THE CULTURAL CARRIER OF AZERBAIJAN: ISMAILI PALACE AND AGA MUSA NAGİYEV

Yıl 2025, Sayı: 114, 367 - 380, 22.06.2025

Zeynep Akarslan

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1623876

Öz

The Ismailiyya Palace, erected by Aga Musa Nagiyev in the late 19th and early 20th centuries,
stands as a remarkable testament to Azerbaijani architecture and history. Its distinction
is not merely aesthetic, but also historical, making it a significant landmark in the region. The
Ismailiyya Palace, a site of significant cultural and historical importance, has a particular resonance
in the context of Azerbaijan’s struggle for independence. It is noteworthy that this palace
served as a pivotal location where the concept of Azerbaijan’s sovereignty was initially articulated,
underscoring its importance in the nation’s historical and cultural memory. Constructed
in 1907 by the prominent Azerbaijani tycoon Aga Musa Nagiyev to honor the legacy of his deceased
son, Ismail, this edifice has served as a venue for numerous significant events that have
shaped the historical landscape of Azerbaijan. Aga Musa Nagiyev, a prominent figure in the
Azerbaijani economic landscape at the dawn of the 20th century, demonstrated profound affection
for his offspring and unwavering allegiance to his homeland through this artistic endeavor The construction of the palace was overseen by the renowned Polish architect of the era, Jozef
Ploshko, and the edifice swiftly emerged as one of the most opulent structures in Baku. The
Ismailiyya Palace served as more than merely a physical structure; it functioned as a symbol
reflecting Azerbaijan’s national spirit and aspiration for independence. This study, grounded in
Azerbaijani sources, chronicles the life of Aga Musa Nagiyev, a seminal figure in 20th century
Azerbaijani history. It explores his profound contributions to the cultural landscape of Azerbaijan
and the historical significance of the Ismailiyya Palace in the nation’s annals.

Anahtar Kelimeler

Cultural History , Azerbaijan , Aga Musa Nagiyev , Ismailiyya , Baku

AZERBAYCAN’IN KÜLTÜR TAŞIYICISI: İSMAİLİYYE SARAYI VE AĞA MUSA NAGİYEV

Öz

19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında Ağa Musa Nagiyev tarafından inşa ettirilen
ve bugün hâlâ Azerbaycan’ın en özel yapıları arasında yer alan İsmailiyye Sarayı sadece
mimarî güzelliği ile değil, aynı zamanda taşıdığı tarihî anlam ile de dikkat çekmektedir. Azerbaycan’ın
bağımsızlık fikrinin ilk kez dile getirildiği mekânlardan biri olma özelliği taşıyan
İsmailiyye Sarayı ülkenin kültürel ve tarihî belleğinde önemli bir yere sahiptir. 1907 yılında
Azerbaycanlı ünlü zengin Ağa Musa Nagiyev tarafından genç yaşta hayatını kaybeden oğlu
İsmail’in anısını yaşatmak amacıyla inşa ettirilen bu bina, Azerbaycan’ın tarihine tanıklık eden
birçok önemli olaya ev sahipliği yapmıştır. 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın en zengin
insanlarından biri olan Ağa Musa Nagiyev bu eserle oğluna duyduğu sevgiyi ve Azerbaycan’a
olan bağlılığını göstermiştir. Sarayın inşası, dönemin tanınmış Polonyalı mimarı Jozef Ploşko
tarafından gerçekleştirilmiş ve yapı kısa sürede Bakü’nün en ihtişamlı binalarından biri hâline
gelmiştir. İsmailiyye Sarayı, sadece fiziksel bir yapı olmanın ötesine geçerek Azerbaycan’ın
millî ruhunu ve bağımsızlık arzusunu yansıtan bir simge hâline gelmiştir. Bu çalışma, Azerbaycan
kaynaklarına dayanarak Azerbaycan’ın 20. yüzyıldaki önemli simalarından biri olan Ağa
Musa Nagiyev’in yaşamına, Azerbaycan’ın kültürel gelişimine yaptığı katkılara ve İsmailiyye
Sarayı’nın Azerbaycan tarihindeki yerine odaklanmaktadı

