Jeolojik Miras Nitelikli Türkiye Doğal Taşları

Yıl 2014, , 19 - 44, 01.01.2014

Nizamettin Kazancı , Alper Gürbüz

https://doi.org/10.25288/tjb.298752

Cited By: 31

Öz

Türkiye jeolojik yapısından dolayı doğal taşların çok çeşitli ve göreceli bol olduğu bir ülkedir. Kendine  özgü çok sayıda doğal taş antik dönemlerden bu yana kullanılmaktadır. Bunların birçoğu jeolojik miras niteliğindedir ve fakat henüz tespitleri yapılmamıştır. Ayrıca, ticari ve bilimsel anlamda doğal taş terminolojisi farklı olduğu gibi, doğal taşlar hakkındaki jeolojik bilgiler de sınırlıdır. Konuya yerbilimcilerin dikkatini çekmek amacıyla, bu yazıda doğal taşların kültürel jeolojideki yeri (veya doğal taş kültürünün jeolojik temelleri) tartışılmış ve eşsiz yapı malzemeleri olan Ahlat Taşı, Ankara Taşı, Nevşehir Taşı, Sille Taşı ile özgün el işçiliği hammaddeleri olan Lületaşı, Pileki Taşı ve Oltu Taşı hakkında özet bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahlat Taşı, Doğal taşlar, Jeomiras taşlar, Kültürel jeoloji, Lületaşı

