Bİ’ÂTNÂME İSİMLİ YAZMAYA GÖRE BEKTAŞİ TARİKATINDA HALİFELİK TIRAŞ ERKÂNI

Yıl 2025, Sayı: 116, 307 - 320, 18.12.2025

Mustafa Öğe

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1637239

Öz

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı 297.7 BİA 1 Bel_Yz_O.000027/20 demirbaş numarası ve Bi’âtnâme adı ile kataloğa kayıtlı olan yazma içerisinde yer alan “Haza diğer bi’atnâme-i muhtasar beyân şod” başlıklı bölüm, Bektaşi tarikatına ait bir tıraş erkânını anlatmaktadır. Daha önce transkripsiyonu yapılan metinlere oldukça benzer olmakla birlikte bazı farklılıklar da içermektedir. O nedenle çeviri metnin yapılarak değerlendirilmesi Bektaşi tarikatında uygulanan bu erkânın daha iyi anlaşılabilmesi açısından bir katkı sağlayacaktır. Ayrıca metin içerisinde yer alan Karaağaç Bektaşi Tekkesi’ne ait bazı bilgiler tekkenin tarihinin aydınlatılması açısından ipuçları sunmaktadır. Halifelik tıraş erkânının anlatıldığı bu metinde tuğ ile ilgili verilen bilgilerin diğer metinlere göre daha ayrıntılı olduğunu görüyoruz. Tuğun tüyleri gibi müridinin çok olması temennisiyle halife olarak atanan kişiye bir dua edilmiştir. Türklerde hâkimiyet sembolü olan tuğun halifelik erkânında da yer alması manevi anlamda bir hâkimiyet sembolü gibi telakki edilmiş olmasından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca bu tekkenin Yeniçeri Ocağı ile olan bağlantısı dolayısıyla Yeniçeri Ocağı’yla ilgili bir uygulama olması ihtimali de mevcuttur. Halifelik erkânında tuğun mevcudiyeti hakkında elimizdeki metindeki bilgilerden bir sonuç ortaya koymak mümkün olmasa da bu konuda ortaya konulacak yeni bilgiler ve kaynaklar ile aydınlatılmasının Bektaşi tarikatında halifelik erkânına dair önemli bir katkı sağlayacağı muhakkaktır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik , Erkân , Bi’âtnâme , Halifelik , Tıraş

ACCORDING TO THE WRITING NAMED BI'ÂTNÂME, SHAVING RITUAL OF KHALIFA İN BEKTASHI TARIQA

Öz

The section titled "Haza other bi'atnâme-i muhtasar beyân shod", which is in the manuscript registered in the catalog with the inventory number 297.7 BİA 1 Bel_Yz_O.000027/20 and the name Bi'âtnâme of Istanbul Metropolitan Municipality Atatürk Library, describes a shaving ritual belonging to the Bektashi sect. Although it is quite similar to the previously transcribed texts, it also contains some differences. Therefore, making and evaluating the translated text will contribute to a better understanding of this ritual practiced in the Bektashi sect. In addition, some information about the Karaağaç Bektashi lodge included in the text provides clues to elucidate the history of the lodge. We see that in this text, where the Caliphate shaving customs are explained, the information given about tuğ is more detailed than other texts. A prayer was made to the person appointed as the caliph, with the wish that he would have as many followers as the feathers of the tug. The fact that tug, which is a symbol of sovereignty among the Turks, was also included in the caliphate officials may be due to the fact that it was perceived as a symbol of sovereignty in a spiritual sense. In addition, due to the connection of this lodge with the Janissary Corps, there is a possibility that it is a practice related to the Janissary Corps. Although it is not possible to draw a conclusion from the information in the text we have about the presence of tug in the caliphate officials, it is certain that enlightenment on this subject with new information and sources will make a significant contribution to the caliphate officials in the Bektashi sect.

Kaynakça

• Bi’âtnâme. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı 297.7 BİA 1 Bel_Yz_O.000027/20.
• Ayar, Talip, Sahhâflar Şeyhi-zâde Mehmed Es’ad Efendi’nin “Üss-i Zafer” Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Bankır, Mehmet Malik - Özkan, Ömer, Hacı Bektaş Velî Külliyatı-Makâlât. Ankara: Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 2010.
• Birge, J. K., Bektaşilik Tarihi. Çev: Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları, 1991.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Gümüşoğlu, H. Dursun, Tâcü’l-Ârifin Es-Seyyid Ebû’l-Vefâ Menâkıb-nâmesi Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri. İstanbul: Can Yayınları, 2019.
• Maden, Fahri, “Karaağaç’da Bir Bektaşi Ocağı: Sarı Sufi Hüseyin Baba-Hasib Baba Tekkesi” Alevilik Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7, 2014.
• Noyan, Berdi, Bütün yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. Ardıç Yayınları, 2010.
• Ocak, A. Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderîler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Öğe, Mustafa, “Babagân Bektaşiliğine Ait Bir Tıraş Erkânnâmesi ‘Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye’”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 103, 2022
• Öğe, Mustafa, “Bektaşi Tarikatına Ait Bir Halifelik Tıraş Erkânnâmesi: “Menzil-i Hilâfet Tıraş-ı Erkân”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 12/2, 2022.
• Öğe, Mustafa, “Bir Yazmadan Hareketle Şahkulu Tekkesinde Uygulanan Abdal Musa Sultan Tıraş Erkânı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma dergisi, Sayı: 110, 2024.
• Şenzeybek, Aytekin, “Hacı Bektaş Veli’ye Atfedilen Yeni Bir Yazma Tıraşnâime-i Hacı Bektaş El- Horosânî”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, C. 7/13, 2012.
• Yüksel, Hasan, “Tarihî Kayıtlarla Doğuda Toplumsal ve Dinsel Bir Ritüel Olarak Tıraş”, Millî Folklor: Üç Aylık Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, Sayı: 119, 2018.