ENGELLİLİK PERSPEKTİFİNDE İSKANDİNAV ÜLKELERİ: DANİMARKA VE İSVEÇ'TE ENGELLİLERE YÖNELİK YASAL DÜZENLEMELERİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2024, , 93 - 131, 29.02.2024

Hilmi Sözen

https://doi.org/10.59162/tihek.1349580

Öz

Engelli kişilerin esenliği, kişisel ve toplumsal önemi olan bir konudur. Bu kişilerin yaşam kalitesinin yükseltilmesi için, ülkelerin yasal düzenlemeler yapması ve engelli haklarını güvence altına alması büyük önem taşımaktadır. Bu araştırma, farklı refah rejimlerine sahip iki İskandinav ülkesine, Danimarka ve İsveç'e odaklanmaktadır. Her iki ülke çerçevesinde; ayrımcılık ve eşitlik, erişilebilirlik, istihdam, eğitim, sağlık hizmetleri, bakım hizmetleri, barınma/konut desteği, sosyal hizmetler vb. konulara ilişkin yasal düzenlemeler gözden geçirilmiştir.
Çalışmanın temel amacı, Danimarka ve İsveç'te yaşayan engelli bireylerin yaşam kaliteleri/standartları ile sosyal hayata aktif katılımlarına yönelik yasal düzenlemelerin benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya koymaktır. Araştırma yönteminde, nitel araştırma alanında literatür taraması yaklaşımı kullanılmıştır. Veriler, ilgili kanunlar, politika belgeleri ve resmi kaynaklar kullanılarak, söz konusu ülkelerde engellilere ilişkin yasal düzenlemeler ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda, her iki ülkenin de engelli bireylerin refah düzeyinin yükseltilmesine yönelik yasal düzenlemelerin içeriği konusunda benzer yaklaşımlar izlediği, ancak bazı farklılıkların da olduğu tespit edilmiştir Bu iki ülkenin karşılaştırılması, diğer İskandinav ülkeleri için engellilik politikasının geliştirilmesine ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

engellilik, yasal düzenlemeler, danimarka,, isveç

Scandinavian Countries In Disability Perspective: A Comparison Of Statutory Regulations For The Disabled In Denmark And Sweden

Öz

The well-being of persons with disabilities is an issue of personal and social importance. In order to increase the quality of life of these people, it is of great importance that countries make legal arrangements and ensure the rights of the disabled. This research focuses on two Scandinavian countries with different welfare regimes, Denmark and Sweden. Within the framework of both countries; discrimination and equality, accessibility, employment, education, health services, care services, housing/housing support, social services, etc. The legal regulations on the issues were reviewed.
The main purpose of the study is to reveal the similarities and differences between the life quality/standards of disabled people living in Denmark and Sweden and the legal regulations for their active participation in social life. In the research method, literature review approach was used in the field of qualitative research. By using the data, relevant laws, policy documents and official sources, the legal regulations regarding the disabled in the mentioned countries were examined and compared in detail. As a result of the study, it has been determined that both countries follow similar approaches regarding the content of legal regulations aimed at increasing the welfare of persons with disabilities, but there are also some differences.

