GÖNÜLSÜZ ÇOCUKSUZLUK VE İNANÇ RİTÜELLERİ ÜZERİNE BİR ANLATI ARAŞTIRMASI: ESKİŞEHİR ŞÜCAEDDİN VELİ TÜRBESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, , 237 - 262, 16.09.2024

Nur Manolya Şen Çatalkaya

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1490787

Öz

Tarih boyunca toplumlar doğurganlığa ilişkin sorunları farklı şekillerde ele almıştır. Kısırlık/
infertilite olarak da bilinen gönülsüz çocuksuzluğun psikolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel
olmak üzere birçok boyutu olmasına karşın 20. yüzyılın son çeyreğinde tıbbi alanda yaşanan
gelişmelerin sonuç vermesiyle biyolojik yönü öne çıkmıştır. Ancak bununla beraber son
yıllarda biyo-psikososyal anlayışa yaslanan bütüncül yaklaşımlar gelişmiş, değer ve inançlar
tedavi süreçlerinin bir parçası olmaya başlamıştır. Buna bağlı olarak gönülsüz çocuksuzluğa
ilişkin literatürde tıbbi boyutun yanında psikolojik, sosyal ve kültürel boyuta da dikkat çeken
çalışmaların arttığı görülmektedir. Bu çalışmada ise gönülsüz çocuksuzluk inanç ve maneviyat
çerçevesinde değerlendirilmektedir. Dünyada ve Türkiye’de çocuk istemiyle ilişkili farklı inanç
pratiklerinin olduğu görülmektedir. Bu pratiklerin sosyal olarak nasıl inşa edildiği tarihsel
döneme, bölgeye, dine veya inanışlara göre değişebilmektedir. Bu sebeple ele alınan ritüelin
özgünlüğünün korunarak yansıtılması önem taşımaktadır. Bu çalışmada gönülsüz çocuksuz
çiftlerle uygulanan bir ritüel örneği olarak Eskişehir Şücaeddin Veli Türbesi’nde gerçekleştirilen
inanç ritüeli ele alınacaktır. Şücaeddin Veli Alevi-Bektaşi inancında önemli bir yere sahiptir.
Şücaeddin Veli Ocağı da Batı Anadolu Aleviliğinin önemli bir merkezidir. Uzun yıllar çocuk
sahibi olma isteğiyle gelen birçok çiftin olması ve her ritüelde çiftlerin yanı sıra ritüelin
uygulayıcıları olarak Dede ile Ana Bacı'nın bulunması onların yoğun bir deneyim birikimine
sahip olmalarını sağlamıştır. Gönülsüz çocuksuzluğun sosyal inşası ile inanç ritüeli arasındaki
ilişkiyi anlamak ve ortaya koyabilmek için bu deneyimler önem taşımaktadır. Bu sebeple
çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan anlatı araştırmasından faydalanılmıştır.
Ritüelin yürütücüsü Dede ve Ana ile derinlemesine görüşme yapılmıştır. Araştırmanın bulguları;
ritüelin uygulanması, uygulamaların anlamı, inanç ile ilişkisi, kültürel ve psiko-sosyal çıktılar
çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sücaeddin-i Veli Türbesi, Alevilik, Gönülsüz Çocuksuzluk, İnfertilite, Ritüel

