İnanç Özgürlüğünün İç Boyutu

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 8, 121 - 142, 07.03.2022

Bengü Merve Derin Türkoğlu

Öz

İnanç özgürlüğü ulusal, bölgesel ve uluslararası insan hakları belgelerinde yer alan vazgeçilmez haklardan biridir. Demokratik toplumun temel değerlerinden biri olarak kabul edilen bu hak, çoğulcu bir demokrasinin merkezinde konumlandırılmaktadır. İnsan hakları metinlerinde yer alan bu ve benzeri haklar ve özgürlükler yargı içtihatlarıyla yeniden anlamlandırılmaktadır. Hakkın norm alanı ve içkin sınırlarına ilişkin değerlendirme ve analizlerde, bu hakkın söz konusu yeniden anlamlandırmalar tarafından belirlenen kapsamını da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Başta Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) olmak üzere insan hakları belgelerinin yorum ve denetim organları inanç özgürlüğünün iç boyutunun kişiliğin ayrılmaz bir parçası olmasından hareketle bu özgürlüğün, doğasına uygun bir biçimde kısıtlanamayacak bir özgürlük olduğunu vurgulamaktadırlar. Bu özgürlüğün dışa vurumu ise ancak demokratik toplumun gerekleri doğrultusunda kısıtlanabileceği düşüncesinden hareketle inşa edilmektedir. İnanç özgürlüğünün düzenlendiği hükümlerin lafzından hareketle yapılan bu yorumlarda söz konusu hakkın iki boyutunun olduğu kabul edilerek terminolojik olarak forum internum ve forum externum kavramlarına başvurulmaktadır. Bu çalışmanın amacı, inanç özgürlüğü bakımından bu iki alanı birbirinden ayırmanın pratikte oldukça karmaşık olduğu ve forum externuma yönelik bir müdahale olarak değerlendirilen bazı kısıtlamaların forum internum bakımından etki doğurabileceğini ortaya koymaktır. Bu doğrultuda çalışmada, inanç özgürlüğüne ilişkin uluslararası hukuk düzenlemeleri, Anayasa hükümleri, AİHM ve AYM kararları ile akademik çalışmalar çerçevesinde nitel verilere dayalı bir analiz yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnanç Özgürlüğü, Forum Internum, Forum Externum, Müdahale, Demokratik Toplum

The Inner Dimension of Freedom of Belief

Öz

Freedom of belief is one of the indispensable rights included in national, regional and international human rights documents. Accepted as one of the fundamental values of a democratic society, this right, is positioned at the center of a pluralistic democracy. This right and similar rights and freedoms in human rights documents are re-interpreted by the judicial organs. It is also necessary to take the scope of these rights determined by these re-interpretations into account within the context of the evaluations and, analyzes on the issues of the norm area and immanent limits of the right. Judicial or interpretation bodies of human rights documents, particularly the European Court of Human Rights (ECHR), emphasize that freedom of belief is a freedom that cannot be restricted by its nature, considering that the internal dimension of freedom of belief is an integral part of the personality. The expression of this freedom is built on the idea that it can only be restricted in line with the requirements of a democratic society. The terms forum internum and forum externum are used terminologically in these interpretations based on the letters of the provisions regulating the freedom of belief. The aim of this study is to reveal that separating these two areas from each other in terms of freedom of belief is quite complex in practice and that some restrictions, which are considered as an intervention towards the forum externum, may have an impact on the forum internum. In this direction, an analysis based on qualitative data is made within the framework of international legal regulations on freedom of belief, constitutional provisions, ECtHR and Constitutional Court decisions, and academic studies.

Anahtar Kelimeler

Freedom of Belief, Forum Internum, Forum Externum, Intervention, Democratic Society