Anahtar Kelimeler

disability, legal regulations, denmark, sweden

Kaynakça

• Atlas Alliance (Mayıs 2023). Longterm Development. 24.05.2023 tarihinde https://www.atlas-alliansen.no/en/longterm-development adresinden alındı.
• Avrupa konseyi (2012). Danimarka Hakkında Ecrı Raporu (Dördüncü Izleme Döngüsü). CRI(2012)25. STRAZBURG Cedex.
• Balashova, S.A. ve Abramova, A.A. (2016). Innovation And Productivity: The Case Of Nordic Countries. RUDN Journal of Economics, 29 (1), 88-98.
• BDEEX (Haziran 2023). Danimarka’da Nüfus. 22.06.2023 tarihinde https://bdeex.com/naselenie/denmark/?ysclid=lgcpxzu08a813587555 adresinden alındı.
• Berggren, ,U. J., Emilsson, U. M. & Ann-Sofie Bergman, A. S. (2021). Strategies Of Austerity Used İn Needs Assessments For Personal Assistance – Changing Swedish Social Policy For Persons With Disabilities, European Journal of Social Work, 24 (3), 380-392, DOI: 10.1080/13691457.2019.1639627.
• Beru (2019). Den Årlige Tilgængelighedsrapport For Den Danske Stat, 2019. 23.07.2023 tarihinde https://gobasic.dk/webtilgaengelighed-wcag-21/publikationer/tilgaengelighedsrapport-danske-stat-okt-2019- adresinden alındı.
• Birleşmiş milletler genel kurulu. (2007). Convention On The Rights Of Persons With Disabilities And Optional Protocol. 18.08.2023 https://www.un.org/disabilities/documents/convention/convoptprot-e.pdf adresinden alındı.
• Birleşmiş Milletler, Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi, Nüfus Bölümü (Haziran 2023). Danimarka Nüfusu 2023 (Canlı). 19.08.2023 tarihinde https://worldpopulationreview.com/ countries/denmark-population adresinden alındı.
• Çılğın, T. (2021). Sosyal Demokrat Refah Devletlerinin Engellilere Yönelik Sosyal Politikaları: İsveç Örneği, AUSBD, 4 (8), 129-152.
• Daily Scandinavian (Şubat 2023). Accessible Region: Touring Scandinavian Countries With A Disability. 18.08.2023 https://www.dailyscandinavian.com/accessible-region-touring-scandinavian-countries-with-a-disability/ adresinden alındı.
• Danimarka Çalışma Bakanlığı (Mayıs 2023). Bekendtgørelse Af Lov Om Kompensation Til Handicappede İ Erhverv M.V. LBK nr 71 af 08/02/2008 (Historisk). Journalnummer: Beskæftigelsesmin. Arbejdsmarkedsstyrelsen, j.nr. 08201352.
• Danimarka Çalışma Bakanlığı (Nisan 2023). İşgücü Piyasasında Ayrımcılığın Yasaklanması Vb. Kanunun Yayımlanması. 24/08/2017 tarih ve 1001 sayılı LBK (Uygulanabilir). Dergi numarası: Çalışma Bakanlığı, no. 20165962.
• Danimarka Çalışma Bakanlığı (Temmuz 2023). Bekendtgørelse Af Lov Om Ligebehandlingsnævnet. LBK nr 1230 af 02/10/2016 (Gældende). Journalnummer: Beskæftigelsesmin., jnr. 20165962.
• Danimarka İçişleri ve Sağlık Bakanlığı (Temmuz 2023). Bekendtgørelse Af Sundhedsloven. LBK nr 1286 af 02/11/2018 (Historisk). Journalnummer: Sundheds og Ældremin., j.nr. 1807143.
• Danimarka Maliye Bakanlığı (Ağustos 2023). Lov Om Tilgængelighed Af Offentlige Organers Websteder Og Mobilapplikationer. LOV nr 692 af 08/06/2018 (Gældende). Journalnummer: Finansmin., Digitaliseringsstyrelsen, j.nr. 20161277.
• Danimarka Sosyal İşler, İskân ve Yaşlılar Bakanlığı (Haziran 2023). Bekendtgørelse Af Byggeloven. LBK nr 1178 af 23/09/2016 (Gældende). Journalnummer: Transport og Bygningsmin., j.nr. 20162943
