The Validity and Reliability of the Short Health Risk Assessment Tool for the Turkish Society Among Older Adults

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 3, 250 - 257, 10.09.2025

Serdar Ulak , Dilek Dayanır , Hasan Bakır

https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1660467

Öz

Objective: This study was conducted to adapt the Brief Risk Identification of Geriatric Health Tool (BRIGHT) as a health risk assessment tool in the elderly to Turkish society and to examine its validity and reliability.
Method: The population of the research, which is methodological, consisted of individuals aged 65 and over who received service from Family Health Centers. The sample size in the study was determined as 230. Test-retest was applied to 30 individuals to evaluate the scale stability. Data were collected by face-to-face interview technique with socio-demographic form, Brief Health Risk Assessment Tool, and Katz Activities of Daily Living Scale. For the Brief Risk Identification of Geriatric Health Tool (BRIGHT) it was translated by 3 (three) independent people after the permission of the responsible author, and a joint translation was created by the researchers as a result of the translations. Opinions of 11 (eleven) experts were asked for the evaluation of scale translation. In the Kendall W Coherence analysis performed with the results of the expert opinions, it was found that the opinions of the experts were compatible (p>.000). As a result of expert opinions, the content validity index of the scale was found to be (0.84) according to the Lawshe Technique. The data were analyzed in the SPSS program.
Results: According to the research findings, the average age of the participants is 71.99±5.76, 60.5% are male, 77.5% are married, 15.5% live alone, 63% have primary school education, 97% ' of them do not work in any job and 92% of them have social security. It was determined that 71% of the participants were chronic. Individuals' Brief Health Risk Assessment Tool score was 2.17±1.96 and Katz Daily Life Activity Measures score was 5.64±0.76. When the construct validity of the assessment tool was examined, a unidimensional structure with 10 items with factor loadings ranging between 0.33 and 0.69 was obtained. The correlation between parallel forms was found to be significant (p<0.05). The Standardized Cronbach's alpha coefficient of the Brief Health Risk Assessment Tool was found to be 0.79. The cut-off score of the assessment tool was 3.5.
Conclusion: The Brief Health Risk Assessment Tool in the Elderly can be used as a valid and reliable tool for Turkish society.

Anahtar Kelimeler

Geriatrics , Short Health Risk , validity , reliability

YAŞLILARDA KISA SAĞLIK RİSKİ DEĞERLENDİRME ARACININ TÜRK TOPLUMU İÇİN GEÇERLİK VE GÜVENİRLİĞİ

Öz

Amaç: Çalışma yaşlılarda sağlık riski değerlendirme aracı olarak Kısa Sağlık Riski Değerlendirme Aracı’nın Türk toplumuna uyarlanması, geçerlik ve güvenirliğinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır.
Yöntem: Metodolojik türde olan araştırmanın evrenini Aile Sağlığı Merkezlerinden hizmet alan 65 yaş ve üzeri bireyler oluşturdu. Çalışmada örneklem büyüklüğü 230 olarak belirlendi. Ölçek kararlığının değerlendirilmesi için 30 bireye test-tekrar test uygulandı. Veriler sosyo-demografik form, Kısa Sağlık Riski Değerlendirme Aracı ve Katz Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği ile yüz yüze görüşme tekniği ile toplandı. Kısa Sağlık Riski Değerlendirme Aracı için yazardan alınan izin sonrası 3 (üç) bağımsız kişi tarafından çevirisi yapıldı, çeviriler sonucunda araştırmacılar tarafından ortak bir çeviri oluşturuldu. Ölçek çevirisinin değerlendirilmesi için 11 (on bir) uzmandan görüş istendi. Uzman görüşlerinin sonuçları ile yapılan Kendall’s W Uyum analizinde uzman görüşlerinin uyumlu olduğu saptandı (p>.05). Uzman görüşleri sonucunda Lawshe Tekniğine göre ölçek kapsam geçerlik indeksi (0.84) olarak bulundu. Veriler SPSS programında analiz edildi.
Bulgular: Araştırma bulgularına göre katılımcıların yaş ortalaması 71.99±5.76, %60.5’i erkek, %77.5’i evli, %15.5’i yalnız yaşamakta, %63’ü ilkokul eğitim düzeyine sahip, %97’si herhangi bir işte çalışmamakta ve %92’sinin sosyal güvencesi vardı. Katılımcıların %71’inin kronik hastalığının olduğu saptandı. Bireylerin Kısa Sağlık Riski Değerlendirme Aracı puanı 2.17±1.96, Katz Günlük Yaşam Aktiviteleri İndeksi puanı 5.64±0.76 olarak bulundu. Değerlendirme aracının yapı geçerliği incelendiğinde faktör yükleri 0.33 ile 0.69 arasında değişen 10 maddeli, tek boyutlu yapı elde edildi. Paralel formlar arasındaki korelasyon anlamlı olarak saptandı (p<0.000). Kısa Sağlık Riski Değerlendirme Aracı’nın Standardize Cronbach Alpha katsayısı 0.79 olarak saptandı. Değerlendirme aracının kesme puanı 3.5 olarak bulundu.
Sonuç: Yaşlılarda Kısa Sağlık Riski Değerlendirme Aracı Türk toplumu için geçerli ve güvenilir bir araç olarak kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler

geriatri , kısa sağlık riski , geçerlik , güvenirlik

Etik Beyan

Bu çalışma Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu (09/06/2021, Sayı:11) tarafından onaylanmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu araştırma herhangi bir fonlama kuruluşu veya sektöründen hibe almamıştır.

Teşekkür

Çalışmamıza destek veren katılımcılara teşekkür ederiz.

Kaynakça

• 1. Ageing. [Internet]. 2023 [Erişim Tarihi 10 Ağustos 2023]. Erişim Adresi: https://www.who.int/health-topics/ageing#tab=tab_1
• 2. İstatistiklerle Yaşlılar, 2022. [Internet] .2023. [Erişim Tarihi 15 Eylül 2023]. Erişim Adresi:https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Ya%C5%9Fl%C4%B1lar-2022-49667&dil=1
• 3. Aslan M, Hocaoğlu Ç. Yaşlanma ve yaşlanma dönemiyle ilişkili psikiyatrik sorunlar. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilim Enstitüsü Derg. 2017;7(1):53–62.
• 4. Kanadlı KA, Sazak Y, Tosun N. Çok yönlü geriatrik değerlendirmede multidisipliner ekip yaklaşımı v e hemşirenin rolü. Geriatr Bilim Derg. 2021;4(1):15–22.
• 5. Ağar A. Psychological changes in the elderly. Geriatr Bilim Derg. 2020;3(2):75–80.
• 6. Mutlay F, Dost Günay FS, Kaya D, ark. May depression be associated with the frequency of falls in the elderly? Geriatr Bilim Derg. 2020;3(3):103–9.
• 7. Doğan N. Göz ardı edilen bir durum: Yaşlı istismarı ve etkileyen faktörler. Arşiv Kaynak Tarama Derg. 2019;28(4):306–13.
• 8. Ekici E, Kozan EH, Yetim Çolak M. Huzurevinde yaşayan yaşlıların beslenme durumları ve günlük yaşam aktivitelerinin belirlenmesi. Online Türk Sağlık Bilim Derg. 2019;4(4):506–18.
• 9. Gökgöz R, Kütmeç Yılmaz C. Acil servise başvuran yaşlı bireylerde bakım bağımlılığının kırılganlık düzeyine etkisi. Ege Tıp Derg. 2023;62(2):195–204.
• 10. Özbudak E, Oksay Şahin A. Care dependency of hospitalized elderly ındividuals, evaluatıons of nursıng care and the relatıonshıp between. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Mesl Yüksekokulu Derg. 2021;9(1):307–22.
• 11. Caner Ş, Aydın Avcı İ. Investigation of home care needs and falling with risk, fear and falling behaviors in elderly. Samsun Sağlık Bilim Dergisi. 2022;7(1):193–208.
• 12. Abdi S, Spann A, Borilovic J, de Witte L, et al. Understanding the care and support needs of older people: a scoping review and categorisation using the WHO international classification of functioning, disability and health framework (ICF). BMC Geriatr. 2019;19(1):195.
• 13. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Yaşlı Sağlığı ve Güvenli Çevre [Internet]. 2021 [Erişim Tarihi 15 Nisan 2021]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/yasli-sagligi/liste1/yaşlı-sağlığı-güvenli-çevre.html.
• 14. Kılıç D, Ata G, Hendekci A. Yaşlılık Döneminin önemli sağlık sorunlarından biri: düşme ve düşmeyi etkileyen faktörler. Acıbadem Univ Sağlık Bilim Derg. 2021;12(2):517–23.
• 15. Akkaya Kozak D, Bahar NT, Faruk AY, ark. Türkiye’de ileri yaştaki yetişkinlerin düşme durumları. Antropoloji. 2021;(41):11–20.
• 16. Karademir İ, Aktaş B. Bir aile sağlığı merkezine kayıtlı yaşlılarda düşme riskinin belirlenmesi. Hemşirelik Bilim Derg. 2019;2(3):8–13.
