Orman fonksiyonu mu ekosistem hizmeti mi?

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 2, 171 - 185, 29.06.2021

Can Vatandaşlar

https://doi.org/10.18182/tjf.892837

Cited By: 1

Öz

Son dönemde ortaya çıkan ve dünyada giderek yaygınlaşan ekosistem hizmetleri (EH) yaklaşımı, Türkiye ormancılığı için oldukça yeni bir kavramdır. Ülkemizdeki orman EH ile ilgili az sayıdaki çalışma, son yıllarda yürütülmeye başlanmıştır. Söz konusu çalışmalarda, orman fonksiyonları (OF) ve EH kavramlarının sıklıkla birbirine karıştırıldıkları ya da eşanlamlıymış gibi kullanıldıkları görülmektedir. Bu durum, sınıflandırma, sayısallaştırma ve haritalama gibi bilimsel değerlendirmelerde yanıltıcı verilerin üretilmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla, ileride politika yapıcı ve karar vericilere hatalı bilgilerin sunulma riski söz konusudur. Bu çalışmanın amacı; OF ve EH kavramları arasındaki ayrım çizgisinin netleştirilerek EH yaklaşımının ormancılık sektörümüze sunabileceği olanakların gösterilmesidir. Bu amaçla, OF ve EH kavramları birbirinden bağımsız şekilde ele alınarak tanıtılmış, her iki yaklaşımın ormancılıktaki uygulamaları analiz edilmiş ve birbirlerine karşı zayıflık ve üstünlükleri ortaya konmuştur. Bununla beraber, EH basamak modeli ilk kez orman ekosistemine uyarlanmış; böylelikle, OF ve EH arasındaki bağlantılar hem teorik hem de ormancılıktan somut örneklerle gösterilmiştir. Son olarak, Türkiye orman kaynaklarının EH, Uluslararası Ortak Sınıflandırma Sistemi (CICES) uyarınca hiyerarşik olarak listelenmiştir. Çalışmanın sonucunda; ormanlardan çok amaçlı faydalanma için EH yaklaşımının, OF yaklaşımına nazaran daha kullanışlı olduğu değerlendirilmiştir. Türkiye ormancılığında EH yaklaşımının benimsenmesi halinde, ekosistem tabanlı fonksiyonel (çok amaçlı) planlama (ETFOP&ETÇAP) sisteminin bazı eksiklikleri de giderilmiş olacaktır. Diğer yandan, ülkemizde EH’ne ilişkin çalışma yürütecek araştırmacıların önünde oldukça uzun bir yol bulunmaktadır. Araştırmacılar, bugüne dek sayısallaştırılmamış olan birçok orman EH (termal konfor, karizmatik türler, kültürel miras vd.) için kantitatif göstergeler geliştirerek ve bunlara ekonomik değer takdir ederek işe koyulabilirler. Yolun sonunda, orman kaynaklarımızın doğal sermayeye olan katkısı belirlenmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Orman fonksiyonları, Orman ekosistem hizmetleri, Üretim hizmetleri, Düzenleme ve koruma hizmetleri, Kültürel hizmetler

Resolving the ambiguity: Forest function or ecosystem service?

Öz

Ecosystem services (ES) have become one of the most popular concepts in environmental research over the last decades. Nevertheless, the concept is quite new for the Turkish forestry sector. The number of national ES studies is very limited, and they have been conducted in recent years. Moreover, the term ES is often confused with forest functions (FF) in the literature. Such confusion may yield deceptive results stemming from inaccurate scientific assessments, including classification, digitizing, and mapping schemes. In this case, policy- and decision-makers will be misinformed in the future. This study aims to differentiate the ES and FF concepts explicitly and introduce the ES concept’s opportunities to Turkish forestry. To this end, the ES and FF terms were separately identified, forestry applications using these concepts were thoroughly examined, and the two concepts were compared with each other from a forest management point of view. Furthermore, the ES cascade model was adapted to forest ecosystems, and thus, the cause-and-effect relationship between ES and FF was indicated with real-world examples from the sector. Finally, the ES of Turkey’s forests were systematically documented based on the Common International Classification of Ecosystem Services (CICES) for the first time. The results showed that the ES concept was more useful than the FF for multiple-use forestry. Specifically, the ecosystem-based multifunctional forest management planning (ETFOP&ETÇAP) system can greatly benefit from adopting the concept. However, the ES is a relatively novel research area in Turkey, and thus, researchers have a long way ahead. They may begin the work by developing ecological indicators for unquantified ES or monetarizing the intangible ES, such as thermal comfort, and cultural heritage. Thus, the contribution of Turkey’s forests to the natural capital will be able to unveil in time.