A NARRATIVE STUDY ON INVOLUNTARY CHILDLESSNESS AND FAITH RITUALS: THE CASE OF THE TOMB OF ŞÜCAEDDİN-I VELİ IN ESKISEHIR

Öz

Throughout history, societies have addressed fertility issues in different ways. Although
involuntary childlessness, also known as barrenness/infertility, touches upon various
dimensions including psychological, social, economic and cultural, its biological aspect has gained prominence in the last quarter of the 20th century with the advancements in medicine.
Meanwhile, holistic approaches grounded in bio-psychosocial understanding have emerged
recently, and values and beliefs have begun to be part of treatment process. Accordingly,
a growing literature on involuntary childlessness, emphasizing its psychological, social
and cultural dimensions as well as its medical dimension has been observed. In this study,
involuntary childlessness is addressed within the context of faith and spirituality. Different
belief practices related to the desire of a child are observed both globally and in Türkiye. The
social construction of these practices may vary based on historical era, region, religion or set
of beliefs. Therefore, it is crucial to depict the ritual in a way that preserves its originality. In
this study, the belief ritual performed at the tomb/shrine of Şücaeddin Veli in Eskisehir will be
examined as an example of a ritual practiced with childless couples. Şücaeddin Veli holds an
important place in Alevi-Bektashi faith. The Şücaeddin Veli Ocağı is also a significant center
of Western Anatolian Alevism. Over the years, many couples have come here with the desire of
having a baby and the presence of both Dede and Ana in each ritual as the practitioners of the
ritual in addition to the couples, has enabled them to have a rich accumulation of experience.
These experiences are important to understand and elucidate the relationship between the social
construction of involuntary childlessness and the ritual of belief. In this study narrative analysis,
one of the qualitative research methods, was used. In-depth interviews were conducted with
the ritual practitioners, Dede and Ana. The findings of the research are evaluated within the
framework of the practices related to the performance of the ritual, the meaning of the practices,
its relation with faith, cultural and the psychosocial outcomes.

Anahtar Kelimeler

Tomb of Sücaeddin-i Veli, Alevism, Involuntary Childlessness, Infertility, Ritual

