ENGELLİLİĞE GENEL BAKIŞ VE ENGELLİ ÇOCUKLARIN SAĞLIK DAVRANIŞLARI

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 4, 553 - 566, 20.12.2019

Tülin Çoban Hilal Özcebe

https://doi.org/10.21763/tjfmpc.545343

Cited By: 5

Öz

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) engeli, “vücut
fonksiyonu veya yapısındaki bozuklukları, bireyin bir eylemi yerine
getirmesinde karşılaşılan zorlukları ve yaşam gerekliliklerine katılımın
kısıtlanmasını kapsayan şemsiye bir kavram” olarak tanımlamaktadır. Dünyada
15 yaş altı çocukların ise %5’i yani yaklaşık 93 milyon çocuk orta veya ağır
bir engele sahiptir. Ülkemizde
ise engelli bireylerin %21,1’inin 15 yaşından küçük çocuklar olduğu
saptanmıştır. Engelli bireyler tıbbi bakım, istihdam, eğitim, ulaşım ve barınma
gibi pek çok hizmete ulaşmada ciddi engellerle karşılaşmaktadır. Engellilerin
haklarını belirlemek ve güvence altına almak için dünyada ve ülkemizde çeşitli
yasal düzenlemeler mevcut olmasına rağmen konuyla ilgili kalıcı çözümlerin uygulanmasında pek çok
güçlükle karşılaşılmaktadır. Engelliler özellikle okul ve iş
hayatı, ekonomik kaynaklara ve kamusal hizmetlere erişim konularında ayrımcılık
ve dışlanmaya maruz kalmaktadır. Engellilerin engellerine göre tasarlanmamış olan fiziksel
çevre koşulları da toplumdan dışlanma durumlarının artmasına neden olmaktadır.
Bu sebeplerle, engelli çocuklar incinebilirliği en yüksek gruplardan birini
oluşturmaktadır. Sağlık sorunlarının hemen tamamında engelli çocuklara
yönelik dezavantajlı durumlar öne çıkmaktadır. Engelli çocukların sağlığının geliştirilmesi ve topluma kazandırılması
çocuğun eğitimi, ailelerin eğitimi ve engelli çocuğa sağlık ve bakım
hizmetlerinin bütünlüklü bir şekilde verilmesiyle mümkündür. Engelli çocukların yaşama katılabilmeleri için sağlığının korunması ve geliştirilmesine yönelik
yapılması gereken müdahaleler tüm sektörler tarafından benimsenmeli ve
uygulanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

engelli bireyler, engelli çocuklar, çocuklar, incinebilir gruplar, sosyal katılım

GENERAL OVERVIEW OF DISABILITY AND HEALTH BEHAVIORS OF DISABLED CHILDREN

Öz

Review articles, short reports and  letters to the editor  may contain  titles  and subtitles, designated by author (s)  and  followed by References, Figures, and Tables sections.

World Health
Organization (WHO) defines disability as “an umbrella term that involves
impairments in body function or structure, the difficulties encountered in
performing an action, and the restriction of participation in life requirements”.
While 5% of children under the age of 15 years have a moderate or severe
disability worldwide, 21.1% of the disabled individuals are under 15 years old
ın our country. Disabled individuals face serious obstacles in reaching many
services such as medical care, employment, education, transportation and
housing. Although there are various legal arrangements in the world and in our
country to determine and secure the rights of disabled people, permanent
solutions have not been obtained. Disabled individuals subject to
discrimination and exclusion, particularly in terms of school and work life,
access to economic resources and public services. The physical environment
conditions, which are not designed according to the disabilities increase the
exclusion from the society. So children with disabilities are one of the most
vulnerable groups. Disadvantageous conditions come into the foreground for
disabled children in almost all health problems. Disabled children’s health may
be improved and socialized through a comprehensive approach including the
education of the child and the families, providing health and care services.
The necessary interventions to maintain and improve the health of the disabled
children should be adopted and implemented by all sectors in order to socialize
them.