Anahtar Kelimeler

Forest functions, Forest ecosystem services, Provisioning ecosystem services, Regulating and maintenance ecosystem services, Cultural ecosystem services

Kaynakça

• 6831 sayılı O.K., 1956. 6831 sayılı Orman Kanunu. Resmi gazetede yayınlandığı tarih: 8 Eylül 1956, 33 s.
• Asan, Ü., Şengönül, K., 1988. Orman formlarının fonksiyonel açıdan karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 4(B): 52-67.
• Asan, Ü., 1990. Orman kaynaklarının çok amaçlı kullanımı ve fonksiyonel planlama. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 40(3): 67-84.
• Asan, Ü., 2013. Orman Amenajmanı Esasları – Temel Kavramlar, Amaçlar ve İlkeler. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Asan, Ü., 2017. Orman Amenajmanı (Planlama Sistemleri). İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Bader, A., Rieger, C., 2011. Interdisciplinarity in 19th and early 20th century: Reflections on ecosystem services of forest. Rupkatha Journal on Interdisciplinarity Studies in Humanities, 3(1): 87-98.
• Başkent, E.Z., Başkaya, Ş., Terzioğlu, S., 2008. Developing and implementing participatory and ecosystem based multiple use forest management planning approach (ETÇAP): Yalnızçam case study. Forest Ecology and Management, 256: 798-807.
• Başkent, E.Z., Keleş, S., Mumcu Küçüker, D., 2013. Ülkemiz ormanlarının karar destek sistemleri/modelleme ile planlanması sürecinin analizi. Ormancılıkta Sektörel Planlamanın 50. Yılı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 26-28 Kasım, Antalya, s. 69-79.
• Başkent, E.Z., 2018. A review of the development of the multiple use forest management planning concept. International Forestry Review, 20(3): 296-313.
• Başkent, E.Z., 2020. A framework for characterizing and regulating ecosystem services in a management planning context. Forests, 11: 102.
• Boerema, A., Rebelo, A.J., Bodi, M.B., Esler, K.J. Meire, P., 2017. Are ecosystem services adequately quantified? Journal of Applied Ecology, 54: 358-370.
• Boncina, A., Simoncic, T., Rosset, C., 2019. Assessment of the concept of forest functions in Central European forestry. Environmental Science and Policy, 99: 123-135.
• Burkhard, B., Kroll, F., Müller, F., Windhorst, W., 2009. Landscapes’ capacities to provide ecosystem services – a concept for land-cover based assessment. Landscape Online, 15: 1-22.
• Burkhard, B., Kandziora, M., Hou, Y., Müller, F., 2014. Ecosystem service potentials, flows and demands – concepts for spatial localization, indication and quantification. Landscape Online, 34: 1–32.
• Burkhard, B., Maes, J., 2017. Mapping Ecosystem Services. Pensoft Publishers, Sofya.
• Costanza, R., d’Arge, R., de Groot, R., Stephen F., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neill, R.,V., Paruelo, J., Raskin, R.G., Sutton, P., van den Belt, M., 1997. The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature, 387: 253-260.
• Çağlar, Y., 2011. Çevreleme (1. baskı). İmge Kitabevi, Ankara.
• Çolak, A.H., Kırca, S., Rotherham, I.D., İnce, A., 2010. Restoration and Rehabilitation of Deforested and Degraded Forest Landscapes in Turkey. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Daily, G., 1997. Nature’s Services: Societal Dependence on Natural Ecosystems. Island Press, Washington DC.
• de Groot R.S., 1992. Functions of Nature – Evaluation of Nature in Environmental Planning, Management and Decision Making. Wolters-Noordhoff, Amsterdam.
• de Groot, R.S., Wilson, M.A., Boumans, R.M.J., 2002. A typology for the classification, description and valuation of ecosystem functions, goods and services. Ecological Economics, 41: 393-408.
• de Groot, R.S., Alkemade, R., Braat, L., Hein, L., Willemen, L., 2010. Challenges in integrating the concept of ecosystem services and values in landscape planning, management and decision making. Ecological Complexity, 7: 260-272.
• Dieterich, V., 1953. Forstwirtschaftspolitik – Eine Einführung. Paul Parey, Hamburg ve Berlin.
• Dunford, R.W., Harrison, P.A., Bagstad, K.J., 2017. Computer modelling for ecosystem service assessment. In: Mapping Ecosystem Services (Ed: Burkhard, B., Maes, J.), Pensoft Publishing, Sofya, pp. 124-135.
• Durkaya, A., Birsen, D., Kaptan, S., 2013. ETFOP sisteminde sosyo-ekonomik, -kültürel durum envanteri ve katılımcılık süreci ile entegre edilmesi. Ormancılıkta Sektörel Planlamanın 50. Yılı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 26-28 Kasım, Antalya, s. 339-351.
• Egoh, B., Drakou, E.G., Dunbar, M.B., Maes, J., Willemen, L., 2012. Indicators for mapping ecosystem services: a review. Technical report, JRC Scientific and Policy Reports, Publications Office of the EU, Luxemburg.
• Eker, Ö., 2018. Ekosistem hizmet ödemelerinin odun dışı orman ürün ve hizmetleri kapsamında değerlendirilmesi: Su ve su kaynakları yönetimi. Turkish Journal of Forest Science, 2(2): 165-176.
• Eraslan, İ., Şad, H.C., 1993. Orman Amenajmanı. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Eraslan, İ., Eler, Ü., 2014. Orman İşletmesinin Planlanması ve Denetimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, Isparta.
• European Commission, 2011. Our Life Insurance, Our Natural Capital: An EU Biodiversity Strategy to 2020. European Commission, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
• Frank, S., Fürst, C., Witt, A., Koschke, L., Makeschin, F., 2014. Making use of the ecosystem services concept in regional planning—trade-offs from reducing water erosion. Landscape Ecology, 29: 1377-1391
• Gadow K.V., Nagel, J., Saborowski, J., 2002. Continuous Cover Forestry. Springer, Netherlands.
• Gómez-Baggethun, E., de Groot, R., Lomas, P.L., Montes, C., 2010. The history of ecosystem services in economic theory and practice: From early notions tomarkets and payment schemes. Ecological Economics, 69: 1209-1218.
• Gret-Regamey, A., Weibel, B., Kienast, F., Rabe, S-E., Zulian, G., 2015. A tiered approach for ecosystem services mapping. Ecosystem Services, 13: 16-27.
• Güngör, E., 2010. Orman kaynaklarının bütünleşik işlevsel yönetim planlaması. Doktora tezi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Haines-Young, R., Potschin, M.B., 2018. Common International Classification of Ecosystem Services (CICES) V5.1 and Guidance on the Application of the Revised Structure.
• Hanewinkel, M., 2011. Multifunktionalitat des Waldes. Forum für Wissen, 7-14.
• Hansen, K., Malmaeus, M., 2016. Ecosystem services in Swedish forests. Scandinavian Journal of Forest Research, 31(6): 626-640.
• Hasel, K., 1971. Waldwirtschaft und Umwelt: Eine Einführung in die Forstwirtschaftspolitischen Probleme der Industriegesellschaft. Paul Parey, Hamburg.
• Hauck, J., Schweppe-Kraft, B., Albert, C., Görg, C., Jaxi, K., Jenson, R., 2013. The promise of the ecosystem services concept for planning and decision making. GAIA, 22(4): 232-236.
• Henne, A., 1974. Vorwort. In: Leitfaden zur Kartierung der Schutz- und Erholungsfunktionen des Waldes (Waldfunktionenkartierung) WFK, Arbeitskreis Zustandserfassung und Planung der Arbeitsgemeinschaft Forsteinrichtung Arbeitsgruppe Landespflege (Ed. Sauerländer, J.D.), Verlag, Frankfurt.
• IPBES, 2018. The IPBES regional assessment report on biodiversity and ecosystem services for Europe and Central Asia. In: Secretariat of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (Ed: Rounsevell, M., Fischer, M., Torre- Marin Rando, A., Mader, A.), Bonn, pp. 1-48.
• Jax, K., 2015. Function and functioning in ecology: What does it mean? OIKOS, 111: 3.
• Kapucu, F., 2004. Orman Amenajmanı. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon.
• Karahalil, U., Keleş, S., Başkent, E.Z., Köse, S., 2009. Integrating soil conservation, water production and timber production values in forest management planning using linear programming. African Journal of Agriculture Research, 4(11): 1241-1250.
