Söz Sanatları Açısından Mütenebbî’nin Şiirlerine Genel Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, - , 28.12.2021

Adnan Arslan

Öz

Klasik Arap şiirinde zirve isimlerden birisi kuşkusuz, Abbâsîler dönemi şairlerinden Ebü’t-Tayyib el-Mütenebbî’dir (öl. 354/966). Hayat felsefesini oldukça veciz ve ilgi çekici beyitleriyle özlü bir surette kalıba döken şair, Arapların sözlü kültüründe hatırı sayılır bir yer edinmiştir. Şairin klasik Arap şiirindeki yerini anlamak için şiirleri üzerine yapılmış yaklaşık yüz civarındaki şerhin var olduğunu bilmek dahi yeterlidir. Bu çalışmada Mütenebbî’nin şiirlerini nitelikli hale getiren hususiyetlerin ne olduğu incelenmiştir. Görüldüğü kadarıyla şairi temayüz ettiren etkenlerden en önemlisi edebî üslubun can damarı sayılan söz sanatlarını ustaca kullanmasıdır. Şairin soyutu somutlaştırmadaki başarısını gösteren teşbih ve istiareleri, methiyelerde zirveye çıkan hüsn-i ta‘lîl uygulamaları, hayalin sınırlarını zorlayan mübalağalı tasvirleri ve en başarılı bulduğumuz yanı olan teşhis sanatı kullanımları dikkat çeken örnekler üzerinden irdelenmiştir. Arap dili ve belâgatı açısından -istiare gibi- söz sanatlarının tamamının incelenmesinin bir makalenin kapsamını zorlayacağı düşüncesiyle araştırma, daha ziyade öne çıkan sanatlarla daraltılmıştır. Ele alınan başlıklar ve seçilen örneklerde şairin özgünlüğü esas alınmıştır. Seçilen beyitlerde yeri geldikçe biçim ve içerik bakımından eleştiriler yapılmıştır. Sonuç olarak şairin söz sanatlarındaki başarısını sağlayan unsurlar sıralanmış, gereksiz tekrarlar, aşırı abartılar, kaside içi tutarsızlıklar, kulağı tırmalayan kelimeler vb. açılar şiirin kalitesi bakımından birer olumsuzluk olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Klasik Arap şiiri, Mütenebbî, Söz sanatları, İstiare.

An Overview of Mutanabbī’s Poems in Terms of Rhetoric

Öz

 One of the top names in classical Arabic poetry is undoubtedly Abū al-Ṭayyib Aḥmad al-Mutanabbī (d. 354/966), one of the poets of the ‘Abbāsid period. The poet, who molded his philosophy of life in a concise manner with his very concise and interesting couplets, gained a considerable place in the oral culture of the Arabs. In order to understand the poet's place in classical Arabic poetry, it is enough to know that there are about a hundred commentaries on his poems. In this study, the characteristics that make al-Mutanabbī’s poems qualified have been examined. As it is seen, the most important factor that makes the poet stand out is his skillful use of rhetoric, which is considered the lifeblood of the literary style. The poet's similes and metaphors, which show his success in embodying the abstract, his eulogy practices, his exaggerated descriptions that push the limits of imagination, and his use of diagnostic art, which we find most successful, are examined through remarkable examples. The study was narrowed down to the prominent arts, with the thought that examining all of the rhetoric would not be within the scope of an article in Arabic language and rhetoric. The originality of the poet is based on the titles and selected examples. In the selected couplets, criticisms have been made in terms of form and content whenever necessary. As a result, the elements that ensure the poet's success in rhetoric are listed, unnecessary repetitions, excessive exaggerations, inconsistencies in the eulogy, words that scratch the ear, etc. angles were evaluated as negativities in terms of the quality of the poem.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Classical Arabic Poetry, al- Mutanabbī, Rhetorics, Metaphore.