Dünya Sağlık
Örgütü (DSÖ) engeli, “vücut fonksiyonu veya yapısındaki bozuklukları, bireyin
bir eylemi yerine getirmesinde karşılaşılan zorlukları ve yaşam
gerekliliklerine katılımın kısıtlanmasını kapsayan şemsiye bir kavram” olarak
tanımlamaktadır. Dünyada 15 yaş altı çocukların 
%5’i yani yaklaşık 93 milyon çocuk orta veya ağır bir engele sahiptir.
Ülkemizde ise engelli bireylerin %21,1’i 15 yaşından küçüktür. Engelli bireyler
tıbbi bakım, istihdam, eğitim, ulaşım ve barınma gibi pek çok hizmete ulaşmada
ciddi engellerle karşılaşmaktadır. Engellilerin haklarını belirlemek ve güvence
altına almak için dünyada ve ülkemizde çeşitli yasal düzenlemeler mevcut
olmasına rağmen konuyla ilgili kalıcı çözümlerin uygulanmasında pek çok
güçlükle karşılaşılmaktadır. Engelliler özellikle okul ve iş hayatı, ekonomik
kaynaklara ve kamusal hizmetlere erişim konularında ayrımcılık ve dışlanmaya
maruz kalmaktadır. Engellilerin engellerine göre tasarlanmamış olan fiziksel
çevre koşulları da toplumdan dışlanma durumlarının artmasına neden olmaktadır.
Bu sebeplerle, engelli çocuklar incinebilirliği en yüksek gruplardan birini
oluşturmaktadır. Sağlık sorunlarının hemen tamamında engelli çocuklara yönelik
dezavantajlı durumlar öne çıkmaktadır. Engelli çocukların sağlığının
geliştirilmesi ve topluma kazandırılması çocuğun eğitimi, ailelerin eğitimi ve
engelli çocuğa sağlık ve bakım hizmetlerinin bir bütün şeklinde verilmesiyle
mümkündür. Engelli çocukların yaşama katılabilmeleri için sağlığının korunması
ve geliştirilmesine yönelik yapılması gereken müdahaleler tüm sektörler
tarafından benimsenmeli ve uygulanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

disabled children, handicapped persons, children, vulnerable populations, social participation