Kaynakça

• Abdurazzak, A. O., & Kalafat, Y. (2018). Halk Kültüründe “Satmak-Satıp Almak” İnancının Mİtolojik Boyutu. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi: Gelenek Görenek ve İnançlar (s. 15-24). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü.
• Açıkgöz, R. (2021). Hastalık, Sağlık ve Toplum. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Adongo, P., & Bazzano, A. N. (2008). Beyond syptom recognition: Care seeking for ill newborns in rural Ghana. Tropical Medicine & International Health, 13(1), 123-128. doi:https://doi. org/10.1111/j.1365-3156.2007.01981.x
• Akbulut, N. (2021). Mezopotamya’da Tıbbı Nebevi. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 6(2), 109-117.
• Akbulut, N. (2022). Mardin’de şifacılık: Doğuramayan kadınlık ve “kusur” anlatıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü.
• Armah, D., & vd. (2021). Holistic management of female infertility: a systematic review. African journal of reproductive health, 25(2), 150-161.
• Arslan, M., & Erdem-Kük, D. G. (2021). Alkıştan Gülbanga Türk Kültüründe Dua Verme Geleneği. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi(24), 114-140.
• Ayaz, S., & Efe, S. Y. (2010). Traditional practices used by infertile women in Turkey. International Nursing Review, 1-5.
• Aytaş, G. (2010). Alevilik Kavramı Etrafında Bazı Tespit ve Değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, 17-28.
• Aytaş, G. (2020). Alevi- Bektaşi Dünyası. Ankara: Akçağ Basım Yayın.
• Bahadır, İ. (2004). Alevi-Bektaşî İnancına Göre Kadın. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi(32), 13-28.
• Balen, F. V. (2008). Involuntary Childlessness: a neglected problem in poor-resources areas. ESHRE Monographs, 1, 25-28. doi:https://doi.org/10.1093/humrep/den141
• Becker, G., & Nachtigall, R. D. (1992). Eager for medicalisation: the social production of infertility as a disease. Sociology of health & illness, 14(4), 456-471.
• Behruzi, R., & vd. (2013). Understanding childbirth practices as an organizational cultural phenomenon: a conceptual framework. Pregnancy and childbirth, 13(205), 1-10.
• Beyeza-Kashesya, J., & vd. (2010). “Not a boy, not a child”: A Qualitative study on young people’s views on childbearing in Uganda. African Journal of Reproductive Health, 14(1), 71-82.
• Blyth, E., & Landau, R. (Dü). (2009). Faith and Fertility: Attitudes towards reproductive practices in different religions from ancient and modern times. London: Jessica Kingsley Publishers.
• Bresnick, E. R. (1981). A Holistic approach to the treatment of the crisis of infertility. Journal of marital and family therapy, 7(2), 181-188.
• Can, H. E., & Cengiz, R. (2022). Alevi-Bektaşilik üzerine; üç kavram (Sosyolojik bir analiz). International Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(51), 486-493. doi:http://dx.doi.org/10.29228/JOSH AS.61790
• Can, İ. (2019). Sağlık Olsun: Sağlığın toplumsal görünümleri. Konya: Çizgi Kitabevi. Conrad, P., & Schneider, J. W. (1980). Deviance and medicalization: from badness to sickness. St. Louis: Mosby.
• Creswell, J. W. (2015). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni (2. b.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Culliford, L. (2002). Spirituality and clinical care. British Medical Journal(325), 1434-1435.
• Dalkıran, S. (2002). Alevi Kimliği ve Anadolu Aleviliği Üzerine Bir Deneme. EKEV Akademi Dergisi, 6(10), 95-117.
• Daniels, K. (1993). Infertility counselling: the need for a psychosocial perspective. The British Journal of Social Work, 23(5), 501-515.
• Datta, J., & vd. (2016). Prevalence of infertility and help seeking among 15000 women and men. Human Reproduction, 31(9), 2108-2118. doi: doi:10.1093/humrep/dew123
• Demircioğlu, A. (2020). Alevi ve Bektaşi Sözlü Kültüründeki Değer Kavramları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi(94), 11-35.
• Demirtaş, M. (2018). Horosan’dan Balkanlara Seyyid Şücaaddin Veli Ocağı ve Erkanı. İstanbul: Kalender Yayınevi.
• Doğan, S. (2001). Abdal Musa’da ikrar nedir? Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, VII(18), 251-267.
• Dönmez, M., Balcı, S., & Çelik, H. (2019). Alevilikte Musahiplik Erkanı ve Bu Erkanın Uygulanmasındaki Yaş ile İlgili Genel Değerlendirmeler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 255-263.
• Dutney, A. (2007). Religion, infertility and assisted reproductive technology. Best Practice & Research Clinical Obstetrics and Gynaecology, 21(1), 169-180. doi:10.1016/j. bpobgyn.2006.09.007
• Düzgün, F., & Yeşildal, Ü. Y. (2023). Türk ve Slav Halk İnançları Bağlamında Bir Ritüel Olarak “Çocuk Satma” Geleneği. Folklor/edebiyat, 29(1), 15-30. doi:10.22559/folklor.2363
