Musical Traces of Common Rituals in Nevruz Celebrations in the Turkish World

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 18, 311 - 344, 30.09.2025

Yavuz Selim Kafkasyalı

https://doi.org/10.30520/tjsosci.1773116

Öz

The Nevruz Festival, which is sustained as a shared cultural heritage throughout the Turkic world, is not only a celebration of the arrival of spring or the beginning of a new year, but also has great significance in terms of historical identity, belief system, and the rebuilding of social unity. The problem of this study is that, despite Nevruz's extensive history in Türkiye, its musical aspects have not been adequately documented, having been examined in only a limited number of musicological studies. In this festival, which is celebrated with rituals in Turkish communities, music stands out as both the bearer of oral culture and the symbolic narrator of shared identity. The research employed the descriptive analysis method, a qualitative research design, focusing on Nevruz celebrations in independent Turkish states, including Türkiye, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, and Uzbekistan. In the study, in addition to written sources, audiovisual materials were also used to analyze the structure of musical rituals, the folk instruments used, the function of melodies, and the contexts of performance. The findings of the study show that Nevruz music is not merely an aesthetic element, but a profound form of expression that represents the relationship with cultural identity, historical conscience, and nature. Folk melodies, dances, and manis performed with traditional instruments such as the dombra, dutar, komuz, tuiduk, doira, and karnay are the main musical elements that keep the spirit of Nevruz alive. Although the instruments and melodies used in each community may differ, the unifying power of music in these celebrations is common to all. In conclusion, this study reveals that Nevruz is not merely a folkloric event, but also a cultural memory space that is constantly reproduced and transmitted through music. It is recommended to document Nevruz music systematically, to integrate it into music education programs, and thus to pass it on to younger generations. In this way, it is aimed to preserve the traditional musical heritage and strengthen cultural unity among the Turkic world.

Anahtar Kelimeler

Turkish States , National Festivals , Nevruz , Turkish Music Culture , Nevruz Music

Türk Dünyasında Nevruz Kutlamalarında Ortak Ritüellerin Ezgisel İzleri

Öz

Türk dünyasında ortak kültürel miras olarak yaşatılan Nevruz Bayramı, sadece baharın gelişi ya da yeni yılın başlangıcı olarak değil, aynı zamanda tarihsel kimlik, inanç sistemi ve toplumsal birlikteliğin yeniden inşası açısından büyük bir anlam taşımaktadır Bu çalışmanın problemini; Nevruz’un Türk coğrafyasındaki köklü geçmişine rağmen, özellikle müzikal yönünün yeterince belgelenmemesi ve bu yönüyle müzikolojik açıdan sınırlı sayıda araştırmaya konu olması oluşturmaktadır. Türk topluluklarında ritüellerle birlikte sürdürülen bu bayramda, müzik hem sözlü kültürün taşıyıcısı hem de ortak kimliğin sembolik anlatıcısı olarak öne çıkmaktadır. Araştırma, nitel araştırma desenlerinden betimsel analiz yöntemi ile yürütülmüş; Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan gibi bağımsız Türk devletlerinin Nevruz kutlamalarına odaklanılmıştır. Çalışmada yazılı kaynakların yanı sıra, görsel-işitsel materyallerden de yararlanılarak, müzikli ritüellerin yapısı, kullanılan halk çalgıları, ezgilerin işlevi ve icra bağlamları analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, Nevruz müziklerinin yalnızca estetik bir unsur olmadığını; kültürel aidiyet, tarihsel bilinç ve doğayla kurulan ilişkiyi temsil eden derin bir anlatım biçimi olduğunu göstermektedir. Dombra, dutar, komuz, tuiduk, doira ve karnay gibi geleneksel çalgılar eşliğinde icra edilen halk ezgileri, halk oyunları ve maniler, Nevruz’un ruhunu yaşatan başlıca müzikal öğelerdir. Her toplulukta kullanılan çalgılar ve ezgiler farklılık gösterse de, müziğin bu kutlamalardaki birleştirici gücü ortaktır. Sonuç olarak, bu çalışma Nevruz’un yalnızca folklorik bir etkinlik olmadığını; aynı zamanda müzik aracılığıyla sürekli yeniden üretilen ve aktarılan bir kültürel hafıza alanı olduğunu ortaya koymaktadır. Nevruz müziklerinin sistemli biçimde belgelenmesi, müzik eğitimi programlarına entegre edilmesi ve genç kuşaklara aktarılması önerilmekte; bu sayede hem geleneksel müzik mirasının korunması hem de Türk dünyası arasında kültürel bütünlüğün güçlendirilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Devletleri , Milli Bayramlar , Nevruz , Türk Müzik Kültürü , Nevruz Müziği