Kaynakça

• 1. World Health Organization. Health Topics. Disabilities. https://www.who.int/topics/disabilities/en/ (Erişim:29.01.2019)
• 2. World Health Organization. World Disability Action Plan 2014-2020. WHO, 2015 https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/199544/9789241509619_eng.pdf?sequence=1 (Erişim:30.01.2019)
• 3. United Nations Development Programme. Evaluation of Disability- Inclusive Development at UNDP, 2016 http://web.undp.org/evaluation/evaluations/thematic/disability.shtml (Erişim: 30.01.2019)
• 4. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı. Türkiye Özürlüler Araştırması, Ankara, 2002 https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014899.pdf (Erişim: 30.01.2019)
• 5. TC. Aile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması, 2010. https://eyh.aile.gov.tr/ozurlulerin-sorun-ve-beklentileri-arastirmasi-kitabi-2010 (Erişim:25.01.2019)
• 6. Aslan M, Şeker S. Engellilere yönelik toplumsal algı ve dışlanmışlık (Siirt Örneği). Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu, Bursa; 2013.
• 7. Engelsiz Yaşama Derneği. Türkiye’de ve Dünya’da Engelliler.http://ey-der.com/ana-sayfa/turkiye-ve-dunyada-engelliler/ (Erişim: 30.01.2019)
• 8. United Nations International Children's Emergency Fund (UNICEF). Disabilities. https://www.unicef.org/disabilities/ (Erişim: 02.02.2019)
• 9. World Health Organization. Fact Files. 10 facts about disabilities. https://www.who.int/features/factfiles/disability/en/ (Erişim Tarihi:01.02.2019)
• 10. Sevinç İ, Çay M. Fiziksel engelli bireylerin üniversite eğitimi sırasında karşılaştıkları sorunlar (Akdeniz Üniversitesi örneği). Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi 2017;13:219-238
• 11. Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme (Türkçe Çeviri) http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/07/20090714-1.htm (Erişim: 04.01.2019)
• 12. İstanbul Bilgi Üniversitesi. İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi. Uluslararası Hukuk ve Denetim Usulleri. Birleşmiş Milletler. Sözleşmeler. İnsan Haklarına İlişkin Sözleşme. https://humanrightscenter.bilgi.edu.tr/tr/content/132-engellilerin-haklarna-iliskin-sozlesme/ (Erişim: 04.01.2019)
• 13. İstanbul Bilgi Üniversitesi. İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi. Uluslararası Hukuk ve Denetim Usulleri. Birleşmiş Milletler. Denetim Usulleri. Antlaşmaya Dayalı Denetim Usulleri. Engelli Hakları Komitesi. https://humanrightscenter.bilgi.edu.tr/tr/content/146-engelli-haklar-komitesi/ (Erişim: 04.01.2019),
• 14. UNICEF. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. https://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23d.html (Erişim: 05.01.2019)
• 15. Engelliler Hakkında Kanun. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5378.pdf (Erişim Tarihi: 05.01.2019)
• 16. Köten E, Erdoğan B. Engelli gençler, sosyal dışlanma ve internet. İstanbul Gelişim Üniversitesi Yayınları, 2014
• 17. Genç Y. Engellilerin sosyal sorunları ve beklentileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 2015;15(3):65-92
• 18. Karip S. Engelli bireylerin sağlık hizmetlerine ulaşabilirlik düzeylerinin belirlenmesi: Konya örneği. Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya; 2016
• 19. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlığın Geliştirilmesi ve Teşviki Sözlüğü. Ankara, 2011. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/Sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%20Te%C5%9Fviki%20S%C3%B6zl%C3%BCk.pdf (Erişim: 07.03.2019)
• 20. Özgüven L. Zihinsel engelli çocuk ve adolesanların, beslenme durumu ve alışkanlıkları. Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2015
• 21. Bodur S, Durduran Y. Konya’da engelli çocukların sağlık hizmetlerinden yararlanma ve beklenti durumu. Genel Tıp Dergisi 2009;19(4):169-175
• 22. Garipağaoğlu M. Engelli çocuklarda beslenme, II. Ulusal Sosyal Pediatri Kongresi; 7-11 Kasım, 2012; İstanbul.
• 23. Köksal G. Engellilerde beslenme. Sağlık Bakanlığı Yayınları, Ankara; 2012
• 24. Kanbaş E. Zihinsel Engelli Çocuklarda Obezite https://www.zicev.org.tr/zihinsel-engelli-cocuklarda-obezitemakale-2 (Erişim:06.02.2019)
