An Essay on the Affect of Consumerist Society/Culture on Free Time and Public Libraries

Yıl 2011, Cilt: 25 Sayı: 1, 55 - 85, 01.01.2011

Aytaç Kayadevir

Öz

This essay, first of all, emphasizes on the concept of free time which is under the influence of the consumerist society/culture as a specific ideology of capitalism and, thus, no longer a time zone in which individuals may improve their humanly capacities and free themselves. Free time, in its new form, is viewed as a time slice which conditions consumption and causes the act of purchasing. Individuals increasingly prefer wandering about shopping malls or watching TV at home in their free time. The media no doubt has a role in shaping such preferences. It is the media which deliberately ignores those things which are not a question of consumption. Public libraries are one of those things which are naturally not places of consumption yet places for passing free time. The consumerist society narrows down the life space of public libraries through media. The claim that this is especially valid in the case of Turkey while it is not so in the US and other Western countries creates a paradox. The way out of this paradox has been found in the absence of the Enlightenment tradition and its consequent failure in fermenting public libraries in Turkey.

Anahtar Kelimeler

public libraries, free time, consumeristsociety/ culture, enlightenment

Tüketim Toplumu/Kültürü Bağlamında Boş Zaman ve Halk Kütüphanelerine Etkisi Üzerine Bir Deneme

Öz

Denemede, ilkin, boş zaman kavramı üzerinde durularak, bu zaman diliminin, kapitalizmin özgül bir ideolojisi olarak tüketim toplumunun/kültürünün etkisi altında kaldığı ve böylece, bireylerin, insanî yetilerini geliştirebileceği ve kendilerini özgür kılabilecekleri bir zaman dilimi olmaktan çıktığı vurgulanmıştır. Bu haliyle boş zaman, bütünüyle, tüketimi koşullayan ve bu bağlamda, para ile satın alma ediminin gerçekleştiği bir zaman dilimi olarak görülmektedir. Bireyler, boş zamanlarında, giderek daha fazla oranda, alışveriş merkezlerinde aylak gezintiyi, alışverişi ya da evlerinde televizyon izlemeyi tercih etmektedirler. Kuşkusuz bu tercihlerin şekillenmesinde, medyanın dolayımı büyük bir rol üstlenmektedir. Yine aynı medya, tüketime konu olamayacak şeyleri, bilinçli olarak göz ardı etmektedir. Yapısı gereği tüketime konu olmayan ve aynı zamanda boş zaman değerlendirme işlevine sahip olan halk kütüphaneleri tam da bu “şey”lerden biri olmaktadır: Tüketim toplumu, medya dolayımıyla, halk kütüphanelerinin yaşam alanlarını daraltmaktadır. Bunun, Türkiye genelinde özelikle doğru olduğu iddia edilmekle birlikte, A.B.D ve diğer batı ülkelerinde tersi bir durumun var olması, bir çelişki görünümü yaratmaktadır. Bu çelişkiden çıkış yolu ise, ülkemizde, batı ülkelerinin tersine, Aydınlanma Çağı'nın yaşanmamış olmasında ve bunun doğal sonucu, Türkiye'de, halk kütüphanelerine mayasını çalan aydınlanma geleneğinin yokluğunda bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