Kaynakça

• ‘Akkâd, Abbâs Mahmûd. Mutâla‘ât fi’l-kutubi ve’l-hayât. Kahire: Mü’essesetü Hindâvî, 2013.
• Alî, es-Sâdık Cum’a. el-İstisnâ fî şi‘ri’l-Mutenebbî. Sudan: Ummu Dermân Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Arûd, Züheyr Muhammed İkâb. el-Hazfu fî şi´ri Ebi’t-Tayyib el-Mutenebbî. Yermük: Yermük Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânu’l-mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. B.y.: Dâru’l-Beşâir, 2002.
• Ayyıldız, Esat. “el-Mutenebbî’nin Seyfüddevle’ye Methiyeleri (Seyfiyyât)”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 497-518.
• Bâ Mahreme, Ebû Muhammed Abdullah et-Tayyib b. Abdillâh b. Ahmed. Kılâdetü’n-naḥr fî vefeyâti aʿyâni’d-dehr. 6 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1428/2008.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd, thk. Mustafâ Abdulkâdir. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417.
• Bahr, Fadl Dahiyye Muhammed. et-Tevâbi’ fî şi‘ri’l-Mutenebbî. Sudan: Ümmü Dermân Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Durmuş, İsmail, “Mütenebbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/195-200. İstanbul: TDV Yayınları. 2006.
• Durmuş, İsmail. “Hüsn-i Ta‘lîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/33-34. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Ebû Ridvân, Lüeyy Mahmûd Muhammed. Cumû‘u’l-kılle fî dîvâni’l-Mutenebbî ve delâletuha’l- belâğiyye. Kudüs: Kudüs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Enbârî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdullâh Ebu’l-Berakât. Nüzhetu’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ’, thk. İbrâhîm es-Sâmurâî. Zerkâ: Mektebetu’l-Menâr, 1405/1985. Gânim, Rulâ Hâlid Muhammed. el-Âhâr fî şi´ri’l-Mutenebbî. Filistin: Necah Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Gökkaya, Şirin. Mütenebbî’nin Şiirlerinde Yaşam Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Haddâd, Melike Ali Kâzım. Serikâtu’l-Mutenebbî fi’n-nakdi’l-‘Arabiyyi’l-kadîm. Kûfe: Kûfe Universitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Hamed, Muhammed Ahmed Surûr. Nûnâ’t-te’kîd fî şi´ri’l-Mutenebbî. Sudan: Ümmü Dermân Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, ts.
• Hazer, Dursun. “el-Mutenebbî’nin Şiirinde Humma Tasvîri”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2003), 17-36.
• Huveydât, Muflih Dab’ân. Tecelliyâtu’s-sırâ’ fî şi‘ri’l-Mutenebbî. Ürdün: Mute Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿayân’. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1900.
• İbnu’l-Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî. Târîhu Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbnü’l-‘Adîm, Ebü’l-Kasım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed el-Ukaylî el-Halebî. Bugyetü’ṭ-ṭaleb fî târihi Ḥaleb, thk. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Maarrî, Ebü’l-Alâʿ Ahmed b. Abdillâh b. Süleymân. Risâletü’l-ğufrân. Kâhire: Müessesetü Hindâvî, 2013.
• Medverî, Sâmiye. Şi‘ru’l-Hikme beyne’r-ru’yeti’l-felsefiyye ve’l-melfûzu’n-nefsî inde’l-Mutenebbî. Cezayir: Akîd el-Hâc Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009-2010.
• Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed b. el-Hüseyn b. el-Hasen b. Abdissamed el-Cu‘fî el-Kindî. Dîvânu’l-Mutenebbî. Beyrut: Dâru Beyrût, 1983.
• Nâcî, İbrâhîm. “Arap Şiirinin Önde Gelen İki Şairi; el-Maʿarrî ve el-Mutenebbî’nin Mukâyesesi”. çev. Osman Düzgün. Nüsha 12/35 (2012), 131-144.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-lugât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Özdemir, Abdurrahman. “el-Mütenebbî’nin Şiirinde Maraş”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 159-185.
• Özdemir, Sevim. “el-Mutenebbî Dîvânından, et-Teşbîhu’l-Belîğ Sanatına Örnekler”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2004), 61-78.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavûd. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs et-Tâlekānî. Kitâbü’l-Keşf ʿan mesâviʾi şiʿri’l-Mütenebbî. thk. Muhammed Hasen Âl Yâsîn. Bağdat: Mektebetu Nahda, 1965.
• Sâlih, Bilâl Mahmûd Ya’kûb. el-İğtirâb fî şi‘ri’l-Mutenebbî. Amman: Hâşimî Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Sâlihî, İbrâhîm. et-Ta’rîd fî medâihi’l-Mutenebbî. Cezayir: Muhammed Haydar Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008-2009.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Mütenebbî ve mâ lehû ve mâ ʿaleyh, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kahire: Mektebetu’l-Huseyn et-Ticâriyye, ts.
• Şâir, Mûsâ. “et-Tasgîr fî şi‘ril’-Mutenebbî”. Mecelletu mecmai’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Urdunî 23-24 (Haziran 1984), 39-65.
• Şefîka, Umrâvî. Tecelliyâtu kasîdeti’l-medhi fî şi‘ri’l-Mutenebbî: Dirâsetün fenniyyetün cemâliyye. Ümmü’l-Bevâkî: el-Arabî b. Muheydi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd. 15 Cilt. B.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-´İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Özdemir, Sevim. “Şiirle Kazanç Yoluna Zuheyr b. Ebî Sulmâ ile el-Mutenebbî’nin Yaklaşımı”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2009), 193-206.
• Selahattin, Goran. el-Mütenebbi'nin Şiirinde Medh. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Yaltkaya, Şerafeddin. “Mutenebbî’den Önce Şiir (II)”. sad. Musa Yıldız – Nurettin Ceviz. Nüsha 5/18 (2005), 55-82.
• Yaltkaya, Şerafeddin. “Mutenebbî’den Önce Şiir (I)”. sad. Musa Yıldız – Nurettin Ceviz. Nüsha 5/17 (2005), 95-122.