl. İstanbul: Matbaa-i Osmâniye, 1317.
• Nesefi, Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Menârü’l-envâr, (İbn Melek’in Şerhu’l-Menâr’ı ile birlikte). Thk. Yahyâ Muhammed Ebû Bekir Abdülmübdi. 2 cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1431/2010.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât, Menâru’l Envâr. Trc. Duman, Soner-Güman, Osman-Kaya, Süleyman. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2016.
• Nesefi, Ebü’l-Berekât. Keşfü’l-esrâr -Şerhu’l-musannif ‘ale’l-Menâr-. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts..
• Özcan, Tahsin. “Pîr Mehmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Pala, Ali İhsan. İslâm Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
• Pezdevî, Fahrülislâm Ali b. Muhammed. Usûlü’l-Bezdevî (Kenzü’l-vüsûl), (Abdülazîz el-Buhârî’nin Keşfü’l-esrâr’ı ile birlikte). Thk. Muhammed el-Mu‘tasımbillah el-Bağdâdî. 4 cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
• Pîr Mehmed, Pîr Mehmed b. Yûsuf el-Karamânî. Şerhu’l-Menâr ve ecvibe ‘alâ i‘tirâzâti İbn Kemâl fi’l-Islâh. İzmir, 805: 167b-172b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Ruhâvî, Yahyâ er-Ruhâvî el-Mısrî. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Menâr, (Şerhu’l-Menâr ve havâşîh min ilmi’l-usûl içinde). 2 cilt. İstanbul: y.y., 1315 . Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî el-Buhârî. et-Tavzîh li-metni’t-Tenkîh. 2 cilt. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Muhammed Ali Subeyh ve evlâdüh, 1367.
• Secâvendî, Sirâcüddîn Muhammed. Metnü’s-Sirâciyye fi’l-ferâ’iz fi sevbihi’l-cedîd. Thk. Muhammed Masum b. Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, 1420/1999.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. 2 cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1436/2015.
• Tâcüşşerîa, Mahmûd b. Ubeydullah b. İbrâhim el-Mahbûbî el-Hanefî. Vikāyetü’r-rivâye fi mesâili’l-Hidâye. Thk. Ahmed Mahmûd eş-Şahâde. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, 1438/2017.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh. 10 cilt. 32. Baskı. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1431/2010.