halk kütüphaneleri, boş zaman, tüketim toplumu/ kültürü, aydınlanma

Kaynakça

• Abadan, N. (1961). Üniversite öğrencilerinin serbest zaman faaliyetleri: Ankara yüksek öğrenim gençliği üzerinde bir araştırma. Ankara: Ajans-Türk Matbaası.
• Adorno, T. W. (2005). Kültür endüstrisini yeniden düşünmek. E. Mutlu (Der.). Kitle İletişim Kuramları içinde (ss. 240-249). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Althusser, L. (2004). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (A. Tümertekin, Çev.). 3. bs. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Argın, Ş. (1992). Boş zamanın toplumsal anlamı üzerine notlar. Birikim, (43), 29-41.
• Aslan, S. (A). (2009). 2023 Türkiye vizyonu, halk kütüphanesi politikaları ve Çemişgezek: Batı ülkeleri ve Türkiye halk kütüphanelerinin işlevsel açıdan bir karşılaştırması. Türk Kütüphaneciliği, 23 (1), 169-200.
• Aydoğan, Y. ve Aral, N. (2007). Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu öğrencilerinin boş zamanlarını değerlendirme durumlarının incelenmesi. Millî Eğitim, 35 (173), 125-136
• Aytaç, Ö. (2002). Boş zaman üzerine kuramsal yaklaşımlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (1), 231-260.
• Aytaç, Ö. (2004). Kapitalizm ve hegemonya ilişkileri bağlamında boş zaman. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 28 (2), 115-138
• Aytaç, Ö. (2006). Boş zamanın değişen yüzü: yaşam deneyimleri ve kimlik inşaı. Sosyoloji Dergisi, (15), 57-91.
• Bauman, Z. (2000). Postmodernlik ve hoşnutsuzlukları. (İ. Türkmen Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baudrillard, J. (1997). Tüketim toplumu. (H. Deliceçaylı ve F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baudrillard, J. (2006). Sessiz yığınların gölgesinde toplumsalın sonu. (O. Adanır, Çev.). 3. bs. Ankara: Doğu Batı Yay ınları.
• Berksoy, T. (2009). Aydınlanma ve ekonomi: genel bir değerlendirme. T. Berksoy (Yay. Haz). Aydınlanma ve Ekonomi içinde (ss. 7-14). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Bınarbaşı, F. (2006). Üniversite öğrencilerinin okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıklarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Büyükyıldız, F. (2010). İsviçre Halk Kütüphanesinde Nasrettin Hoca. KütüphaneSever Bülten, (20). http://kutuphanesever.blogspot.com/search/label/Feridun%20B%C3%BCy%C3%B Cky%C4%B1ld%C4%B1z adresinden 10 Ekim 2010 tarihinde erişildi.
• Çakın, İ. (1986). Kütüphanenin toplumsal konumu ve işlevleri. TKDB, 35 (1), s. 8-16.
• Çubukçu, M. İ. (1999). Küreselleşme süreci içinde tüketim toplumu ve tüketim kültürü:(tüketim toplumu ve tüketim kültürü ile ilgili Erzurum'daki tüketiciler üzerinde bir saha araştırması). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Çulhaoğlu, M. (2002). Doğruda durmanın felsefesi. İstanbul: YGS Yayınları.
• Dream Eater. (2007, 4 Kasım). Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi. Ekşi Sözlük'e gönderilen yorum, http://www.eksisozluk.com/show.asp?t=adnan%20%C3%B6t%C3%BCken%20il% 20halk%20k%C3%BCt%C3%BCphanesi adresinden 10 Ekim 2010 tarihinde erişildi.
• Doğan, E. (2009). Tüketim toplumunda müzelerde yaşanan değişimlerin devlet müzeleri ve özel müzeler bağlamında değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Ersoy, A. (2009). Yaşam boyu öğrenme ve türkiye'de halk kütüphaneleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Featherstone, M. (2005). Postmodernizm ve tüketim kültürü. (M. Küçük, Çev.). 2. bs. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fiske, J. (1999). Popüler kültürü anlamak. (S. İrvan, Çev.). Ankara: Ark.
• Fromm, E. (1996). Özgürlükten kaçış. (Ş. Yeğin, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Fuegi, D. ve Jennings, M. (2004). International library statistics: trends and commentary based on the Libecon Data. LIBECON. http://www.libecon.org/pdf/InternationalLibraryStatistic.pdf adresinden 12 Ekim 2010 tarihinde erişildi.
• Gates, J. K. (1969). Guide to the use of books and libraries. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Giritli, A. (2002). Türkiye'de kriz döngüsü ve solda muhasebe. Gelenek, (61), 3-21
• Güngörmüş, H. A., Yetim, A. A. ve Çalık, C. (2006). Ankara'daki Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokullarında görev yapan öğretim elemanlarının boş zamanlarını değerlendirme biçilerinin araştırılması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14 (1), 285-298