Kaynakça

• Adin, H., 2007. Mardin ve Midyat’ta kullanılan bina yapı taşlarının bazı fiziksel özellikleri. Mühendis ve Makine 48 (570), 13-17.
• Alpaslan, E., 2010. Oltu Taşı, altın ve gümüş kullanılarak üretilen kol düğmesi ve kravat iğnesi örneklerinin incelenmesi. Zeitschrift für die Welt der Türken (Journal of World of Turks) 2, 179-189.
• Altunel, E., 2012. Kültürel Jeoloji; jeolojinin insanoğlunun yaşamı üzerindeki etkileri. İç. Kuvaterner Bilimi (ed. N.Kazancı, A. Gürbüz), Ankara Üniv. Yayını no 350, Ankara, 195214.
• Arıoğlu, N. ve Arıoğlu, E.,1993. Mimar Sinan’ın seçtiği taş; küfeki taşı ve çekme dayanımı. http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/12690. s. 1021-1034.
• Atay, F.R., 1968. Çankaya. Pozitif Yayınları, 12. baskı, 651 s., İstanbul.
• Aydar, E., Schmitt, A.K., Çubukçu, H.E., Akın, L., Ersoy, O., Şen, E., Duncan, R.A., Atıcı, G., 2012. Correlation of ignimbrites in the central Anatolian volcanic province using zircon and plagioclase ages and zircon compositions. Journal of Volcanology and Geothermal Research 213-214, 83–97.
• BGS, 2011. Strategic stone study; building stone atlases of 32 counties. English Heritage, British Geological Survey, England.
• Bilim, C., 1997. Deniz köpüğü; lületaşı. OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 8, 117-127.
• Bozkurt, R., 1989. Lületaşı sorunları ve çözüm önerileri. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 7, 193-204.
• Bozkuş, C., 1990. Oltu-Narman Tersiyer havzası kuzeydoğusunun (Kömürlü) stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Bülteni 33, 47-55.
• Büyükbağış, İ.S., 2012. ‘Doğaltaşlar İsimlendirme Kriterleri’ standardının (TS-EN-12440/2008) ülkemize getirdikleri. TSE Standard Dergisi 606, 44-47.
• Demir, E.,2012. Doğu Karadeniz bölgesindeki pileki/bileki. www. necatidemir.net/images/demir/bkosem/bileki_pileki.pdf‎
• Dinçer, İ., Özvan, A., Akın,M., Tapan, M., Oyan, V., 2012. İgnimbiritlerin kapiler su emme potansiyellerinin değerlendirilmesi; Ahlat taşı örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 17/2, 64-71.
• Doğanay, H., 1997. Fitolojik kökenli bir fosil; Oltu taşı. Doğu Coğrafya Dergisi 3/2, 2-22.
• DYDTS (Doğal Yaşam Doğal Taş Sempozyumu), 2012. Bildiri Kitabı. 29 – 30 Mart 2012 MSGSÜ Sedad Hakkı Eldem Oditoryumu, 187 s., Fındıklı / İstanbul.
• EGS, 2011. EuroGeoSurveys annual report., The geological surveys of Europe, 126 s., Paris.
• Ercan, T., 1986. Orta Anadolu’daki Senozoyik volkanizması. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 107, 119–140.
• Erdal, M. ve Şimşek, O., 2011. Ahlat taşı (ignimbrit) atıklarının taşunu olarak beton içinde kullanılabilirliğinin araştırılması. Politeknik Dergisi 14/3, 173-177.
• Farrelly, L., 2011. Mimarlığın Temelleri (Çev. Neslihan Şık). Literatür Yayınları, Akademik Temeller Dizisi 01, İstanbul.
• Gevrek, A.İ., 1997. Aksaray doğusu, Ihlara-Derinkuyu yöresindeki volkanoklastiklerin sedimantolojisi. Doktora Tezi, Ankara Üniv Fen Bil. Enst., Ankara, 230 s. (yayınlanmamış).
• Gevrek, A.I. ve Kazancı, N., 2000, A Pleistocene pyroclastic-poor maar from central Anatolia,Turkey; the possible tectonic interaction on a phreatic explosion. Journal of Volcanology and Geothermal Research 95, 309 – 317.
• Göğer, E. ve Kıral, K., 1973. Kızılören Dolayının (Konya Batısı) Genel Stratigrafisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No 5204, Ankara (yayınlanmamış).
• Gökaltun, E., 2004. Atmosferik gaz ve asitlerin doğal taş yapı malzemeleri üzerindeki etkilerinin deneysel yöntemler ile analizi. Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi 2. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi bildiriler kitabı, İstanbul, s. 149-160.
• Gökaltun, E., 2011. The changes in the structre of limestones as a result of calcium sulfate (gypsum stone) formation caused by atmospheric polluters. World Applied Sciences Journal 13, 2082-2088.
• Gül, A.O., Çağlar, M.D., Serttaş, U., Gedik, N., Engün, H., Ürersoy, T., Banger, G., 2010. Lületaşı. Eskişehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Yayın No: 14, Eskişehir, 32 s.
• Hakyemez, Y., Elibol, E., Umut, M., Bakırhan, B., Kara, İ., Dağıstan, H., Metin, T., Erdoğan, N., 1992. KonyaÇumra-Akören dolayının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No 9449, 73s, Ankara (yayınlanmamış).
• Hatipoğlu, M., Ajo, D., Kibici, Y., Passeri, D., 2012. Natural carbon black (Oltu-stone) from Turkey: a micro-Raman study. Neues Jb. Mineral. Abh. 189 (1), 97–101.
• Heldal, T. ve Neeb, P. R. 2000: Natural stone in Norway; production, deposits and developments. Norges Geologiske Undersøkelse Bulletin 436, 15-26.