• Edirne, T., & vd. (2010). Use of complemenyary and alternative medicines by a sample of Turkish women for infertility enhancement: a descriptive study. BMC Complementary & Alternative Medicine, 10(1), 1-7.
• Elçi, D. Ö. (2020). Anneliğin Toplumsal İnşası ve Anne Ol(a)mayan Kadınlar. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Erdem, D. G. (2021). Alevi İnanç Sisteminde Bir Mikro Merkez Olarak “Dâr” Kavramının Etrafında Oluşan Anlam Alanı ve Ritüel Evreni. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi(97), 165-176.
• Eren, G. T. (2020). Sosyo-kültürel özellikler bakımından çok eşlilik: “Kuma” filminin değerlendirilmesi. Toplum ve kültür araştırmaları dergisi(6), 81-110. doi:10.48131/ jscs.816391
• Eröz, M. (1977). Türk Kültürü Araştırmaları. Ankara: Kutluğ Yayınları.
• Eröz, M. (1990). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ersal, M. (2012). Şücaeddin Veli Ocağı: Balkan Aleviliğindeki Yeri, Rolü ve Önemi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63.
• George, L. S., & Park, C. L. (2013). Relgious ritual. J. R. Turner, & M. D. Gellman (Dü) içinde, Encyclopedia of Behavioral Medicine (s. 1648-1650). New York: Springer. doi:https://doi. org/10.1007/978-1-4419-1005-9_1592
• Gerrity, D. A. (2001). A biopsychosocial theory of infertility. The Family Journal, 9(2), 151- 158.
• Gouni, O., & vd. (2022). Childlessness: concept analysis. International journal of environmental research and public health, 19(3), 1464-1509. doi:10.3390/ijerph19031464
• Görgülü, B. (2007). Interpreting IVF From Foucauldian Perspective. İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• Greil, A. L. (1991). A Secret Stigma: The analogy between infertility and chronic illness and disability. Advances in medical sociology, 2, 17-38.
• Greil, A. L., & McQuillan, J. (2010). “Trying” Times: Medicalization, intent, and ambiguity in the defination of infertility. Medical Anthropology Quartely, 24(2), 137-156. doi:10.1111/ j.1548-1387.2010.01094.x
• Greil, A., McQuillan, J., & Slauson-Blevins, K. (2011). The Social Construction of Infertility. Sociology Compass, 5(8), 736-746.
• Grinstein-Cohen, O., Katz, A., & Sarid, O. (2017). Religiosity: Its impact on coping styles among women undergoing fertility treatment. J Relig Health, 56, 1032-1041.
• Günay, Ü. (2003). Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(15), 5-36.
• Güzel, A. (1989). Tekke Şiiri. Türk Dili Dergisi- Türk Şiiri Özel Sayısı III, 445-450.
• Hart, R. J. (2016). Physiological aspects of female fertility: role of the environment, modern lifestyle, and genetics. Physiological Review, 96, 873-909. doi:10.1152/physrev.00023.2015
• Hollos, M., & Larsen, U. (2008). Motherhood in sub-Saharan Africa: The social consequences of infertility in an urban population northern Tanzania. Culture, health andd sexuality, 10(2), 159-173.
• Hruska, K. S., & vd. (2000). Environmental factors in infertility. Clinical obstetrics and gynecology, 43(4), 821-829.
• Hynie, M., & Burns, L. H. (2009). Cross-Cultural Issues in Infertility Counseling. M. Hynie, & L. H. Burns (Dü) içinde, Infertility Counseling (s. 61-82). Cambridge University Press. Inhorn, M. C., & Patrizio, P. (2015). Infertility around the globe: new thinking on gender, reproductive technologies and global movements in the 21st century. Human Reproduction Update, 21(4), 411-426.
• Inhorn, M., & Balen, F. v. (2002). Introduction. Interpreting infertility: a view from social sciences. M. Inhorn, & F. v. Balen (Dü) içinde, Gender, and reproductive technologies. London: University of California Press.
• İpek, Y. (2004). Tahtacılarda Alevi Terminolojisinden Kimi Örneklerq. İ. Engin, & H. Engin (Dü) içinde, Alevilik (s. 43-52). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Işıkoğlu, M., & vd. (2005). Public opinion regarding oocyte donation in Turkey: first data from a secular population among the Islamic world. Human Reproduction, 21(1), 318-323.
• Jennings, P. K. (2010). “God Had Something Else in Mind”: Family, Religion, and Infertility. Journal of Contemporary Ethnography, 39(2), 215-237. doi:10.1177/0891241609342432
• Johnson, K. M., & vd. (2018). Fertility and infertility: toward an integrative research agenda. Population research and policy review, 1-34.
• Johnson, T. M. (1987). Premenstrual syndrome as a Western culture-specific disorder. Culture, medicine and psychiatry, 11, 337-356.