• Keleş, S., Durusoy, İ., Çakir, G., 2017. Analysis of the changes in forest ecosystem functions, structure and composition in the Black Sea region of Turkey. Journal of Forestry Research, 28(2): 329-342.
• Kindler, E., 2016. A comparison of the concepts: Ecosystem services and forest functions to improve interdisciplinary exchange. Forest Policy and Economics, 67: 52-59
• Kose, S., Baskent, E.Z., 1997. Thirty year history of even-aged management. Journal of Sustainable Forestry, 5(3-4): 15-26.
• MAES, 2011. Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services. http://biodiversity.europa.eu/maes Accessed: 02.07.2020
• Maes, J., Teller, A., Erhard, M., Grizzetti, B., Barredo, J.I., Paracchini, M.L., Condé, S., Somma, F., Orgiazzi, A., Jones, A., Zulian, A., Vallecilo, S., Petersen, J.E., Marquardt, D., Kovacevic, V., Abdul Malak, D., Marin, A.I., Czúcz, B., Mauri, A., Loffler, P., BastrupBirk, A., Biala, K., Christiansen, T., Werner, B., 2018. Mapping and Assessment of Ecosystems and Their Services: An Analytical Framework for Ecosystem Condition. Publications office of the European Union, Luxembourg.
• MEA, 2005. Millennium Ecosystem Assessment – Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC.
• Moreau de Jonnès, M.A., 1825. In: Premier mémoire en réponse à la question proposée par l’Académie royale de Bruxelles: quels sont les changemens que peut occasioner le déboisement de forêts considérables sur les contrées et communes adjacentes et en général à tout ce qui constitue son état physique actuel? (Ed. Bruxelles de Mat, P.J.), Imprimeur de l’Académie royale de Bruxelles, Brüksel.
• Mutlu, B.E., Cengiz, B., 2017. Uzman perspektifinden Bolu Kent Ormanı’nın çok fonksiyonlu kullanım özelliklerinin değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(4): 213-222.
• OGM, 2008. Orman Amenajman Yönetmeliği. Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• OGM, 2010. Altıparmak Orman İşletme Şefliği Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Amenajman Planı (2010-2039). Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
• OGM, 2012. Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planlarının Uygulanmasına ait Usul ve Esaslar (295 sayılı tebliğ). Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
• OGM, 2015. Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planlarının Düzenlenmesinin Denetimine Ait Usul ve Esaslar (Tebliğ No: 301). Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
• OGM, 2017. Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planlarının Düzenlenmesine Ait Usul ve Esaslar (299 sayılı tebliğ−düzeltmeli son baskı), Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• OGM, 2020. Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri 2019 Türkiye Raporu. Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özdemir, M., Serengil, Y., Yurtseven, İ., Muhittin, İ., Pamukçu Albers, P., Tonbul, C., 2020. Ormanların su üretim hizmetine yönelik yeni planlama yaklaşımı. Ormancılık Araştırma Dergisi, 7(2): 162-178.
• Pistorius, T., Schaich, H., Winkel, G., Plieninger, T., Bieling, C., Konold, W., Volz, K.R., 2012. Lessons for REDDplus: A comparative analysis of the German discourse on functions and the global ecosystem services debate. Forest Policy and Economics, 18: 4-12.
• Potschin, M.B., Haines-Young, R.H., 2011. Ecosystem services: Exploring a geographical perspective. Progress in Physical Geography, 35(5): 575-594.
• Quine, C.P., Bailey, S.A., Watts, K., 2013. Sustainable forest management in a time of ecosystem services frameworks: Common ground and consequences. Journal of Applied Ecology, 50: 863-867.
• Resolution H1, 1993. General guidelines for the sustainable management of forests in Europe. Second Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe, 16-17 Haziran, Helsinki.
• Saraçoğlu, N., 2010. Küresel İklim Değişimi, Biyoenerji ve Enerji Ormancılığı. Efil Yayınları, Ankara.