Anahtar Kelimeler

Kültür Tarihi , Azerbaycan , Ağa Musa Nagiyev , İsmailiyye , Bakü

Kaynakça

• Abışov, V. (2017). Bakıda Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı. Bakı: Elm Nəşriyyatı. Ağamusa, D. (2010, 26 Şubat). İgidlik, müdriklik səltənətinin məşhur milyonçusu - Ağa Musa Nağıyev. Rabitə dünyası, 12.
• Akarslan, Z. (2025). Azerbaycan siyasi tarihinde Fethali Han Hoyski (1875-1920). İstanbul: Tesam Yayınevi.
• Arzumanlı, V., Həbiboğlu, V., & Muxtarov, K. (1995). 1918-ci il qırğınları. Bakı: Öyrətmən. Aslan, B. (2000). I. Dünya Savaşı esnasında “Azerbaycan Türkleri”nin “Anadolu Türkleri”ne “Kardaş Kömeği (Yardımı)” ve Bakû Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Aşurbeyli, Sara. (2006). Bakı şəhərinin tarixi: orta əsrlər dövrü. Bakı.
• Azərbaycan, N 256, 20 Avgust 1919
• Azərbaycan, N 260, 25 Avgust 1919.
• Azərbaycan, N 261, 26 Avgust 1919.
• Bayrakdar, O. K. (2020). Bir dönüşüm dinamiği olarak petrolün Bakü şehir kimliğine ve şehirleşmesine etkisi. Turkish Studies - Social, 15(8), 3387-3402.
• Bulay, M. (2004). Palmı na prospekte neftyanikov. Jurnal Novaya Polşa, 6, 47.
• Dedeyev, B. (2024). Osmanlı nişanları ile taltif olunmuş Azerbaycanlı ünlüler. XIX. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler (III. Cilt – III. Kısım): Osmanlı Tarihi (ss. 1631– 1659). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erdoğan, F. (1998). Türk ellerinde hatıralarım. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Fatullaev, Ş. S. (1963). Jilıe doma v zastroyke gorodov Azerbaycan ana rubeje XX-XX vekov. Baku: İzdatelstvo Akademii Nauk Azerbaycanskoy SSR.
• Fetullayev-Fiqarov, Ş. (2013). Bakı memarları XIX esrin sonu – XX esrin evvelinde. Bakı: Gerb Neşriyyat Evi.
• Hacıyev, H. (1996). İstiqlalın azablı yolu: Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixi bəzi səhifələri. Bakı: Boz Oguz-Nicat.
• Həkimoğlu, İ. (2022, Mart 4). “İsmailiyyə” azad edilsinmi? Yeni Azərbaycan, 5.
• İbrahimov, R. (2014, February 23). Azərbaycanın memarlıq incilər. Bizim yol, p. 13.
• İlkin, Q. (2006). Bakı və Bakılılar (3. nəşr). Bakı: Nurlar Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi. İsmailiya Srazu Vıdvinula Ego v Pervıe Ryadı v Gorodskoy Arhitekturnoy Srede. (2023). Stranitsı İstorii, 11. Vışka-95.
• «İsmailiyyə»- müstəqilliyimizin ilk ünvanı. (2009, October 7). Mədəniyyət, p. 16. İsmayıl, M. (2018, 7 Temmuz). Musa Nağıyevin İngiltərə və İsveçrədə 413 milyonu qalıb. Şərq, 3.
• İsmayılov, İ. (2007). Azərbaycan Nefti XX Əsrdə (Hərbi-Siyasi Baxış). Bakı: Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Mətbəəsi. Məmmədov, Q. (2024, July 28). Birinci Türkoloji Qurultay - türk əsrinin təməl daşı. Azərbaycan, p. 10.
• Mirbabayev, M. (2007). Azərbaycan Neftinin Qısa Tarixi. Bakı: Azərneşr. Mirzəyeva, Ü. (2013). Nobel qardaşlarının qənimi Şəmsi Əsədullayev. Maraqlı Həyət Finansist, 24–27. Mirzəyeva, Ü. (2013). “Diplomsuz mühəndis” Murtuza Muxtarov. Finansist, 20–25.