Kaynakça

• Akçora, E. (1999). Kazakistan’da Nevruz Bayramı. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Askarov, A. (1995). Özbekistan’da Nevruz Tekrar Halkın Bayramı Oldu (H. Özbay, Akt.). Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Aytaç, P. (1995). Nevruz Üzerine bir Sohbet. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Bal, H. (1998). Kültürlerin Ortak Bayramı; Nevruz. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (3).
• Budak, O. A. (1995). Nevruz Bayramı Kutlamalarında Müzik. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Cumakunova, G. (1999). Kırgızların Nooruz Kutlamalarında Eski Türk İnanışlarının İzleri. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Çetin, İ., & Çetin, A. Y. (2004). Kazakistan’da Nevruz. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Çınar, A. A. (1999). Kazak Türklerinde Nevruz. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Durdıyeva, A. (1999). Türkmen Halk Edebiyatında Nevruz İzleri (G. Soltanmuradov, Akt.). Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Gündüz, Ş. (2000). Kadim Ortadoğu'dan Orta Asya'ya Nevruz. Bilig Dergisi, (12).
• İmamverdiyev, İ. (2018). Azərbaycan Musiqisində Bahar Mövzusu və Novruz Motivlərinin İzləri. İksad Yayınevi, Ankara.
• İşankulov, C. (2004). Özbekistan’da Nevruz An’aneleri (V. S. Yelok, Akt.). Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Karabulut, M. (2004). Müzikte Nevruz. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Kafalı, M. (1995). Türk Kültüründe Nevruz ve Takvim. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Kafkasyalı, A. (2005). Türk dünyasında Nevruz geleneğine toplu bakış. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), Erzurum.
• Kırbaşev, K. (1999). Nevruz ve Yılnâme (K. Kulamşayev, Akt.). Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Nebiyeva, F. (2020). Tənzərə Yallı Rəqsinin Variantlarında Spesifik Cəhətlər. Konservatuvariya Jurnalı, (1).
• Nerimanoğlu, K. V. (1995). Nevruz Geleneği ve Azerbaycan. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Nerimanoğlu, K. V. (1999). Kültür ve Politika Açısından Nevruz. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Nerimanoğlu, K. V. (2004). Azerbaycan’da Nevruz (T. V. Kamiloğlu, Akt.). Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Sakaoğlu, S., & Alptekin, A. B. (2004). Türkiye’de Nevruz. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Savrun, E. (2014). Karşılaştırılmalı Olarak Türk Kültüründe Nevruz. http://www.researchgate.net/publication/235218284_KARILATIRMALI_OLA-
• Şengül, A. (2006). Türk Kültüründe Nevruz – Mete Han’dan Atatürk’e. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, (3).
• Şengül, A. (2008). Türk Kültüründe Nevruz ve Anadolu’da Nevruz Kutlamaları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (26).
• Tekin, M. (1999). Nevruz (Yeni Gün) Coğrafyası ve Nevruz’un Akdeniz Bölgesine Yansımaları. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Topalova, A. (1999). Özlem Bayramı. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Tural, M. Â. (1999). Millî Mücadele ve Atatürk Devrinde Nevruz Kutlamaları. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Yıldız, N. (2004a). Kırgızistan’da Nevruz. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Yıldız, N. (2004b). Nevruz Adlandırmaları. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi.
• Ziyadan, A. (1999). Nevruz Hikmetleri. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.