• Saastamoinen, O., Matero, J., Horne, P., Kniivilä, M., Haltia, E., Vaara, M., Mannerkoski, H., 2014. Classification of boreal forest ecosystem goods and services in Finland. Publications of the University of Eastern Finland Reports and Studies in Forestry and Natural Sciences, No. 11, Joensuu.
• Sağkaya, A., 2020. Ormancı (1. Baskı). Önder Matbaacılık, Ankara.
• Schulp, C.J.E., Alkemade, R., Goldewijk, K.K., Petz, K., 2012. Mapping ecosystem functions and services in Eastern Europe using global-scale data sets. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services & Management, 8(1-2): 156-168.
• Sing, L., Ray, D., Watts, K., 2015. Ecosystem services and forest management. Forestry Commission, General Technical Report, Edinburgh.
• Syrbe, R.U., Schröter, M., Grunewald, K., Walz, U., Burkhard, B., 2017. What to map? In: Mapping Ecosystem Services (Ed: Burkhard, B., Maes, J.), Pensoft Publishing, Sofya, pp. 149-156.
• Şengönül, K., Şahin, A., 2017. Toprak koruma fonksiyonlu ormanların ayrılma kriterleri ve amaç kuruluşlarının belirlenmesi esasları. 2023’e Doğru 4. Doğa ve Ormancılık Sempozyumu, 3-6 Aralık, Antalya, s. 429-449. TEEB, 2011. The Economics of Ecosystems and Biodiversity in National and International Policy Making (Ed: Brink, P.T.), Earthscan, Londra ve Washington.
• Tezer, A., Turkay, Z., Uzun, O., Terzi, F., Koylu, P., Karacor, E., Okay, N., Kaya, M., 2018. Ecosystem services-based multi-criteria assessment for ecologically sensitive watershed management. Environment, Development and Sustainability, 22: 2431-2450 DOI: 10.1007/s10668-018-00300-5
• Tiemann, A., Ring, I., 2018. Challenges and opportunities of aligning forest function mapping and the ecosystem service concept in Germany. Forests, 9: 691
• UNCED, 1992. Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı Raporu. Ek 3: Ormancılık İlkeleri, Birleşmiş Milletler, New York.
• Uygur, B., 2016. Hidrolojik ekosistem hizmetlerinin havza planlamaya uyarlanması. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Uygur Erdoğan, B., 2017. Regulation and mitigation services of forests as the components of urban resilience. European Water, 59: 395-401.
• Üzenge, E., 2013. Orman amenajmanında yaş sınıfları metodunun uygulanması, karşılaşılan problemler ve çözüm önerileri. Ormancılıkta Sektörel Planlamanın 50. Yılı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 26-28 Kasım, Antalya, s. 120-131.
• Vatandaşlar, C., 2020. Orman ekosistemlerinin erozyonu önleme fonksiyonunun amenajman planlama sürecine entegrasyonu. Doktora tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Artvin.
• Vatandaşlar, C., Yavuz, M., Leuchner, M., 2020. Erosion control service of forest ecosystems: A case study from Northeastern Turkey. In: Smart Geography (Ed: Nedkov, S.), Springer International Publishing, Switzerland, pp. 443-455.
• Vihervaara, P., Mononen, L., Santos, F., Adamescu, M., Cazacu, C., Luque, S., Geneletti, D., Maes, J., 2017. Biophysical quantification. In: Mapping Ecosystem Services (Ed: Burkhard, B., Maes, J.), Pensoft Publishers, Sofya, pp. 93-101.
• Yılmaz, E., 2004. Ülkemizdeki orman işlevleri ve tahsis kriterleri. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü DOA Dergisi, 10: 1-25.
• Yılmaz, E., 2013. Orman kaynakları planlamasında katılımcı yaklaşımlar: Uygulama örnekleri ve kazanılan deneyimler. Ormancılıkta Sektörel Planlamanın 50. Yılı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 26-28 Kasım, Antalya, s. 178-187.
• Yüksel, İ., Koçer, M., Doğan, S.A., 2013. Gölyaka Orman İşletme Müdürlüğü’nde orman fonksiyonlarının yıllar itibariyle değişimi. Ormancılıkta Sektörel Planlamanın 50. Yılı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 26-28 Kasım, Antalya, s. 365-376.
• Zengin, H., Yeşil, A., Asan, Ü., Bettinger, P., Cieszewski, C., Siry, J.P., 2013. Evolution of modern forest management planning in the Republic of Turkey. Journal of Forestry, 111(4): 239-248.
• Zwierlein, K.A., 1806. Vom großen Einfluss der Waldungen auf Kultur und Beglückung der Staaten mit besonderer Hinsicht auf Polizei, Würzburg.