Kaynakça

• Altıparmak K., Karahanoğulları O., (2004). “Pyrrhus Zaferi: Leyla Şahin/Türkiye, AİHM/Hukuk, Düzenleyici İşlem/Kanun”, Hukuk ve Adalet Dergisi, 1(3), 249-276.
• Arslan, Z. (2005). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Din Özgürlüğü, Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu Yayınları.
• Avrupa Konseyi (2020). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 9. Madde Rehberi Düşünce Din ve Vicdan Özgürlüğü, 16 Ekim 2021 tarihinde https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_9_TUR.pdf adresinden alındı.
• Bielefeldt, Heiner, (2011), Report of the Special Rapporteur on Freedom of Religion or Belief, UN Doc. A/HRC/16/53.
• Bielefeldt, H. , Ghanea N. , Wiener, M. , (2016). Freedom Of Religion Or Belief: An International Law Commentory, New York: Oxford University Press.
• Caroline, R. (2014). The Other Side of the Coin? A Critical Examination of the Right Not to Manifest Religion or Belief in Article 9 of the European Convention on Human Rights, 2 Eylül 2021 tarihinde: https://pure.aber.ac.uk/portal/files/27525081/Roberts_Caroline.pdf adresinden alındı.
• Doğan, İ. (2015). İnsan Hakları Hukuku, Ankara: Astana Yayınları.
• Doğru, O. , Nalbant, A. (2013). İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar 2. Cilt, Ankara: Pozitif Matbaa.
• Dutertre, G. , (2007). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, Ankara: Şen Matbaa.
• Evans, C. (2001). Freedom Of Religion Under The European Convention On Human Rights, New York: Oxford University Press.
• Freeman, H. A. (1958), “A Remonstrance for Conscience” , Unniversity of Pennsylvania Law Review, 106, 806-826.
• Harris, D. J. , O’Boyle M. , Bates, E. P. , Buckley, C. M. (2013). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Ankara: Şen Matbaa.
• Kaboğlu, İ. Ö., (1991). “Din Özgürlüğü (Sınırı ve Güvencesi)”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 46(1), 265-278.
• Mızrak, D. (2015). “Zorunlu Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret ve Sivil İtaatsizlik”, TBB Dergisi, 116(1), 113-134.
• Murdoch, J. (2007). Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 9. Maddesinin Uygulanmasına Dair Kılavuz Kitap, 15 Aralık 2016 tarihinde http://www.inhak.adalet.gov.tr/inhak_bilgi_bankasi/el_kitaplari/dusunce.pdf adresinden alındı.
• Murdoch, J. (2013). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü Hakkının Korunması, (Çev. Av. Serkan Cengiz). Ankara: Şen Matbaa.
• Özipek, B. B. (2011). “Din ve Vicdan Özgürlüğü: Türkiye İçin Bir Anayasal Çerçeve Önerisi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19), 207-219.
• Özpolat, H. (2018). “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Maddi Anlamda Kanun Kriteri”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 9(33), 609-620.
• Sevinç, M. (2010). Vicdani Retçilik, Zorunlu Askerlik ve Kamu Hizmeti Seçeneği, Anayasa Yazıları, 149-176, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Şirin, T. , Duymaz E. , Yıldız D. , (2016). Türkiye’de Din ve Vicdan Özgürlüğü: Sorunlar, Tespitler ve Çözüm Önerileri, Ankara: Şen Matbaa.
• Şirin, T. (2018). Bireysel Başvuru Usul Hukuku Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-7, Ankara: MRK BASKI.
• Tahzib, B. G. , (1996). Freedom Of Religion Or Belief: Ensuring Effective International Protection, Londra: Martinus Nijhoff Publishers.
• Vural, H. (2012). Türkiye’de Din Özgürlüğüne İlişkin Anayasal Güvence (Doktora Tezi). Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. (320269)
• Vural, H. (2014). “Anayasa’da Din Özgürlüğü”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69(2), 241-278.
• Yazar, E. (2021). İnsan Hakları Bağlamında Avrupa’da Yabancı Terörist Savaşçılar, Ankara: Adalet Yayınevi.
• AYM, Anayasa Mahkemesi. K. 2014/256 (25 Haziran 2014).
• AYM, Anayasa Mahkemesi, K. 2013/7443 (20 Mayıs 2015).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 6538/74 (26 Nisan 1979).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 24645/94 (18 Şubat 1999).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 14307/88 (25 Mayıs 1993).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 19516/06 (21 Mayıs 2008).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 15472/02 (29 Haziran 2007).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 1448/04 (9 Ocak 2008).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 30814/06 (18 Mart 2011).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 44774/98 (10 Kasım 2005).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 11581/85 (23 Ekim 1990).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 20704/92 (1 Temmuz 1997).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 21787/93 (18 Aralık 1996).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, K. 23459/03 (7 Temmuz 2011).
• Avrupa Konseyi. (1950). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi.
• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu (1966). Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme.
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi (1993). Genel Yorum No. 22.