• Kappelman, J., Alçiçek, M.C., Kazancı, N., Schultz, M.,, Özkul, M., Şen, Ş., 2008. The first homo erectus from Turkey and implications for migrations into temparate Eurasia. American Journal of Physical Anthropology 135, 110116.
• Karaoğlu, Ö., Özdemir, Y., Tolluoğlu, Ü., Karabıyıkoğlu, M., Köse, O., Froger,J.L., 2005. Stratigraphy of the volcanic products around Nemrut caldera; implications for reconstruction of the caldera formation. Turkish Journal of Earth Sciences 14, 123–143.
• Karayiğit, A.İ., 2007. Origin and properties of Oltu gemstone coal. Energy Sources 29, 1279–1284.
• Kaya, A.C., 2008. Midyat Taşının Kaplama ve Yapıda Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Ç. Ü. Fen Bil. Enst. Maden Müh. Anabilim Dalı, 93 s., Adana (yayınlanmamış).
• Kazancı, N., 2005. Kültürel Jeoloji. Mavi Gezegen 12, 4-5.
• Kazancı, N., 2010. Jeolojik Koruma; Kavram ve Terimler. Jeolojik Mirası Koruma Derneği yayını, 60 s., Ankara.
• Kazancı, N. ve Gevrek, A.İ., 1996. Nevşehir-Acıgöl maarının tortul dolgusu (Kuvaterner, İç Anadolu); jeotermal süreçlerin fasiyes gelişimine etkileri. Türkiye Jeoloji Bülteni 39, 27-44.
• Kazancı, N., Gevrek, A.İ., Varol, B., 1995. Facies changes and high calorific peat formations in a Quaternary maar lake of central Anatolia, Turkey; the possible role of geothermal processes in a closed lacustrine basin. Sedimentary Geology 94, 255 - 266.
• Kazancı, N. ve Şaroğlu, F., 2009. Türkiye Jeositleri Çatı Listesi. 62. Türkiye Jeoloji Kurultayı (13-17 Nisan 2009) Bildiri Özleri Kitabı-I, Jeoloji Mühendisleri Odası, Ankara, s. 266-267.
• Koçyiğit, A., Winchester, J.A., Bozkurt, E., Holland, G., Beyhan, A., 2003. Saraçkoy volcanic suite; implications for the subductional phase of arc evolution in the Galatean arc complex, Ankara, Turkey. Geological Journal 38, 1–14.
• Konak, N. ve Hakyemez, H.Y., 2001, Tectonic units of the easternmost part of the Pontides: Stratigraphical and structural implications. Proceedings of the 2 Int. Symp. on the Petroleum Geology and Hydrocarbon Potential of the Black Sea Area, 93-103, 22-24 September 1996,
• Şile-İstanbul-Turkey, Turkish Association of Petroleum Geologists, Spec. Publ. 4, 93-103.
• Konak, N., Hakyemez, H.Y., Bilgiç, T., Bilgin, Z.R., Hepşen, N., Ercan, T., 2001. Kuzeydoğu Pontidlerin (Oltu-OlurŞenkaya-Narman-Tortum-Uzundere-Yusufeli) Jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Raporu, no: 10489, Ankara.
• Konak, N. ve Hakyemez, H. Y., 2008. 1:100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Tortum-G48 Paftası. No: 104, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, 69 s., Ankara.
• Konak, N. ve Hakyemez, H. Y., 2009. 1:100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Tortum-G47Paftası. No: 105, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, 72 s., Ankara.
• Korkanç, M., 2007. İgnimbritlerin jeomekanik özelliklerinin yapı taşı olarak kullanımına etkisi; Nevşehir Taşı. Jeoloji Mühendisliği Dergisi 31, 49-60.
• Korkmaz, S. ve Gedik, A., 1988. Rize-Fındıklı-Çamlıhemşin arasında kalan bölgenin jeolojisi ve petrol oluşumları. Jeoloji Mühendisliği 32-33, 5-15.
• MTA, 2002a. 1/500 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Ankara Paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• MTA, 2002b. 1/500 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Diyarbakır Paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• MTA, 2002c. 1/500 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Konya Paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Mutlu, S., 2005. Türkiye’nin doğal taşlarının yörelerine göre dağılımı. Stone Yapı Endüstri Merkezi, Yapı Yayın 1, 43-63.
• Nairn, A.E.M. ve Alsharhan, A.S., 1997. Sedimentary Basins and Petroleum Geology of the Middle East. Elsevier Pub., Amsterdam.
• Nazik, L., Savaş, F., Kahraman, İ., Acar, C., 2008. Pileki Mağarası (Taşhane) İyidere- Rize araştırma raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor no 11012, Ankara
• Ocakoğlu, F., 2007. A re-evaluation of the Eskisşehir Fault Zone as a recent extensional structure in NW Turkey. Journal of Asian Earth Sciences 31, 91-103.
• Öncel, Ü., 2013. Ekmeğimizi pişirdiğimiz bir araç; pileki. Bizim Ahıska Kış 2013, 47-48.
• Önenç, D.İ., Kıral, N., Erkanol, D., Tulukçu, A., 2006. Medeniyetlerin Taşı “Mardin Taşı” ve Özellikleri. 59. Türkiye jeoloji Kurultayı (20-24 Mart 2006) Bildiri Özleri Kitabı, Jeoloji Mühendisleri Odası, Ankara, 469-471.
• Özdemir, A., 2002. Bazı yapı malzemelerin kapiler su emme potansiyelleri. Jeoloji Mühendisliği 26, 19-32.
• Özkaya, İ., 1974. Güneydoğu Anadolu Sason ve Baykan yöresinin stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 17, 51-72.
• Özkul, M., Varol, B., Alcicek, M.C., 2002. Denizli tarvertenlerinin petrografisi ve depolanma ortamları. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 125, 13–29.
