AN EXAMINATION OF THE ‘AGE EPIC’ OF DEVELILI (EVEREKLI) ASIK SEYRANI, COMPILED FROM THE ALEVI ORAL CULTURE, AND TRANSFERRING ITS MELODY TO THE MUSICAL NOTE

Yıl 2025, Sayı: 114, 111 - 132, 22.06.2025

Emel Şimşek , Betül Aydoğdu Görkem

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1530632

Öz

‘Age Epics’, the first examples of which were seen in Kutadgu Bilig in the eleventh century, are one the types of poetry in Turkish literature. ‘Age Epics’, which have taken part in the “Epic Tradition” in the Folk Literature of the Aşık (Minstrel) Style, have also named as life epic, age epic, age folk song, bodypoem (vücutname). In this study, an age epic belonging to Develili (Everekli) Seyrani is discussed. A variant which has six quatrains, that completes the missing parts of the age epic which has three quatrains and taken from written sources, has been compiled by us from the oral culture. A new variant was compiled from the primary oral culture using the field research method, participant observation and interview techniques. By paying attention to the "verbal texture" of the verbal text in the transfer to the written text, the features of the accent were preserved exactly and the melody was transferred to the note. Care was taken to ensure that the resulting text is not a "dead text". The text’s "edition critique" was made by comparing the written variant and the variant compiled from the oral culture, and the world of meaning of this edited text was considered. The harmony between the maqam of his melody and the world of meaning is discussed. The similarity of this text with an age epic belonging to Karacoğlan and an age epic belonging to Dadaloğlu has been revealed. The reason for the similarity was discussed by considering the Seyrani phenomenon, Dadaloğlu phenomenon and Karacoğlan phenomenon.

Anahtar Kelimeler

Turkish Folk Litreture , Alevi oral culture , Age epics , Asik Seyrani , Musical note.

Proje Numarası

11734

ALEVÎ SÖZLÜ KÜLTÜRÜNDEN DERLENEN DEVELİLİ (EVEREKLİ) SEYRÂNİ’YE AİT YAŞNÂMENİN İNCELEMESİ- NOTAYA AKTARIMI

Öz

Yaşnâmeler, Türk Edebiyatındaki ilk örnekleri 11. yüzyılda Kutadgu Bilig’de görülen nazım türleridir. Âşık Tarzı Halk Edebiyatı’na dâhil olan “Destan Geleneği” içerisinde kendine bir yer edinmiş olan yaşnâmelere; ömür destanı, yaş destanı, yaş türküsü, hayat destanı, vücudnâme gibi adlar da verilmiştir. Bu çalışmada “Destan geleneğinin” örneklerinden olan ve Develili (Everekli) Seyrânî’ye ait olduğu kaynak kişiler tarafından ifade edilen bir yaşnâme ele alınmıştır. Yazılı kaynaklarda üç kıt’ası verilen yaşnâmenin eksik parçalarını tamamlayan altı kıt’alık bir varyantı sözlü kültürden tarafımızdan derlenmiştir. Alan araştırması yöntemi, katılarak gözlem ve görüşme teknikleri kullanılarak birincil sözlü kültürden yeni varyant derlenmiştir. Sözel metnin yazılı metne aktarımında “sözel dokusuna” dikkat edilerek ağız özellikleri aynen korunmuş ve ezgisi notaya aktarılmıştır. Elde edilen metnin “ölü bir metin” olmaması için özen gösterilmiştir. Yazılı varyant ile sözlü kültürden derlenen varyant karşılaştırılarak edisyon kritik yapılmış ve bu metnin anlam dünyası ele alınmıştır. Ezgisinin makamı ve anlam dünyası arasında uyum tespit edilmiştir. Karacoğlan’a ait bir yaşnâme ve Dadaloğlu’na ait yaşnâmeler ile benzerliği ortaya konulmuştur. Benzerlik nedeni Seyrânî olgusu, Dadaloğlu olgusu ve Karacoğlan olgusu da göz önüne alınarak tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Halk Edebiyatı , Alevi Sözlü Kültürü , Yaşnâme , Âşık Seyrâni , Nota.

Etik Beyan

Bu çalışma Erciyes Üniversitesi BAP birimi tarafından 11734 proje numarası ile desteklenen “Alevi Kadın Folklorunda Evci Köyü Örneği (Ritüeller, Günlük Yaşam, Sözel Kültür Ürünleri)” adlı doktora tez çalışmasından türetilmiştir.