• Kahn, S. M. (2006). Making technology familiar: Orthodox Jews and infertility support, advice, and inspiration. Culture, Medicine and Psychiatry, 30(4), 467-480.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Berikan Yayınevi. Kalafat, Y. (2011). Samsun Çevresinde Yaşayan Halk İnançları ile Türklerde Ad Bir Tabu mu İdi? Kültür Evreni(9), 83-95.
• Kaptan, R. (2019). Sorularla Alevilik (2. b.). Stuttgart: ATAG.
• Kazemijaliseh, H., & vd. (2015). The Prevalence and Causes of Primary Infertility in Iran: A Population-Based Study. Global Journal of Health Science, 7(6), 226-232. doi:10.5539/ gjhs.v7n6p226
• Koç, A. (2008). Kütahya Soğukçeşme (Avdan) Köyü’nde Kurban Ritüeli. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(20), 21-34.
• Koç, A. (2013). Eskişehir Türkmen Alevilerinde Su ile İlgili İnanç ve Uygulamalar. Halk Kültüründe Su Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (s. 482-498). Tekirdağ: Motif Vakfı Yayınları.
• Koç, A. (2022). Kutsal Mekanlarda Delikli Taştan Geçme Ritüeline Arketipsel Bir Yaklaşım. Bitig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 87-110.
• Koenig, H. G. (2008). Medicine Religion and Health: Where Science and Spirituality Meet. West Conshohocken: Templeton Foundation Press.
• Koenig, H. G., & Shohaib, S. A. (2014). Health and Well-Being in Islamic Societies. Cham: Springer. Küçük, A. (2018). Türk ağaç kültü etrafında teşekkül eden dokuz oğul efsanesi ve toplumsal işlevleri. Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 11(22), 69-76. doi:http://dx.doi.org/10.12981/ motif.458
• Liamputtong, P. (2005). Birth and social class: Northern Thai women’s lived experiences of caesarean and vaginal birth. Sociology of Health & Illness, 27(2), 243-270.
• Linhares, C. (2015). Spirituality in midwifery and childbirth. 27th International Confederation of Midwifes Triennial Conference. Brisbane, Australia.
• Matthews, R., & Matthews, A. M. (1986). Infertility and involuntary childlessness: the transition to nonparenthood. Journal of marriage and the family, 48, 641-649.
• Maung, H. H. (2019). Is infertility a disease and does it matter? Bioethics, 33(1), 43-53.
• McQuillan, J., & vd. (2010). Specifying the Effects of Religion on Medical Helpseeking: The Case of Infertility. Soc Sci Med, 71(4), 734-742.
• Mete, S., Fata, S., & Tokat, M. A. (2019). Feelings, opinions and experiences of Turkish women with infertility: a qualitative study. Health Informatics Journal, 1-11.
• Miller, W. R., & Thoresen, C. E. (2003). Spirituality, religion, and health. American Psychologist, 58(1), 24-35. doi:10.1037/0003-066X.58.1.24
• Mollaibrahimoğlu, Ç. (2014). Anadolu Kadın Merkezli Ziyaret Yerlerinin Sağaltma İşlevi Üzerine Bir İnceleme. Alevilik Araştırmaları Dergisi(7), 101-128.
• Moloney, S. (2007). Dancing with the Wind: A Methodological Approach to Researching Women’s Spirituality around Menustration and Birth. International Journal of Qualitative Methods, 6(1), 114-125.
• Ocak, A. Y. (2000). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Oymak, İ. (2009). Elazığ merkez ve çevresinde ziyaret yerleri ile ilgili inanç ve uygulamalar. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(2), 29-61.
• Örnek, S. V. (1977). Türk Halkbilimi (1. b.). Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özcan, H. (2007). Anadolu Alevi Kültüründe Kadına Bakışın Temelleri. Uluslararası Asya ve Afraika Çalışmakarı Kongresi (s. 2331-2342). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdemir, A. R. (2022). Alevi-Bektaşi Yolunda İkrar Kavramının Kurumsal Çerçevesi. Kültür Araştırmaları Dergisi, 12, 174-200.
• Papreen, N., & vd. (2000). Living with infertility: experiences among urban slum populations in Bangladesh. Reproductive Health Matters, 8(15), 33-44.
• Prokopy, J. J.-A. (2008). The Interface of Medicine, Spirituality, and Ethics: A Case Study of the McGill Programs in Whole Person Care. Montreal: McGill University, Faculty of Religious Studies.
• Rabin, B. S., & Koenig, H. G. (2002). Immune, Neuroendocrine, and Religious Measures. H. G. Koenig, & H. J. Cohen (Dü) içinde, The Link between Religion and Health: Psychoneuroimmunology and the Faith Factor. Oxford University Press.
• Riessman, C. K. (2005). Narrative Analysis. Narrative, Memory & Everyday Life (s. 1-7). içinde Huddersfield: University of Huddersfield. https://eprints.hud.ac.uk/id/eprint/4920/ adresinden alındı
• Rosenblatt, P. C., & vd. (1973). A Cross-cultural study of responses to childlessness. Behavior science notes, 8(3), 221-231.
• Roudsari, R. L., & Allan, H. T. (2011). Women’s experiences and preferences in relation to infertility counselling: a multifaith dialogue. International journal of fertility & sterility, 5(3), 158-167.