• Danimarka Sosyal İşler, İskân ve Yaşlılar Bakanlığı (Mart 2023). Bekendtgørelse Af Lov Om Social Service. LBK nr 102 af 29/01/2018 (Historisk). Journalnummer: Børne og Socialmin., j.nr. 2018474.
• Danimarka Sosyal İşler, İskân ve Yaşlılar Bakanlığı (Mayıs 2023). Engelliliğe Dayalı Ayrımcılığın Yasaklanmasına İlişkin Kanun. 08/06/2018 tarih ve 688 sayılı KHK (Uygulanabilir). Dergi numarası: Çocuk ve Sosyal İşler Bakanlığı, j.nr. 20171186
• Danimarka Sosyal İşler, İskân ve Yaşlılar Bakanlığı (Şubat 2023). Bekendtgørelse Af Lov Om Boliger For Ældre Og Personer Med Handicap. LBK nr 666 af 17/06/2010 (Gældende). Journalnummer: Socialmin., j.nr. 200671 Danimarka Sosyal İşler, İskân ve Yaşlılar Bakanlığı (Temmuz 2023). SU Handicaptillæg Ordblindhed. KEN nr 10270 af 20/12/2017 (Gældende). Journalnummer: 2016633043501
• Danish Institute for Human Rights (2020). Human Rıghts In Denmark 2020 Annual Report To The Danısh Parlıament. ISBN: 978-87-93893-40-5. Wilders Plads 8K – 1403 Copenhagen K, Denmark.
• Demir, İ. (2016). Engellilerin Mesleki Eğitimi ve İstihdamı Kapsamında İşkur’un Rolü Ve Etkinliği. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Derksen, A. (2021). Early Developments: From Charity To State Welfare. 9.10.2023 tarihinde https://nordics.info/show/artikel/disability-policies-and-movements-in-the-nordic-countries-since-1945 adresinden alındı.
• DH (Temmuz 2023). Danske Handicaporganisationer. 23.07.2023 tarihinde https://www.handicap.dk/english adresinden alındı.
• DHF (Mayıs 2023). The Danısh Assocıatıon Of The Physıcally Dısabled. 12.05.2023 tarihinde https://danskhandicapforbund.dk/en/#gsc.tab=0 adresinden alındı.
• Dolu, E. (2019). Avrupa Birliği Ülkelerinde ve Türkiye’de Engellilere Yönelik Bakım Politikaları ve Uygulamaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ertem, S. (2010). Avrupa Ülkelerinde Engellilere İlişkin Güncel Politikalar ve Uygulamalar. İzmir Ticaret Odası. İzmir.
• European Union (2021). European Semester 2020-2021 Country Fiche On Disability – Denmark. ISBN 978-92-76-32178-1 DOI 10.2767/005311 KE-02-21-336-EN-N. Luxembourg FDDB (Temmuz 2023). Foreningen Danske DøvBlinde. 23.07.2023 tarihinde https://www.fddb. dk/english adresinden alındı.
• Folketinget (2009). Danmarks Rıges Grundlov Af 5. Juni 1953 Tronfølgelov Af 27. Marts 1953. 23.07.2023 https://menneskeret.dk/sites/menneskeret.dk/files/media/dokumenter/om_ os/om_menneskerettigheder_diverse/danmarks_riges_grundlov.pdf adresinden alındı. FUB (Temmuz 2023). 23.07.2023 tarihinde https://www.fub.se/ adresinden alındı.
• Garrels, V. ve Sigstad, H. M. H. (2021). Employment For Persons With İntellectual Disability İn The Nordic Countries: A Scoping Review. Wiley Jarid, (34), 993–1007. DOI: 10.1111/ jar.12880
• Gustafsson, J., Peralta, J.P. & Danermark, B. (2014). The Employer’s Perspective: Employment Of People With Disabilities İn Wage Subsidized Employments. Scandinavian Journal of Disability Research, 16 (3), 249-266, http://dx.doi.org/10.1080/15017419.2013.785976
• Hakala, K., Björnsdóttir, K., Lappalainen, S., Jóhannesson, I. A. & Teittinen, A. (2018). Nordic Perspectives On Disability Studies İn Education: A Review Of Research İn Finland And Iceland. Educatıon Inquıry, 9 (1), 78–96. https://doi.org/10.1080/20004508.2017.142 1390