• 17. Şahin S, Boyacıoğlu H, Tosun Taşar P, ark. Bornova ilçesinde yaşayan 65 yaş üzeri nüfustaki fonksiyonel bağımlılık oranları. Araştırma Makal / Res Pap Ege Tıp Derg / Ege J Med. 2016;55(2):65–70.
• 18. Özkan Pehlivanoğlu EF, Özkan MU, Balcıoğlu H, ark. Adjustment and reliability of katz daily life activity measures for elderly in Turkish. Ankara Med J. 2018;18(2):219–23.
• 19. Güzel A, Sarp Ü, ark. Lawton ve Brody Enstrümental Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği Türkçe Geçerlik ve Güvenirliği. Karakoç FY, Abacıgil F, Önde M, Tacettin İ, Koşan Z, Editörler. 3. Uluslarası 21. Halk Sağlığı Kongresi;27-30 Kasım 2019; Antalya. Ankara; Halk Sağlığı Uzmanları Derneği; 2019: 733.
• 20. Işık O, Kandemir A, Erişen MA, ark. Evde sağlık hizmeti alan hastaların profili ve sunulan hizmetin değerlendirilmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Derg. 2016;19(2):171–86.
• 21. Özata Değereli MN, Bumin G, Altuntaş O. Geriatrik bireylerde günlük yaşam aktivitelerindeki bağımsızlık düzeyi ile yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi: Tanımlayıcı Araştırma. Türkiye Klin Sağlık Bilim Derg. 2023;1-8.
• 22. King A, Boyd M, Dagley L. Use of a screening tool and primary health care gerontology nurse specialist for high-needs older people. Contemp Nurse. 2017;53(1):23–35.
• 23. Yazıcıoğlu B, Çubukçu M. Samsun eğitim ve araştırma hastanesi evde sağlık hizmetleri birimine kayıtlı hastaların değerlendirilmesi. Ankara Med J. 2016;16(4):325–31.
• 24. Çokluk Ö, Şekercioğlu G,ark. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. 5. Basım. Ankara: Pegem Akademi; 2018:206.
• 25. Kerse N, Boyd M, McLean C, et al. The BRIGHT tool. Age Ageing. 2008;37(5): 553–8.
• 26. Alpar R. Uygulamalı İstatistik ve Geçerlik-Güvenirlik. 6. Baskı. Detay Yayıncılık; 2020: 595-596.
• 27. Esin MN. Güvenirlik yöntemleri. Erdoǧan S, Nahcivan N, ark, Editörler. Hemşirelikte Araştırma Süreç, Uygulama ve Kritik. 2. Basım. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2015:217-221.
• 28. Yeşilyurt S, Çapraz C. A Road map for the content validity used in scale development studies. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2018;20(1):251–65.
• 29. Çapık C, Gözüm S, Aksayan S. Kültürlerarası ölçek uyarlama aşamaları, dil ve kültür uyarlaması: Güncellenmiş rehber. Florence Nightingale Hemşirelik Derg. 2018;26(3):199–210.
• 30. Baykul Y, Güzeller CO. Sosyal bilimler için istatistik: SPSS uygulamalı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık; 2022:592.
• 31. Büyüköztürk Ş. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Genişletilmiş 20. Baskı. Ankara: Pegem Akademi; 2014:134.
• 32. Alpar R. Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinden örneklerle uygulamalı istatistik ve geçerlik- güvenirlik. Genişletimiş 6. Baskı. Ankara: Detay Yayıncılık; 2020: 443-444.
• 33. Karagöz Y. SPSS-AMOS-META Uygulamalı İstatistiksel Analizler. 2. Baskı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.; 2019:1198.
• 34. Uzunsakal E, Yıldız D. Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sos Bilim Derg. 2018;2(1):14–28.