AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU VE ULUSLARARASI HUKUKTA ÇOCUKLARIN GÖÇ VE İLTİCAYA İLİŞKİN HAKLARI

Yıl 2019, Sayı: 2, 7 - 38, 22.07.2019

Feyza Başar

Öz

Toplumun kendisi göç, küreselleşme, teknoloji gibi farklı ekonomik ve
sosyal nedenlerle hızla evrilirken aile yapısı da toplumdaki rolü ve yeri
itibariyle hızla değişmektedir. Bu gelişmelere paralel olarak “çocuk hakları”
kavramı, Avrupa hukuku ve uluslararası hukuk çerçevesinde bir evrim geçirmekte,
her geçen gün bu haklara yenileri eklenmektedir. Çocukların korunmasına ilişkin
hukuk alanı fazlasıyla empati, beceri, sabır ve kararlılık gerektirmektedir.
Çünkü çocukların bu özel durumları ve hassas konumları, haklarının ihlal
edilmesi durumunda hukuki çareye ulaşma bakımından ciddi zorluklar
yaratmaktadır.

     Çocuk haklarına ilişkin Avrupa
Birliği (AB) hukuku ve uluslararası hukuk kapsamında devletler, çocukların,
onların koruyucularının ve temsilcilerinin erişimine açık, etkin ve çocuk
odaklı prosedürlerin yürürlükte olmasını temin etmelidirler. Bu prosedürler,
çocukdostu bilgi, tavsiye, destek, bağımsız şikâyet mekanizmaları ve
mahkemelere erişim için gerekli hukuki ve diğer türden yardımları içermek zorundadır.
Haklar ihlal edildiğinde tazminat ve gerektiğinde fiziksel ve/veya psikolojik
iyileşmeyi, rehabilitasyonu ve özellikle göçmen çocuklar için tasarlanmış
tekrar entegrasyonu içeren telafi yolları bulunmalıdır. Çocuk Haklarına İlişkin
Birleşmiş Milletler Konvansiyonu göç ve iltica bağlamında çocuk haklarını
düzenleyen hükümler içermekte ve bunlar Avrupa düzeyinde hukuki önlemler
geliştirilmesinin temelini teşkil etmektedir.

     Bu çalışmada öncelikle AB
Hukuku, Avrupa Konseyi ve uluslararası hukuk altında çocuk koruması genel
olarak alınacaktır. Daha sonra çocukların, özellikle göçmen ve mülteci
statülerine ilişkin olarak belli başlı altı başlık altında toplanabilecek
hakları incelenecektir. Bunlar; giriş ve yerleşim hakkı, yaş tespitine ilişkin
haklar, ayrılmış çocuklar için aile birleşimine ilişkin haklar, alıkonulmaya
ilişkin haklar, sınır dışı edilmeye ilişkin haklar ve adalete erişim hakkıdır.
Bu bağlamda mevcut hukuki düzenlemeler ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)
kararları üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Çocuk hakları, göçmen, sığınmacı, çocuğun yüksek yararı