• Høgelund, J. ve Pedersen, J. G. (2002). Active Labour Market Policies for Disabled People in Denmark. The Open Labour Market, Socialforskningsinstituttet The Danish National Institute of Social Research. İDDC (Mayıs 2023). International Disability and Development Consortium. 18.05.2023 tarihinde https://www.iddcconsortium.net/ adresinden alındı.
• İnfoNTD (Mayıs 2023). FFO : Norwegian Federation of Organizations of Disabled People. 18.05.2023 tarihinde https://www.infontd.org/organization/ffo-norwegian-federation-organizations-disabled-people adresinden alındı.
• İsveç Adalet Bakanlığı L3 (Haziran 2023). Lag (2015:953) Om Kollektivtrafikresenärers Rättigheter. 23.06.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/ svensk-forfattningssamling/lag-2015953-om-kollektivtrafikresenarers_sfs-2015-953/ adresinden alındı.
• İsveç Adalet Bakanlığı L6 (Temmuz 2023). Vallag (2005:837). 12.07.2023 tarihinde https:// www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/vallag-2005837_sfs-2005-837/ adresinden alındı.
• İsveç Çalışma Bakanlığı (Ağustos 2023). Förordning (2000:630) Om Särskilda Insatser För Personer Med Funktionshinder Som Medför Nedsatt Arbetsförmåga. 09.08.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/ forordning-2000630-om-arbet_sfs-2000-630/ adresinden alındı.
• İsveç Çalışma ve İstihdam Bakanlığı (Haziran 2023). Diskrimineringslag (2008:567). 27.06.2023 tarihinde https://faolex.fao.org/docs/pdf/swe217324.pdf adresinden alındı.
• İsveç Eğitim, Araştırma ve Kültür Bakanlığı (Ağustos 2023). Swedish Code of Statutes Act Prohibiting Discrimination and Other Degrading Treatment of Children and School Students (2006:67). 02.08.2023 tarihinde https://www.ilo.org/dyn/natlex/natlex4.detail?p_lang=en&p_isn=73399 adresinden alındı.
• İsveç Köyişleri ve Altyapı Bakanlığı (Temmuz 2023). Plan- och bygglag (2010:900). 18.07.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/plan--och-bygglag-2010900_sfs-2010-900/ adresinden alındı.
• İsveç Köyişleri ve Altyapı Bakanlığı RSIB TM (Haziran 2023). Lag (1997:736) Om Färdtjänst. 11.06.2023 tarihinde https://rkrattsbaser.gov.se/sfst?bet=1997:736 adresinden alındı.
• İsveç Köyişleri ve Altyapı Bakanlığı RSIB TM (Temmuz 2023). Trafikförordning (1998:1276). 19.07.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/ svensk-forfattningssamling/trafikforordning-19981276_sfs-1998-1276/ adresinden alındı.
• İsveç Kültür Bakanlığı (Mayıs 2023). Språklag (2009:600). 12.05.2023 tarihinde https://www. riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/spraklag-2009600_sfs-2009-600/ adresinden alındı.
• İsveç Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığı (Haziran 2023). Regeringens Proposition 2022/23:42 Genomförande Av Tillgänglighetsdirektivet. Prop. 2022/23:42. Stockholm İsveç Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığı (Temmuz 2023). Lag (2018:222) Om Bostadsanpassningsbidrag. 17.07.2023 tarihinde https://rkrattsbaser.gov.se/sfst?bet=2018:222 adresinden alındı.
• İsveç Sosyal İşler Bakanlığı (Ağustos 2023). Hälso- Och Sjukvårdslag (2017:30). 13.08.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/halso--och-sjukvardslag_sfs-2017-30/ adresinden alındı.