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi BAP

Proje Numarası

11734

Teşekkür

Alan araştırması sürecinde maddi destek sağlayan Erciyes Üniversitesi BAP birimine, derlediğimiz Âşık Seyrâni yaşnâmesinin notaya aktarımını ricamız üzerine yapan Uzm. Selçuk Maraşlı'ya ve kaynak kişilerimiz Saadet Tokmak ve Songül Tokmak'a teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık. “Ahmed-i Yesevî’nin Yaşnâmesi ve Halk Edebiyatındaki Örnekleriyle Mukayesesi”, Türk Yurdu, Eylül 1993, S.73, s. 20-24.
• Açıkgöz, Namık. “Ispartalı Aşık Seyrânî’nin Yaşnamesi”. I. Teke Yöresi Sempozyumu. 1,ed. Şevkiye Kazan Nas. 1/ 183-186. Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Aydemir, Orhan. Dadaloğlu’nun Yayınlanmamış Şiirleri. TFA: Eylül 1964, Sayı: 182, s: 3511- 12. 1964.
• Aydoğdu, Betül. Türk Edebiyatında Seyrânî Olgusu:Develili Seyrânî ve Eserleri (İnceleme- Metin). Kayseri: Doktora Tezi, 2011.
• Cumbur, Müjgan. Karacoğlan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2008.
• Barkçin, Savaş. 40 Makam 40 Anlam. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Çelebioğlu, Amil. «Türk Edebiyatında Yaşnameler», Türklük Araştırmaları Dergisi(1) s.152- 286, 1985.
• Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ, 2000.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ, 2008.
• Dundes, Alan. “Doku, Metin, Konteks”, Millî Foklor(38), 1998, s:106-119.
• Esen, A. Şükrü. Anadolu Aşıkları-I Karacaoğlan (Hazırlayan: İsmail Görkem), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2018.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş , Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Görkem, Betül. “Develili Seyrânî. Şehir Kültür Sanat, Sayı 6. s. 18-23. 2017.
• Görkem, İsmail. Yeni Bilgiler Işığında Dadaloğlu Bütün Şiirleri. İstanbul: e Yayınları, 2006.
• Görkem, İsmail, Tülüce Ozan, Biyografik Türkülü Hikaye Çukurovalı Karacoğlan. İstanbul: Çatı Kitaplar.
• Görkem, İsmail. A. Ş. Esen Anadolu Aşıkları I- Karacoğlan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Karasoy, Y. “Aşık Ömer’in Bilinmeyen İki Yaşnamesi”. Milli Folklor(82), 140-145, 2009.
• Kasır, H. Ali. Seyrani, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1999.
• Kaya, Ömer. Karaca Oğlan 17. Yüzyıl Güney Vilayetleri Halk Hayat Görüş ve Felsefesinin Karaca Oğlan’da Sentezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Belediyesi Yayını, 2014.
• Kaya, Doğan. Yaşnameler. Ankara: Akçağ, 2004.
• Kaygılı, O. Cemal. İstanbul’da Semavi Kahveleri ve Meydan Şairleri [Haz. Mustafa Apaydın]. İstanbul: Merkez Kitaplar, 2007.
• Köprülü, M.Fuat. Saz Şairleri. Ankara: Akçağ, 2004.
• Nahya, Z. Nilüfer-Harmanşah, Rabia. “Kendini ve Ötekini Yazmak”, Etnografik Hikayeler Türkiye’de Alan Araştırması Deneyimleri, İstanbul: Metis Yayınları, s, 17- 34, 2016.
• Nalbant, M. Vefa. “Yaşname Geleneği İçinde Kutadgu Bilig ve Kutadgu Bilig’de Yaş Konusu”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13(4), 179-191, 2016.
• Okay, H. Nezihi. Develili (Everikli) Seyrani Hayatı ve Şiirler. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1953.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• [Ulusoy], A. Hazım. Sanihat-ı Seyrânî, Anadolu Halk Şairlerinden Everekli Merhum Mehmed Seyrânî, İstanbul: Matbaa-yı Millî, 1340.
• [Ulusoy], A. Hazım. Sanihat-ı Seyrânî. (Çev.: Kerim Türkmen), Kayseri: Develi Belediyesi Yayınları. 2006.
• Ayva, A. Seyranî, Erişim: 31.07.2024, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyrani 2020. Besim Atalay Meali, Erişim: 22 Temmuz 2024, https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma Derdiçok, N.S. “Seyranî, Mevlüt Kaya”, Erişim: 31.Temmuz 2024 https://teis.yesevi.edu.tr/ arama 2019.
• Doğan Kaya, Yaşnameler. Erişim: 02. 15. 2024, http://turkoloji.cu.edu.tr/ (Yıl:?) (URL1).
• Güncel Türkçe Sözlük, Erişim: 22 Temmuz 2024, https://sozluk.gov.tr/
• Süleyman Ateş Meali, Erişim: 22 Temmuz 2024, https://www.kuranmeali.com/ AyetKarsilastirma
• Tefsir, Erişim: 22 Temmuz 2024, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir