EINE EPIGRAPHISCHE PERSPEKTIVE AUF DIE TAMGAS (EMBLEME) KASACHISCHER STÄMME

Yıl 2025, Sayı: 114, 329 - 350, 22.06.2025

Shynarbyek Syeitkhan

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1469374

Öz

Die Turkvölker, die Teil der großen Steppe-Nomaden waren, verwendeten seit der Antike Embleme, um ihre Souveränität und Unabhängigkeit zu definieren. Kasachische Stämme verwendeten auch individuelle Embleme, um ihre Unabhängigkeit und Eigentum zu wahren. Die Geschichte dieser Embleme, die die Einheit und Integrität der Stämme definieren, ist sehr tiefgreifend. Die Bestimmung der Embleme der kasachischen Stämme, die ihre Bildformen wissenschaftlich nachweist, erfordert noch weitere wissenschaftliche Untersuchungen. Daher wird dieses Thema als ein neues Thema betrachtet, das untersucht werden muss. Wissenschaftler, die die kasachischen Stämme studieren, legen oft mehr Wert auf soziale und kulturelle Angelegenheiten der Stämme, sodass ihre politischen Ansichten, nationalen Werte und Ideologien oft vernachlässigt werden. Wir können sehen, dass dies von verschiedenen Gründen beeinflusst wurde. Unter diesen Themen wird die Untersuchung der Genealogie, Slogans und Embleme der kasachischen Stämme als sehr wichtig erachtet. Das Ziel der Forschung ist eine detaillierte Untersuchung der Embleme der kasachischen Stämme des Ulu Juz (Große Horde), Orta Juz (Mittlere Horde) und Kishi Juz (Kleine Horde) basierend auf wissenschaftlichen Untersuchungen, verschiedenen Expertisen und historischen Daten, wissenschaftlichen Analysen und mehr. Es wurde festgestellt, dass die meisten Alphabete, die in Orkhon- und Jenisseiinschriften verwendet wurden, nach dem Studium der Form der Embleme, die unter den kasachischen Stämmen aus epigraphischer Sicht verwendet wurden, ähnlich sind. Wissenschaftliche Untersuchungen ergaben, dass die Embleme der kasachischen Stämme hauptsächlich aus solchen Zeichen und Emblemen zusammengesetzt waren. Die Arten von Emblemen wurden gemäß speziellen Tabellen gegeben, die die in den wissenschaftlichen Daten angegebenen Embleme der kasachischen Stämme analysierten. Darüber hinaus wurden in unserem Artikel neue wissenschaftliche Informationen über die gemeinsamen Werte, Interessen und Kulturen der Völker von gleicher turkischer Herkunft bereitgestellt.

Anahtar Kelimeler

Stempel , Nomaden , Drei Hundert (Juz) , Kasachisches Volk , Stamm

Etik Beyan

Diese Studie wurde in Übereinstimmung mit den Regeln der wissenschaftlichen Forschung und Publikationsethik erstellt.

Destekleyen Kurum

Universität Bursa Uludağ

Teşekkür

Ich möchte meinen wertvollen Professoren, Herrn Prof., danken, die mir bei der Erstellung dieses Artikels wertvolle Ratschläge gegeben haben. DR. Ich möchte Mehmet Tezcan und Napil Bazylkhan danken.

AN EPIGRAPHIC PERSPECTIVE ON THE TAMGAS (EMBLEMS) OF KAZAKH TRIBES

Öz

The Turkic peoples, who were part of the great steppe nomads, used emblems to define their sovereignty and independence since ancient times. Kazakh tribes also used individual emblems to preserve their independence and property. The history of these emblems, that defines the unity and integrity of tribes, is very deep. Determination of Kazakh tribes emblems, scientifically proof their image-forms still requires scientific research. Therefore, this theme is considered as a new theme that needs to be studied. Scientists studying Kazakh tribes often pay more attention to social and cultural issues of tribes, so their political views, nаtional values, and ideolоgy are oftеn neglected. We can see that this was influenced by various reasons. Аmong these issues, the study of the genealogy, slogans and emblems of Kazakh tribes is considered very important. The aim of the research is detailed study of Kazakhs’ tribe emblems of Ulu Juz (Great Horde), Orta Juz (Middle Horde) and Kishi Juz (Small Horde) based on scientific research, various expertises and historical data, scientific analysis and more. It was determined that most of alphabets used in Orkhon and Yenisei inscriptions are similar to these emblems after studying the shape form of emblems used among Kazakh tribes from an epigraphic point of view in the given article. Scientific examinations were made that the emblems of Kazakh tribes were mainly composed of such signs and emblems. The types of emblems were given according to special tables analyzing the emblems of Kazakh tribes given in the scientific data. In addition, new scientific information related to the common values, interests and cultures of peoples of the same Turkic origin was provided in our article.

Anahtar Kelimeler

Tamga , Nomads , Three Horde , Kazakh people , Tribe

Etik Beyan

This study has been prepared in accordance with scientific research and publication ethics rules.

Destekleyen Kurum

Bursa Uludag University

Teşekkür

I would like to thank my valuable professors, Prof., who provided valuable advice during the preparation of this article. Dr. I would like to thank Mehmet Tezcan and Napil Bazylkhan.

KAZAK BOYLARI DAMGALARININ EPİGRAFİK AÇIDAN İNCELENMESİ

Öz

Büyük bozkır göçebelerinin bir parçası olan Türk halkları, eski çağlardan beri egemenlik ve bağımsızlıklarını kanıtlamak amacıyla damga kullanmışlardır. Kazak kabileleri de bağımsızlıklarını ve mülklerini korumak için bireysel damgalar kullandıkları bilinmektedir. Kabilelerin birlik ve bütünlüğünü ifade eden bu damgaların tarihi oldukça derindir. Kazak boyları damgalarının belirlenmesi, görüntü-biçimlerinin bilimsel olarak kanıtlanması hala bilimsel araştırmalara ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle üzerinde çalışılması gereken yeni bir konu olarak değerlendirilmektedir. Kazak boylarını inceleyen bilim adamları genellikle boyların sosyal ve kültürel konularına daha fazla önem vermişlerdir. Dolayısıyla onların siyasi görüşleri, milli değerleri ve ideolojileri detaylı bir şekilde incelenmemiştir. Bunun çeşitli nedenlerden etkilendiği görülmektedir. Bu meseleler arasında Kazak boylarının soyağacı, slogan ve damgalarının incelenmesi oldukça önemli sayılmaktadır. Makalemizde Kazakların Büyük Yüz, Orta Yüz ve Küçük Yüz içerisinde yer alan kabile damgaları ile ilgili daha önceden yapılan bazı bilimsel araştırmaları incelemek, arşiv belgeleri ile karşılaştırmak veya daha detaylı araştırmak amaçlanmıştır. Ayrıca Kazak boyları arasında kullanılan damga biçimlerini epigrafik açıdan incelediğimizde onların Eski Türk dönemlerine ait Orhun ve Yenisey yazıtlarında kullanılan alfabelerin çoğuna benzediği görülmektedir. Makalemizde bu alfabelerin Kazak boylarında kullanılan damga, sembollerin kökenleri olduğu yönünde bilimsel analizler söz konusudur. Kazak boylarında kullanılan damga türleri tablo çekilinde verilmiştir. Yanı sıra Türk kökenli halklarının ortak değerleri ve kültürlerine ilişkin yeni bilimsel bilgilere de yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Damga , Göçebeler , Üç Yüz (Juz) , Kazak halkı , Kabile

Etik Beyan

Bu çalışma bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Bursa Uludağ Üniversitesi

Teşekkür

Bu makaleyi hazırlama sürecinde değerli tavsiyelerini esirgemeyen kıymetli Hocalarım Prof. Dr. Mehmet Tezcan ve Napil Bazylkhanlara teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Agca, Faruk. Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. Ankara: Türk Kültür Araştırma Enstitüsü. 2019.
• Akshokrakly, Osman. Kırım’da Tatar Tamgaları (Tatar Tamgas in Crimea). Edi: Ünver Sel, Ankara: KDKY, 1996.
• Alaaddin Ata Melik Jüveyni. Tarih-i Cihan Gusha. Trans Mürsel Öztürk. Ankara: TTK. 2013.
• Ali Yazıcızâde. Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Selçuklu Tarihi). İstanbul: Çamlıca, 2009.
• Alyılmaz, Cengiz. Orhun yazıtlarının bugünkü durumu. Ankara: Kurmay, 2005.
• Alyılmaz, Cengiz. “Gobi Çölünde ve Altay Dağlarında Kaya Üstü Tasvirler”. Yeni Türkiye Dergisi, 2002, pp. 613-615.
• Amanjolov, S. Voprosii dialektology i istory kazakskogo yzika. Alma-Ata: 1959.
• Arginbaev, H. Mukhanov, M. Vostov, V. Kazak Shejiresi Hakynda (About the Kazakh Chronicle). Almaty: 2000.
• Aristov, N.A. Opyt viyasneniya etnicheskogo sostava kirgiz-kazakov Bol’shoi Ordy i karakirgizov osnovanii rodoslovnykh, skazanii i svedenii o sushchestvovavshikh rodovykh deleniyakh i rodovykh tamgah a takzhe istoricheskikh dannykh i nachinayushchikhsya antropologicheskikh issledovanii. Jivaya starina, 4/2-3), 1894. 411-421.
• Artykhbayev, J.O. Kazak Shejiresi: Ulu dala tarihinin haynar kozu men tujyrymdamasy. Astana: Folyant, 2015.
• Bazylkhan, Napil. “Kazakh Tanbalaryna Bailanysty Tarihi-Derektanulyk Keibir Maseleler”. BULLETIN of the National center of archaeography and source studies. Astana: 2/2013.
• Ebulgazi Bahadır Han. Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin Soykütüğü) Trans Olmez, Zuhal Kargı. Ankara: Simurg. 1996.
• Enveroğlu, İlham. Çağdaş Azerbeycan Resim Sanatında Eski Türk Damgalarının Etkisi (The Influence of Old Turkish Stamps on Contemporary Azerbaijani Painting Art). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005. Konya: s. 13.
• Eyüpoğlu, İ. Z. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (Etymological Dictionary of the Turkish Language). İstanbul, 1988.
• Gabain, A. Eski Türkçenin grameri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1988.
• Gökyay, O. Ş. Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kabalcı. 2007. S. 260.
• Grodekov, N. I. Kirgizy i kara kirgizy Syrdariinskoi oblasti. c. 1. Tashkent: 1889.
• Haydar, Abduali. Kazak handai halyh? Almaty: Daik-Pess, 2008.
• Kuznesov, A. Onadpisi na kame Tamgaly-Tas v pustyne Betpak-Dala Atbasarskogo uezda Akmolinskoi guvernii. Zapiski Semipalatinskogo otdela Geograficheskogo obchestva. XVI, 1927. pp. 1-3.
• Karamendina, Magjan. Kazak Halhynyn tanbalary men urandary. Almaty: 2021.
• Kazaktyn etnografiyalyh kategorialar, ugymdar men ataularinin dasturli juyesi, Ensiklopedie. Vol.5, Edi: Nursan Alimbay and others, Astana: Asya Arnasi. 2014.
• Kashgarlı Mahmud. Divânü lugâti’t-Türk. Trans Seçkin Erdi et al. İstanbul: Kabalcı 2005.
• Kerestedjian, Bedros Effendi. Quelques Materiaux pour un Dictionnaire etymologique de la Langue Turque, Vols. I-II, London: Luzac. 1912.
• Khojan, Manasbai. “Turk Halyhlary onun ishinde Kazak Shejiresinde kezdesetin Tanba atauy hakynda”. Hoja Ahmet Yssaui atyndagy Halykaralyh Kazak-Turk universitesti. Türkoloji, 2006. s. 81.
• Kydyrali, Darkhan. Babayar, Gaybullah. Turk mangi tasy: «Shiveet ulaan» tanbaly eskeritkishi Astana: 2015.Etnograficheskie izvestia. S. Peterburg: 1832.
• Mert, Osman. “Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar” A.U. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, no. 34, 2007 s. 234.
• Mynjan, Nygmet. Kazaktyn Hyskasha Tarihi. Almaty: Jalyn, 1994.
• Reshiduddin Fazlullah. Câmi’ü’t-Tevârih (JAMI‘U’T-TAWARIKH). Eng/Trans. W. M. Thackston. Amerika: Harvard University. 1998.
• Rogojinskii, A.E. “My, nijeprilojivshie istinnie tamgi...” (opit identifikasii rodoplemennikh znakov kazakhov Starshego juza). Roli Nomadov v Formirovanii Kulturnogo Nasledia Kazakstana, Almaty: Prine-S. 2010. pp. 101-127.
• Rogojinskii, A.E. “Problemii izuchenia udostoveritelnik znakov srednevekovih kochevnikov Kazakistana”. Izvestia NAN RK. Seria obshestennih i gumanitarnih nauh. Almaty: 3-289, 2013. p. 226-240 (In Rus.)
• Samashev, Samat. “Kazakh Tamgas”. Traditional Marking Systems: A Preliminary Survey. London & Dover: Dunkling Books, 2010. pp. 331-340.
• Samashev, Samat. “Kazak Dalasinin Orta Gasyrlyk tanbalaryn Zertteudin Keybir Maseleleri” Elektronnii nauchnii journal. Edu.e-history.kz. no. 4/16, Astana: 2018. pp.1-6.
• Samashev, Zainolla. Bazylkhan, Napil. Samashev, Samat. Kone Turki Tanbalary. Almaty: Abdi, 2021.
• Seydimbek, Akseleu. Kazaktyn Auyzsha Tarihi. Astana: Folyant. 2008.
• Shnanov, U.R. “Ru tanbalarynyn shygu tarihy”. BULLETIN of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Astana. 2 (123)/2018. p. 70.
• Somuncuoğlu, Servet. Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler (Turks in Stone from Siberia to Anatolia). İstanbul: 2008.
• Syeitkhan, Shynarbyek. “Moğollarda at damgalama gelenekleri ve damga (tamga) türleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 13(1), 2024. pp. 1-21
• Tekin, Talat. Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dilleri Araştırmalar Dizisi: 9, Istanbul: 2003.
• Tezcan, Mehmet. Eski Türklerde Damga. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. 1990.
• Tezcan, Мehmet. “Tamgas among the Turks in the Middle Ages: Their Role as Legal Signs, and Some Related Terms”. Traditional Marking Systems: A Preliminary Survey. London & Dover: Dunkling Books, 2010. pp. 373-394.
• Tietze, A. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen). İstanbul, 2002.
• Tynyshpaev, M. Istorya Kazakskogo Naroda. Almaty: Sanat, 2009.
• Tynyshpaev, M. Kazak halkinin tarihy Karagandy. Bolashak-Baspa, 2010.
• Yusuf Has Hacip. Kutadgu Bilig. Trans Reshid Rahmeti Arat. İstanbul: Kabalcı 2006.
• Levshin, Alekspia. Opisanie Kirgiz’-Kazach’ikh’ ili Kirgiz’-Kaisatskikh’ Ord’ i Stepei. 2.