• İsveç Sosyal İşler Bakanlığı (Haziran 2023). Förordning (2001:526) Om De Statliga Myndigheternas Ansvar För Genomförande Av Funktionshinderspolitiken. 24.06.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/ forordning-2001526-om-de-statliga_sfs-2001-526/ adresinden alındı.
• İsveç Sosyal İşler Bakanlığı (Haziran 2023). Lag (1993:387) Om Stöd Och Service Till Vissa Funktionshindrade. 27.06.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/ dokument/svensk-forfattningssamling/lag-1993387-om-stod-och-service-till-vissa_sfs1993-387/ adresinden alındı.
• İsveç Sosyal İşler Bakanlığı (Temmuz 2023). Socialtjänstlag (2001:453). 17.07.2023 tarihinde https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/ socialtjanstlag-2001453_sfs-2001-453/ adresinden alındı.
• İsveç Sosyal Sigorta Kurumu (Haziran 2023). Car Allowance For An Adult. 28.06.2023 tarihinde https://www.forsakringskassan.se/english/disability/car-allowance-for-an-adult adresinden alındı.
• İzlanda Hükümeti (Ağustos 2023). 08 Ağustos 2023 tarihinde https://www.government.is/ adresinden alındı. Kehitysvammaliitto (Temmuz 2023). 22 Temmuz 2023 tarihinde https://www.kehitysvammaliitto.fi/ adresinden alındı.
• Keleş, S., Braak, D.O ve Munthea, E. (2022). İskandinav Ülkelerinde Özel Eğitim İhtiyacı Olan Öğrencilerin Dahil Edilmesi: Sistematik Bir Kapsam Belirleme İncelemesi. İskandinav Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1-16. DOI: 10.1080/00313831.2022.2148277
• Krämer, S., Möller, J. & Zimmermann, F. (2021). Inclusive Education of Students With General Learning Difficulties: A Meta-Analysis. Review of Educational Research, 91 (3), 432–478. DOI: https://doi.org/10.3102/0034654321998072.
• LEV (Temmuz 2023). Livet Med Udviklingshandicap. 23.07.2023 tarihinde https://www.lev.dk/ adresinden alındı.
• Merrick, J., Uldall, P. & Volther, J. (2014). Intellectual And Developmental Disabilities: Denmark, Normalization, And De-İnstitutionalization. Frontiers in Public Health | Child Health and Human Development, 2 (161), 1-3. doi: 10.3389/fpubh.2014.00161
• Mitra, S. (2006). Yetenek yaklaşımı ve engellilik. Engellilik Politikaları Çalışmaları Dergisi, 16 (4), 236-247.
• NNDR (Mayıs 2023). Nordic Network on Disability Research. 24.05.2023 tarihinde http://nndr. org/ adresinden alındı.
• Nordens välfärdscenter (Haziran 2023). Funktionshinder Samlad Kunskap Om Funktionshinder Arbetet İ Norden. 04.06.2023 tarihinde https://nordicwelfare.org/funktionshinder/ adresinden alındı.
• Nordens välfärdscenter (Mayıs 2023). Rådet För Nordisk Samarbeid Om Funksjonshinder Årsrapport 2022. DOI: 10.52746/JRPE5367. Box 1073, SE-101 39 Stockholm.
• Nordic Health & Welfare Statistics (Mayıs 2022). Services To People With Disabilities. 11.08.2023 https://nhwstat.org/welfare/disability/services-people-disabilities adresinden alındı.
• OHCHR. (Haziran 2023). View The Ratification Status By Country Or By Treaty. 1.06.2023 tarihinde https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/TreatyBodyExternal/Treaty.aspx?Treaty=CRPD adresinden alındı.
• Orhan, S. (2013). Türkiye’de Özürlü Dostu İstihdam Politikaları (Durum Analizi Ve Öneriler). Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Pedersen, E.E. (2022). Signed Languages In The Nordic Countries. 18.06.2023 tarihinde https:// nordics.info/show/artikel/signed-languages-in-the-nordic-countries adresinden alındı.
• Regeringskansliet (Ağustos 2023). Pressträff Med Anledning Av Det Försämrade Säkerhetsläget. 24.08.2023 tarihinde https://www.regeringen.se/ adresinden alındı.
• Regjeringen.no (Ağustos 2023). 08 Ağustos 2023 tarihinde https://www.regjeringen.no/ adresinden alındı. Ruijs, N.M. ve Peetsma, T.T.D. (2009). Effects Of İnclusion On Students With And Without Special Educational Needs Reviewed. ELSEVIER, Educational Research Review, 4, 67–79.
• SCB (Haziran 2023). Every Third Person With Disability Has Faced Discrimination At Work. 23.06.2023 tarihinde https://www.scb.se/en/finding-statistics/statistics-by-subject-area/ labour-market/disabled-persons/the-labour-market-situation-for-people-with-disabilities/pong/statistical-news/the-labour-market-situation-for-people-with-disability-2022/ adresinden alındı.
• SIDA (Mayıs 2023). The Swedish International Development Cooperation Agency. 18.05.2023 tarihinde https://www.sida.se/en adresinden alındı.
• Social- Och Hälsovårdsministeriet (Ağustos 2023). Funktionsrättspolitiken. 08.08.2023 tarihinde https://stm.fi/sv/handikappolitik adresinden alındı.
• Sweden Sverige (2022). Full Participation İn Society İs The Top Goal İn Sweden’s Disability Policy. 22.06.2023 tarihinde https://sweden.se/life/equality/disability-policy adresinden alındı.
• The Danish Institute For Human Rights (2017). Human Rights In Denmark Status 2016-2017. Christoffersen J., Holck, L., Dyrborg U., Kiørboe E., Badse C. (Ed.), 2017 The Danish Institute for Human Rights Denmark’s National Human Rights Institution, Copenhagen.
• The Ministry Of Socıal Affairs, Housing And Senıor Citizens (Ağustos 2023). The Mınıstry Of Socıal Affaırs, Housıng And Senıor Cıtızens Is Responsıble For The Followıng Polıcy Areas. 08.08.2023 tarihinde https://english.sm.dk/ adresinden alındı.
• Toplu Taşıma Kanunu (2010). SFS 2010:1065. İsveç Tüzüğü.
• Tümerkan Albayrak, E. (2017). Sosyal Devlet Modelleri: Sosyal Demokrat Model, İsveç-Norveç Örneği. Sosyal Çalışma Dergisi, 1 (1), 64-100.
• UNCRPD (2006). Convention on the Rights of Persons With Disabilities and Optional Protocol. New York. 23.07.2023 tarihinde https://www.un.org/disabilities/documents/convention/convoptprot-e.pdf adresinden alındı.
• UNESCO. (2017). Eğitimde Kapsayıcılığı ve Eşitliği Sağlamak İçin Bir Rehber. Cenevre: UNESCO IBE. https://unesdoc. unesco.org/ark:/48223/pf000, 2482, 54.
• United Nations (2014). Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Committee on the Rights of Persons with Disabilities Eleventh session. General comment No. 2 (2014). CRPD/C/GC/2, GE.14-03313 (E)
• VIVE (2021). Mennesker Med Handicap Hverdagsliv Og Levevilkår 2020. e-ISBN: 978-87-7119- 977-2. Herluf Trolles Gade 11, 1052 København
• WHO (2011). World Report On Disability. Geneva. 18.08.2023 tarihinde https://www.ncbi. nlm.nih.gov/books/NBK304079/pdf/Bookshelf_NBK304079.pdf adresinden alındı.
• Yıldırımalp, S. (2021). Ayrımcılık Temelli Dışlanma: Türkiye’de Çalışma Hayatında Kadınlar. Sosyal Güvenlik Dergisi, 11 (2), 321-346. DOI: 10.32331/sgd.1049046.