• Roudsari, R. L., Allan, H. T., & Smith, P. A. (2007). Looking at infertility through the lens of religion and spirituality: a review of the literature. Human Fertility, 10(3), 141-149. doi:https://doi.org/10.1080/14647270601182677
• Roudsari, R. L., Allan, H. T., & Smith, P. A. (2009a). Discovering a stronger sense of self: the influence of religion and spirituality on emotional well-being of infertile women. M. T. Evans, & E. D. Walker (Dü) içinde, Religion and Psychology (s. 171-205). New York: Nova Science Publishers. Roudsari, R. L., Allan, H. T., & Smith, P. A. (2009b). Navigating the spiritual journey of infertility: Muslim and Christian infertile women’s experiences. M. T. Evans, & E. D. Walker (Dü) içinde, Religion and Psychology (s. 207-241). New York: Nova Science Publishers.
• Roux, J.-P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (P. D. Kazancıgil, Çev.) İstanbul: İşaret Yayınları.
• Saaka, M., & Iddrisu, M. (2014). Patterns and determinants of essential newborn care practices in rural areas of Northern Ghana. International Journal of Population Research, 1-10. doi:https://doi.org/10.1155/2014/404387
• Sambur, B. (2011). Cemevleri-Dedelerin Statüsü ve AB Ülkelerindeki Uygulamalar. Liberal Düşünce, 16(61-62), 97-110.,
• Sandelowski, M., & Lacey, S. d. (2002). The uses of a “disease”: infertility as rhetorical vehicle. M. C. Inhorn, & F. V. Balen (Dü) içinde, Infertility Around the Globe (s. 33-51). California: University of California Press.
• Saraç, M., & Koç, İ. (2017). Prevalence and risk factors of infertility in Turkey: Evidence from demographic and health surveys, 1993-2013. Journal of Biosocial Science, 50(4), 472-490.
• Say, Y. (2006). Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Önemli Bir Kült Kimlik: Şücaaddin Veli (Sultan Varlığı). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi(37), 99-133.
• Schenker, J. G. (2005). Assisted reproductive practice: religious perspectives. Repruductive BioMedicine Online, 10(3), 310-319.
• Sewall, G., & Hammer-Burns, L. (2006). Involuntary Childlessness. S. N. Covington, & L. Hammer-Burns (Dü) içinde, Infertility Counseling (2. b., s. 411-427). Cambridge: Cambridge University Press. doi:https://doi.org/10.1017/CBO9780511547263
• Sewpaul, V. (1999). Culture religion and infertility: a South African Perspective. The British Journal of Social Work, 29(5), 741-754. doi:https://doi.org/10.1093/bjsw/29.5.741 Staal, F. (1989). Rules without meaning: ritual, mantras, and the human sciences. New York: Peter Lang.
• Sundby, J. (1997). Infertility in the Gambia: traditional and modern health care. Patient education and counseling, 31, 29-37.
• Şahin, H. (2018). Dervişler ve Sufi Çevreler (3. b.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Tabong, P. T.-N., & Adongo, P. B. (2013). Infertility and childlessness: a qualitative study of the experiences of infertile couples in Northern Ghana. BMC Pregnancy and Childbirth, 13(72), 1471-2393.
• Topdemir-Koçyiğit, O. (2012). İnfertilite ve sosyo-kültürel etkileri. İnsanbilim Dergisi, 1(1), 27-38.
• Türk, H., & Çapar, M. (2011). Alevilikte Yola Giriş Geleneklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi(60), 17-42.
• Türkdoğan, Ö. (2015). Kusursuz Çevreye Uyum Bozan Kadın: İnfertil Kadın. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üçer, C. (2004). Geleneksel Alevilikte Ehl-i Beyt Anlayışı: Tokat Yöresi Örneği. Marife, 4(3), 269-285.
• Whiteford, L. M., & Gonzales, L. (1995). Stigma: The Hidden Burden of Infertility. Social Science and Medicine, 40(1), 27-36.
• Whitehouse, H. (2023). Rethinking ritual: how rituals made our world and how they could save it. Journal of the Royal Anthropological Institute, 30(1), 115-132. doi:https://doi. org/10.1111/1467-9655.14048
• Yapıcı, G., & vd. (2021). Bir hastane örneğinde gebe kadınların bildikleri ve uyguladıkları geleneksel yöntemler. Milli Folklor(131), 5-23.
• Yaşar, H. (2008). Balıkesir ve Yöresinde Çocuk Folkloru Ürünleri Üzerine Derlemeler ve İncelemeler. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, R. (2018). Geleneksel Alevilik (2. b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, H. (2004). Alevilerde Dedelik Kurumu. İ. Engin, & H. Engin (Dü) içinde, Alevilik (s. 321-338). İstanbul: Kitap yayınevi.
• Yüner, R. (2020). Anadolu Alevîlerinin Toplumsal ve Dinî Yaşamlarında Kadının Yeri. Turkish Studies- Religion, 15(3), 461-477. doi:https://dx.doi.org/10.47091/TurkishStudies.44476
• İnternet Kaynakları
• www.diyanet.gov.tr
• www.eskisehir.ktb.gov.tr
• www.giresun.ktb.gov.tr
• www.islamansiklopedisi.gov.tr
• www.sozluk.gov.tr
• www.turkdunyasivakfi.org.tr
• www.who.int