• Özpınar, Y., Bozkurt, R., Çobanoğlu, İ., Küçük, B., 1999. Uşak ve Sandıklı civarındaki “küfeki taşlarının (aglomera ve tüf) petrografik ve petrokimyasal incelenmesi, bunların yapıtaşı ve agrega olarak değerlendirilmesi. 2.Ulusal Kırmataş Sempozyumu’99 Bildiriler Kitabı, İstanbul,
• Perinçek, D., Duran, O., Bozdoğan, N., ve Çoruh, T., 1992. Güneydoğu Türkiye’de otokton sedimanter kayaların stratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi: Türkiye ve çevresinin tektoniği, petrol potansiyeli. Ozan Sungurlu Sempozyumu Bildirileri, 274–305.
• Petrascheck, W.E., 1963. Eskişehir civarındaki lületaşı yatakları. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 61, 10-13.
• Pivko, D.,2003. Natural stones in earth’s history. Acta Geologica 58, 73-86.
• Sabah, E. ve Çelik, M.S., 1999. Sepiyolit; özellikleri ve kullanım alanları. 3.Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu (14-15 Ekim 1999, Izmir) Bildiriler Kitabı, 132-146.
• Sert, M., 2010. Isparta ve Nevşehir yöresi volkanik kökenli taşların fiziko-mekanik özelliklerinin belirlenerek kullanım alanlarının irdelenmesi. Yüksek lisans tezi, SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 92 s, Isparta (yayınlanmamış).
• Seyitoğlu, G. ve Büyükönal, G., 1995. Geochemistry of Ankara volcanics and the implications of their K-Ar dates on the Cenozoic stratigraphy of central Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 4, 87-92.
• Sungurlu, O., 1972. VI. Bölge Gölbaşı – Gerger arasındaki sahanın jeolojisi. TPAO Rap. No: 802, Ankara (yayınlanmamış).
• Şahin, K., Yılmaz, A., Günel, A., 2013. Midyat taşı ve taş işçiliği; doğal ve kültürel çevre ilişkileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6, 315-326.
• Şaroğlu, F., Güner, Y., Nazik, L., Aksoy, B., 2010. Pileki mağarası ve jeokültürel değeri. 1. Uluslararası Jeolojik Koruma Sempozyumu ve Güneydoğu Avrupa Ülkeleri ProGEO Toplantısı (15-19 Eylül 2010, Fırat Üniversitesi, Elazığ) Bildiri Özetleri, s. 34-35.
• Şengüler, İ., ve Izladı, E., 2013. Eskişehir grabeninin neojen stratigrafisi ve sismik yansıma etüdü ile kömür çökelim alanının araştırılması. MTA Dergisi 146, 105-116.
• Şimşek, O. ve Erdal, M., 2004. Ahlat Taşının (ignimbrit) bazı mekanik ve fiziksel özelliklerinin araştırılması. Gazi Ü. Fen Bilimleri Dergisi 17 (4), 71-78.
• Tankut, A., Akıman, O., Türkmenoğlu, A., Güleç, N., Göker, T., 1990. Tertiary volcanic rocks in northwest central Anatolia, Turkey. In: Savaşçın, M.Y., Eronat, A.H. (eds), IESCA 1990 Proceedings vol. II, 450-466.
• Taşlıgil, N. ve Güven, Ş., 2011. Doğal ve kültürel özellikleri ile lületaşı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4, 437452.
• Temel, A., Gündogdu, M.N., Gourgaud, A., Le Pennec, J.L., 1998. Ignimbrites of Cappadocia (Central Anatolia, Turkey): petrology and geochemistry. Journal of Volcanology and Geothermal Research 85, 447–471.
• Theodossiou-Drandaki,I, R. Nakov, W.A.P. Wimbledon, A.Serjani, A. Neziraj, H. Hallaci, G. Sijaric, P. Begovic, T. Todorov, Pl. Tchoumatchenco, A. Diakantoni, Ch. Fassoulas, N. Kazancı, F. Saroglu, A. Dogan, M. Dimitrijevic, D. Gavrilovic B. Krstic, D. Mijovic, 2004, IUGS Geosites
• project progress - a first attempt at a common framework list for south eastern European countries. In: M. Parkes, Ed., Natural and Cultural Landscapes- the geological foundation. Proceedings of a Conference 9-11 September 2002, Dublin Castle, Ireland, Royal Irish Academy, Dublin, pp. 81-90.
• Toprak, S., 2013. Petrographical properties of a semi-precious coaly stone, Oltu stone, from eastern Turkey. International Journal of Coal Geology 120, 95-101.
• Toprak, V., Savaşçın, Y., Güleç, N., Tankut, A. 1996. Structure of the Galatean volcanic province. International Geology Review 38, 747–758.
• TR-ME (Republic of Turkey Ministry of Economy) 2012. Natural Stones. Broşür, 8 s, Ankara.
• TSE, 2012. Mermer ve Doğal Taş Sektörü. Standard Dergisi 606, 22-112.
• USGS, 2012. Famous building stones of our nation’s capital. Fact Sheet April 2012, 3044, 1-2. http://pubs.usgs.gov/gip/stones
• Uzun, A., Uzun, S., 2001. Taşhaneden aşhaneye; taş pilekiler. OGU Sosyal Bilimler Dergisi 2, 149-168.
• Yılmaz, S. ve Çakır, Ü., 2007. Yuvaköy civarındaki Ankara karmaşığının petrolojik özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni 50, 109-129.
• Yılmaz, Y., Güner, Y., Şaroğlu, F., 1998. Geology of the Quaternary volcanic centres of the east Anatolia. Journal of Volcanology and Geothermal Research 85, 173-210.
• Yılmaz, Y., Şaroğlu, F., Güner, Y., 1987. Initiation of the neomagmatism in East Anatolia. Tectonophysics 137, 177–199.
• Zengin, Y., 1955. Oltu taşı yatakları. MTA Dergisi 18, 147-149.