Çetin Baraj Gövdesi ve Dolayının Jeolojisi ve Heyelan Araştırması

Yıl 2016, Cilt: 59 Sayı: 2, 167 - 210, 01.04.2016

Doğan Perinçek

https://doi.org/10.25288/tjb.298224

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmanın amacı; Çetin Barajı'nın göl alanı çevresindeki yerleşim alanlarını tehdit edebilecek olası heyelanları tespit etmektir. Çetin Barajı Siirt’in Pervari ilçesi sınırları içerisinde yüksek eğimli yamaçların bulunduğu Botan Çayı (Ulu Çay) vadisine kurulmaktadır. Çetin Barajı aksı ve gölalanı allokton birimler üzerinde yer alır. Metamorfik birimlerin ekayları arasında Maden Karmaşığı bulunur. Bu birim heyelanların sebeplerinden biridir. Yamaç eğiminin çok yüksek olması heyelanların en önemli nedenidir. Bu nedene Maden Karmaşığı’nın varlığı da eklenince heyelan miktarı artmıştır. Heyelanı tetikleyecek ikinci bir neden ise depremlerdir. Botan Çayı vadisi boyunca yamaç eğiminin yüksek olmasının nedeni bölgeyi Orta Miyosen’den beri etkileyen tektonizmadır. Bölgenin devamlı yükseldiğini gösteren çok sayıda verilerden en önemlileri askıda bulunan eski nehir yatağının aşınma düzlükleri ve taraçalardır. Bunlar heyelanların göreceli yaşlarını anlamada önemli ipuçları verirler. Bölgenin yükselmesine paralel olarak nehir, yatağını derinleştirmektedir. Bu yükselme vadi yamaç eğiminin artmasına neden olmaktadır. Vadi yamaçlarının eğimi arttıkça eski heyelan döküntüsü içinde yeni, daha genç heyelanlar meydana gelmektedir. Heyelan
oluşumunu takiben yamaç aşağıya akan malzemenin nehir yatağını karşı kıyı yönünde ötelediği birçok yerde gözlenmiştir. Botan Çayı vadisinin sol ve sağ sahilinde kurulu olan köylerin önemli bir kısmı eski heyelan malzemesi ve aşınma düzlüğü üzerinde kurulmuştur. Eski heyelan malzemesinin topuk veya ayak kısmından yüzeyleyen su buralarda bahçeciliğin gelişmesine neden olmuştur. Baraj gölü suyunun toplanmaya başlandığı ilk yıllarda su altında kalacak bu alanlarda toprak-kaya su doygunluğunun artmasına paralel olarak yeni heyelanlar olması beklenmektedir. Haritalanan heyelanlar göreceli yaşları dikkate alınarak 7 sınıfa ayrılmıştır. En yaşlı olan heyelan için 1, en genç olanı için 7 rakamları kullanılmıştır. 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı heyelanlar aktif olmayan fosil heyelanlardır. 6 ve 7 numaralı heyelanlar ise aktif heyelanlardır. Haritalanan heyelan tipleri yaş verileri dışında akma-kayma tipleri ve akan-kayan malzeme tipi dikkate alınarak sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güneydoğu Anadolu, tektonik yükselme, Siirt, taraça

Kaynakça

• Perinçek, D., 1979. Interrelation of the Arabian and Anatolian plates, Guidebook for excursion “B”, First Geological Congress of the Middle East, Ankara, Turkey, 34 p.
• Perinçek, D., 1980a. Arabistan Kıtası kuzeyindeki tektonik evrimin kıta üzerinde çökelen istifteki etkileri: Türkiye 5. Petrol Kongresi Tebliğleri, s.77-93.
• Perinçek, D., 1980b. IX. Bölge Hakkâri-YüksekovaÇukurca-Beytüşşebap-Uludere-Pervari dolayının jeolojisi: TPAO Rap., No. 1481, Ankara, yayınlanmamış.
• Perinçek, D., 1990. Hakkâri ili dolayının stratigrafisi, Güneydoğu Anadolu, Türkiye: Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni. 2,.no.1, s. 21-68.
• Perinçek, D. ve Çemen, İ., 1992. Late Cretaceous-Paleocene Structural Evolution of the Structural Highs of Southeastern Anatolia. Ozan Sungurlu Symposium, Proceedings. In Tectonics and Hydrocarbon Potential of Anatolia
• and Surrounding Regions. Turkish Petroleum Corporation-Turkish Association of Petroleum Geologists, p. 386-403.
• Perinçek, D., ve Çemen. I., 1990. The structural relationship between the East Anatolian and Dead Sea fault zones in southeastern Turkey; Tectonophysics, v.172, p. 331-340.
• Perinçek, D. ve Özkaya, I., 1981. Arabistan levhası kuzey kenarının tektonik evrimi: Yerbilimleri, Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Enstitüsü Bülteni. No. 8. p. 91-101.
• Perinçek, D., Duran, O., Bozdoğan N. ve Çoruh T., 1992. Stratigraphy and Paleogeographical Evolution of the Autochthonous Sedimentary Rocks in Southeast Turkey. Ozan Sungurlu Symposium, Proceedings. In Tectonics and Hydrocarbon Potential of Anatolia and Surrounding Regions. Turkish Petroleum Corporation - Turkish Association of Petroleum Geologists, p. 274-305.
• Perinçek, D., Günay Y. ve Kozlu, H., 1987. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler: Türkiye Yedinci Petrol Kongresi tebliğleri, s.89-104.
• Sungurlu, O., 1974. VI. Bölge kuzeyinin Jeolojisi ve petrol imkanları, Okay and Dileköz (Eds.), Türkiye ikinci petrol kongresi tebliğleri, Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bildiriler Kitabı, ss. 85107.
• Sungurlu, O., Perinçek, D., Kurt, G., Tuna, E., Dülger, S., Çelikdemir E. ve Naz., H. 1985. Elazığ-Hazar-Palu alanının jeolojisi: T.C. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Dergisi, no. 29, s. 83-190.
• Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye’nin Neotektoniğinin Esasları, Geol. Soc.Turkey Conference Series 2, (in Turkish with English abstract).
• Şengör, A. M. C. ve Yılmaz, Y., 1981. Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach: Tectonophysics, v. 75, p. 181-241.
• U.S. Geological Survey, 2009. U.S. Department of the Interior; USGS Science Landslide Hazards program. http://3dparks.wr.usgs.gov/haywardfault/images/slump.jpg), geology.com/usgs/landslides/