• Musabeyov, R. (2002). Azərbaycan politik elitinin oluşumu ve tarihsel özellikleri (A. Aslanlı, Çev.). Stratejik Analiz, 2(23). Mustafayev, B. (2014). Arşiv belgelerine göre 31 Mart Bakü soykırımı. Turkish Studies, 9(4), 797-815. Nağıyeva-Muxtarova, D. (2011). Ağa Musa Nağıyevin xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti. Bakı: Elm.
• Nağıyeva-Muxtarova, D. A. (2011). Zamanın sorağında: milyonçu Ağa Musa Nağıyevin fəaliyyəti və xeyriyyəçiliyi haqda. Bakı: Elm.
• Nağıyeva-Muxtarova, D. A. (2018). Hər ömür bir tamaşa: Bakı gecələri Ağa Musa Nağıyevin keçirdiyi məclislər (Bakı Gecələri). Bakı: Elm. “Nağıyev”, (2005). Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti Ensiklopediyası, II, 245-246. Oktay. (2012, Yanvar 11). “Neftin kralı – Ağa Musa Nağıyev”. Xalq Cəbhəsi, 15. Pajitnov, K. A. (1910). Neftyanaya protışlennost i torgoblya zimoy 1909-1910 goda. Baku: Tipografiya Trud Berladira.
• Pajitnov, K. A. (1940). Oçerki po istorii bakinskoy neftedobıvayuşey promışlennosti. Moskva: Gostoptehizdat. Paşasoy, E. (2019, January 31). “Cümhuriyyət İli”ndə “İsmailiyyə binası üzərindəki SSR - araşdırma”. Yeni Müsavat, 6.
• Rüstəmli, A. (2014, 25 Ekim). Ağa Musa Nağıyevin vəfatı. 525-ci qəzet, 20. Rüstəmli, R. (2024, 3 Mart). Neft milyonçusu Ağa Musa Nagiyev. Respublika, 49, 7. Rustemova Togidi, S. (2009). Mart 1918g. Baku: Azerbaydjanskie pogromı v dokumentah. Baku. Sarıahmetoğlu, N. (2006). Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Sarıahmetoğlu, N. (2010). Azerbaycan tarihçiliğinde Bakü Mart olaylarının yeniden değerlendirilmesi (31 Mart 1918). In Q. Şükürov & V. Qafarov (Eds.), Büyük devletler kıskacında bağımsız Azerbaycan (1918-1920). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Səmədzadə, K. (Ed.). (2022). Neft milyonçusu, tacir və mesenat-xeyriyyəçi Musa Nağıyev. Uşaq Kitabxanası.
• Sultanova, P. (2011, 13 Mayıs). “İsmailiyyə” binası: Bir gənc xatirəsi üçün, bir millətin iftixarı naminə. 525-ci qəzet, 6.
• Süleymanov, M. (1994). Azərbaycan milyonçuları: Ağa Musa Nağıyev. Bakı: Gənclik. “Şamahı”, (1987). Azerbaycan Sovet Ensiklopediyası. X, 457-460.
• Şeyhzamanlı, N. (1997). Azerbaycan istiglal mücadelesi hatireleri. Bakı: Azerbaycan Neşriyyatı. Tahirli, Z., & Demirarslan, D. (2021). Azerbaycan tarihinde önemli yeri olan İsmailiye Sarayı’nın eski ve güncel durumunun incelenmesi. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(30), 82–100.
• Yergin, D. (1991). The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. New York: Simon & Schuster.
• Yeşilot, O. (2010). Türkmençay Antlaşması. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(36), 187–199.
• Yeşilot, O. (2012). Hasan Melikzade Zerdabi ve Ekinci Gazetesi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Yeşilot, O. (2015). Hacı Zeynelabidin Tagiyev. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• https://modern.az/news/29551/ Erişim Tarihi: 02.01.2025.
• https://musanagiyev.az/az/buildings/ismailiyye/44 Erişim Tarihi: 02.01.2025
• https://www.youtube.com/watch?v=EYIOq82y_PA Erişim Tarihi: 18.04.2025