• Halaçoğlu, B. (2009). Tüketim kültürü, yaşam tarzları ve 1990'lı yıllar: Yeni kuşak türkiye sinemasında 'marjinal' kimlikler. B. Dağtaş ve E. Dağtaş (Der.). Medya, Tüketim Kültürü ve Yaşam Tarzları içinde (ss. 267-302). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Halk kütüphanesi hizmeti: Gelişim için IFLA/UNESCO ilkeleri. (2007). (B. Yılmaz, Çev.). 2. bs. İstanbul: TKD İstanbul Şubesi.
• Inglis, F. (2005). Frankfurt Okulu. E. Mutlu (Der.). Kitle İletişim Kuramları içinde (ss. 221-226). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Kayadevir, A. (2010). Tarafsızlık ilkesinin kütüphanecilerin toplumsal sorumluluklarıyla çelişkisi. Türk Kütüphaneciliği, 24 (1), 106-117
• Kellner, D. (2005). Kültür endüstrileri. E. Mutlu (Der.). Kitle İletişim Kuramları içinde (ss. 233-239). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Keseroğlu, H. S. (1989). Halk kütüphanesi politikası ve Türkiye Cumhuriyeti'nde durum. İstanbul: TKD İstanbul Şubesi.
• Lafargue, P. (2009). Tembellik hakkı. (H. İlhan, Çev.). Ankara: Alter Yayıncılık.
• Morva, A. D. (2006). Bir serbest zaman etkinliği olarak sinema. İ.Ü. İletişi Fakültesi Dergisi, (27), 113-124.
• Özcan, B. (2007). 'Rasyonel Satın almak' ve 'boş zaman sürecine ait alışveriş' eylemlerinin birlikte sergilendikleri mekânlar: Alışveriş merkezleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 39-68.
• Özdağ, S., Yeniçeri, M., Fişekçioğlu, İ. B., Akçakoyun, F. ve Kürkçü, R. (2009). devlet memurlarının boş zaman değerlendirme eğilimleri, antropometrik ve fiziksel uygunluk seviyeleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22), 307-323.
• Özdemirci, F. (1990). 'Niçin Az Okuyoruz' kamuoyu araştırması sonuçlandı. Türk Kütüphaneciliği, 4 (3), 154-155
• Özen, Z. (2010). Aşk-ı memnu: Tüketim aşkının yasak lezzeti. Birikim, (256/257), 58­ 63.
• Pulman ilkeleri el kitabı: (Halk kütüphaneleri için klavuz). (2004). (T. Akbaytürk ... [vd.], Çev, S. (A.) Aslan, Çev. Ed.). İstanbul: TKD İstanbul Şubesi.
• Sağlamtunç, T. (1990). Türkiye'de üniversite kütüphanecilik bölümlerinin 4. sınıf öğrencilerinin özgür (boş) zaman ders dışı okuma alışkanlıkları üzerine bir araştırma. Türk Kütüphaneciliği, 4 (1), 3-21.
• Sammie White. (2010, 2 Ekim). Adnan Ötüken İl Hlak Kütüphanesi. Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi. Ekşi Sözlük'e gönderilen yorum, http://www.eksisozluk.com/show.asp?t=adnan%20%C3%B6t%C3%BCken%20il% 20halk%20k%C3%BCt%C3%BCphanesi adresinden 10 Ekim 2010 tarihinde erişildi.
• Şahin, G. (2007). Halk kütüphanelerinin toplumsal rolü ve Etimesgut İlçe Halk Kütüphanesinin kullanım etkinliğinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisan tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük. http://tdkterim.gov.tr/bts/ adresinden 12 Eylül 2010 tarihinde erişildi.
• TKD İstanbul Şubesi. (2004). Halk kütüphaneleri bildirgesi. http://www.kutuphaneci.org.tr/index.phpoption=com_content&view=article&id=66 &Itemid=100 adresinden 12 Eylül 2010 tarihinde erişldi.
• Tezcan, M. (1993). Boş zamanlar sosyolojisi. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Timur, T. (2009). Osmanlı Devleti, Aydınlanma ve Ulus-Devlet. T. Berksoy (Yay. Haz.). Aydınlanma ve Ekonomi içinde (ss. 15-27). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Üstün, A. (2000). Halk eğitimi ve halk kütüphaneleri. İstanbul: Gençlik Copy Center.
• Yanıklar, C. (2010). Tüketim kültürü, kapitalizm ve insan ihtiyaçları arasındaki ilişki üzerine bir tartışma. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 34 (1), 25-32.
• Yılmaz. B. (1989). Boş zaman ve halk kütüphanesi: Kavramsal bir yaklaşım. Türk Kütüphaneciliği, 3 (4), 200-206.
• Yılmaz, B. (1996). Halk kütüphanesi kullanımı: Sosyo-ekonomik bir çözümleme. İstanbul: TKD İstanbul Şubesi.
• Yılmaz, B. (2002). Ankara'daki ilköğretim öğretmenlerinin okuma ve halk kütüphanesi kullanma alışkanlıkları üzerine bir araştırma. Türk Kütüphaneciliği, 16 (4), 441­ 460.
• Yılmaz, B., E. Köse ve Korkut, Ş. (2009). Hacettepe Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi öğrencilerinin okuma alışkanlıkları üzerine bir araştırma. Türk Kütüphaneciliği, 23 (1), 22-51.
• Zipes, J. (2005). Frankfurt okulu ve kültür eleştirisi. E. Mutlu (Der.). Kitle iletişim kuramları içinde (ss. 227-232). Ankara: Ütopya Yayınevi.