Kaynakça

• Aşkar-Karakır, İ. (2017) “Suriye İç Savaşının AB’ye Yansımaları: Mülteci Sorunu ve Uluslararası Terörizm”, Y. Gülcan, S. Akgüngör, Y. Kuştepeli (der), Türkiye –AB İlişkilerinde Yeni Bir Konu: Mülteci Sorunu ve Türkiye-AB İşbirliği, İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları içinde, 293: 134-164.
• Avrupa Birliği (AB), Council Directive 2003/86/EC on the right to family reunification (Aile Birleşimi Direktifi), 22 Eylül 2003.
• Avrupa Birliği (AB), Directive 2013/32/EU of the European Parliament and of the Council on common procedures for granting and withdrawing international protection (İltica Süreçlerine İlişkin Direktif), 26 Haziran 2013.
• Avrupa Birliği (AB), Directive 2013/33/EU of the European Parliament and of the Council laying down standards for the reception of applicants for international protection (Kabul Koşullarına İlişkin Direktif), 26 Haziran 2013.
• Avrupa Birliği (AB), Directive 2008/115/EC of the European Parliament and of the Council on common standards and procedures in Member States for returning illegally staying third-country nationals (Geri Göndermeye İlişkin Direktif), 16 Aralık 2008.
• Avrupa Birliği (AB), Directive 2004/38/EC of the European Parliament and of the Council on the right of citizens of the Union and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States amending Regulation (EEC) No 1612 and repealing Directives 64/221/EEC, 68/360/EEC, 72/194/EEC, 73/148/EEC, 75/34/EEC, 75/35/EEC, 90/364/EEC, 90/365/EEC, and 93/96/EEC (Serbest Dolaşım Direktifi), 29 Nisan 2004.
• Avrupa Birliği (AB), Directive 2011/95/EU of the European Parliament and of the Council on standards for the qualification of third-country nationals or stateless persons as beneficiaries of international protection, for a uniform status for refugees or for persons eligible for subsidiary protection, and for the content of the protection granted (Mültecilik Nitelendirmesine İlişkin Direktif), 13 Aralık 2011.
• Avrupa Birliği (AB), Regulation (604/2013) of the European Parliament and of the Council establishing the criteria and mechanisms for determining the Member State responsible for examining an application for international protection lodged in one of the Member States by a third-country national or a stateless person (recast) (Dublin Regulation/Tüzüğü), OJ 2013 L. 180/31-180/59, 26 Haziran 2013.
• Avrupa Birliği (AB), Regulation (562/2006) of the European Parliament and the Council of 15 March 2016 establishing a Community Code on the rules governing the movement of persons across borders (Schengen Borders Code) Annex VII, 6.
• Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD), Maria Teixeria v. London Borough of Lambeth and Secretary of State for the Home Department Kararı, Başvuru No: C-480/08, 23 Şubat 2010; ABAD, London Borough of Harrow v. Nimco Hassan İbrahim and Secretary of State for the Home Department Kararı [GC], Başvuru No: C-310/08, 23 Şubat 2010.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Bajsultanov ve Avusturya Kararı, Başvuru No: 54131/10, 12 Haziran 2012.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Berisha ve İsviçre Kararı, Başvuru No: 948/12, 30.07.2013, para.51.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Boultif ve İsviçre Kararı, Başvuru No: 54273/00, 2 Ağustos 2001.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Gül ve İsviçre Kararı, Başvuru No: 23218/94, ECHR 1996-I, [1996] ECHR 5.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Jeunesse ve Hollanda Kararı [GC], Başvuru No: 12738/10, 3 Ekim 2014.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Juhnke ve Türkiye Kararı, Başvuru No: 52515/99, 13 Mayıs 2008.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Latifa Benamar ile Diğerleri ve Hollanda, Kabul edilemezlik kararı, Başvuru No.43786/04, 5 Nisan 2005.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Maaouia ve Fransa Kararı [GC], Başvuru No: 39652/98, 5 Ekim 2000.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Mubilanzila Mayeka ile Kaniki Mitunga ve Belçika Kararı, Başvuru No: 13178/03, 12 Ekim 2006.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Muskhadziyeva ile Diğerleri ve Belçika Kararı, Başvuru No: 41442/07, 19 Ocak 2010.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Neulinger ile Shuruk ve İsviçre Kararı [GC], Başvuru No: 4161/07, 06.07.2010, para.135.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Popov ve Fransa Kararı, Başvuru No: 39472 ve No. 39474/07, 19 Ocak 2012.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Şen ve Hollanda Kararı, Başvuru No: 31465/96, 21 Aralık 2001.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Tarakhel ve İsviçre Kararı [GC], Başvuru No: 29217/12, 4 Kasım 2014.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Tuquabo-Tekle ile Diğerleri ve Hollanda Kararı, Başvuru No: 60665/00, 1 Aralık 2005, para.47.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Üner ve Hollanda Kararı, Başvuru No: 46410, 18 Ekim 2006.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Yazgül Yılmaz ve Türkiye Kararı, Başvuru No: 36369/06, 1 Şubat 2011.
• Avrupa Konseyi, Göçmen İşçilerin Hukuki Statülerine İlişkin Avrupa Konvansiyonu, CETS No.93, 1977.
• Bhabha, J. (2009) “Arendt’s Children: Do Today’s Migrant Children Have a Right to Have Rights?”, Human Rights Quarterly, 31(2): 410-451.
• Birleşik Krallık Temyiz Mahkemesi, R (on the application of B) v. The Mayor and Burgesses of the London Borough of Merton Kararı [2003] EWHC 1689, 14 Temmuz 2003.
• Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi, General Comment 6 (2005) on the Treatment of Unaccompanied and Separated Children Outside Their Country of Origin, (V)(a)(31)(A).
• Birleşmiş Milletler, Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration (GCM)/ (BM Göç Paktı-imza aşamasında).
• Birleşmiş Milletler, Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme, Genel Kurul, 28 Temmuz 1951, Birleşmiş Milletler Antlaşmalar Serisi, sayı 189.
• Birleşmiş Milletler Mülteciler ve Göçmenler hakkında New York Deklarasyonu, A/71/L.1, 13 Eylül 2016.
• Breen, C. (2006), Age Discrimination and Children’s Rights: Ensuring Equality and Acknowledging Difference, (Leiden and Boston: Martinus Nijhoff Publishers).
• Castles, Stephan (1997) “Multicultural Citizenship: a response to the dilemma of globalisation and national identity?”, Journal of Intercultural Studies, 18(1): 5-22.
• Christie, P. and Sidhu, R. (2006) “Governmentality and ‘fearless speech’: framing the education of asylum seeker and refugee children in Australia”, Oxford Review of Education, 32(4): 449-465.
• Commission Communication: Towards an EU Strategy on the Rights of the Child, COM (2006) 0367, 4 July 2006.
• European Union Agency for Fundamental Rights and Council of Europe (2015) “Handbook on European Law Relating to the Rights of the Child”, Publications Office of the European Union: 161-179.
• EU Guidelines for the Promotion and Protection of the Rights of the Child, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/eu_guidelines_rights_of_child_0.pdf, (13 October 2018).
• Hatcher R., “Social class and schooling: differentiation or democracy?”, Cole, M. (der) Education, Equality and Human Rights- Issues of gender, ‘race’, sexuality, disability and social class, içinde, Routledge:202-225.
• Kaboğlu, İ. (2018) “Çocuklar ve Anayasa- ebeynler ve çocukların geleceği için”, Tekin Yayınevi.
• Mullally, S. (2011) “Domestic Violence Asylum Claims and Recent Developments in International Human Rights Law: A Progress Narrative?”, The International and Comparative Law Quarterly, 60(2): 459-484.
• Öner, S. (2017) “Avrupa’da Mülteci Krizi ve Aşırı Sağın Yükselişi: Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ), Almanya için Alternatif (AfD) Partisi ve PEGIDA Hareketi”, Y. Gülcan, S. Akgüngör, Y. Kuştepeli (der), Türkiye –AB İlişkilerinde Yeni Bir Konu: Mülteci Sorunu ve Türkiye-AB İşbirliği, İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları içinde, 293: 185-210.
• Salihpaşaoğlu, Y. (2013) “Özel Hayatın Kapsamı: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Işığında Bir Değerlendirme”, http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/17_3_8.pdf, (15 September 2018).
• Sandberg, K. “Children’s Right to Protection Under the CRC”, A. Falch-Eriksen ve E. Backe-Hansen (der), Human Rights in Child Protection- Implications for Professional Practice and Policy içinde, Plagrave Macmillan, 2018, s. 16.
• UNICEF, Uprooted: The growing crisis for refugee and migrant children, Eylül 2016.
• 4058 sayılı Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Hakkında Onay Kanunu, RG. 11.12.1994- 22131.
• 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu, RG. 15.07.2005- 25876.
• 4620 sayılı Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesini Uygun Bulma Kanunu, RG. 1.2.2001- 24305.
• 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, RG. 4.4.2013-28615.
• 43774863-010.04-152065 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Refakatsiz Çocuk Yönergesi, 20.10.2015.