• 25. Özbaş S, Uskun E, Küçüksoku B, Hocaoğlu Ü, Akalın S, Özbaş H. Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocukların Besin Tüketim Kayıtlarına Göre Beslenme Durumları. Akademik Gıda 2018;16(2): 192-196.
• 26. Ilgaz F, Aksan A, Özcebe H. Görme engelli çocuklarda beslenme durumu, fiziksel aktivite ve diyet kalitesinin değerlendirilmesi. Journal of Food and Health Science 2016;2(2):90-103
• 27. Özer I, Öner D, Sevim H, Karaağaç AT, Mollaoğlu B, Abbasoğlu K, Kavurmacı D. Hafif zihinsel geriliği olan çocuklarda genel sağlık durumu değerlendirmesi. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2003;4(1):9-12
• 28. Demirci, N, Engin AO, Özmen, A.The ınfluence of physical activity level on the children's learning ability of disabled children having difficulties in learning. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2012;69:1572-1578.
• 29. Yetkin Ay Z, Eroğlu E, Türkaslan S, Bozkurt YF, Yılmaz HR. Aile ve öğretmenlere verilen oral hijyen eğitiminin mental engelli çocukların ağız sağlığı durumu üzerine etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2005;12:17-22.
• 30. Sarı ME, Kalyoncuoğlu E, Çankaya S. Fiziksel engelli çocukların ağız ve diş sağlığı yönünden değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2012;1:7-13
• 31. Köse O, Dilsiz A, Arabacı T. Görme engelli bireylerde ağız sağlığı. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2014;8:56-60
• 32. Çokpekin F, Köymen G, Başak F, Akbulut E, Altun C. Engelliler okuluna devam eden çocukların ağız diş sağlığı yönünden değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi 2003;45(3):228-232
• 33. Yıldırım E, Yıldız A, Mutluay F, Algun C. Engelli bireylerde sigara kullanımının değerlendirilmesi. Hacettepe Faculty of Health Sciences Journal 2015;1(1):1-734. Cangöl, E, Karaca PP, Aslan E. Engelli bireylerde cinsel sağlık. Androloji Bülteni 2013;53(1):141-146.
• 35. Boyacıoğlu NE, Karaçam ZD, Özcan NK. Engellere rağmen cinsellik: zihinsel yetersizliğe sahip çocuklarda cinsellik. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi 2018;5(2):75-80
• 36. Elbozan Cumurcu B, Karlıdağ R, Han Almış B. Fiziksel engellilerde cinsellik. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2012;4(1):84-98 37. Metin A, Bilgin NG, Yıldırım V. Bakımevinde ölüm ile sonuçlanan engelli çocuğa yönelik fiziksel istismar olgusu. Adli Tıp Bülteni 2014;19(3):193-197.
• 38. Toplumsal Haklar ve Araştırma Derneği. Engelli Bireylere Yönelik Fiziksel-Cinsel Şiddet, İstismar ve Kötü Muamele Olayları İzleme Raporu, 2016 http://www.engellihaklariizleme.org/tr/files/belgeler/fiziksel_cinsel_siddet_izleme_raporu_2016.pdf (Erişim: 07.03.2109)
• 39. Taner Y, Gökler B. Çocuk istismarı ve ihmali: psikiyatrik yönleri. Hacettepe Tıp Dergisi 2004;35: 82-86
• 40. Yıldırım Doğru SS. Zihin engelli çocuklarda cinsel istismar. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2006; s.80-91
• 41. Bulut S, Karaman HB. Engelli bireylerin cinsel, fiziksel ve duygusal istismarı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 2018; 19(2): 277-301.
• 42. Güleryüz ŞO. Kaynaştırma eğitimine devam eden engelli öğrencilerin akranları ile ilişkilerinde karşılaştıkları sorunların değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Eğitim Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Konya; 2009
• 43. Durduran Y, Bodur S. Engellilerin engellilikleri dışındaki sağlık sorunları: karşılaştırmalı bir çalışma. Selçuk Tıp Dergisi 2009;25(2):69-77
• 44. Yavuz B, Çimen S. Serebral Palsili çocukların öz bakım becerilerini gerçekleştirme düzeyleri ve etkileyen etmenlerin incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2007;11(1):17-26
• 45. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf (Erişim: 07.03.2019)
• 46. Ulutaşdemir N. Engelli çocukların eğitimi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi; 2007; 2 (5): 119-130
• 47. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Engelli ve Yaşlı hizmetleri Genel Müdürlüğü. Motor Fonksiyonel Problemi Olan Çocuklar Aile Rehberi. Ankara; 2014
• 48. Dünya Engelliler Vakfı. Engelsiz Şehir Tasarım Raporu. http://www.devturkiye.org/Projeler/Engelsiz-Sehir-Planlamasi/Engelsiz-Sehir-Tasarim-Raporu/ (Erişim: 07.03.2019)
• 49. Çağlar S. Engellilerin Erişebilirlik Hakkı ve Türkiye’de Erişebilirlikleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2012; 61 (2): 541-598