SUFI MOTIVES AND SYMBOLISM IN CONTEMPORARY UZBEK POETRY

Yıl 2025, Sayı: 116, 595 - 610, 18.12.2025

Dilafruz Jabborova , Mahfuza Davronova , Gulbahor Ernazarova

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1644483

Öz

Considering the development of the science of world literary criticism, the literary heritage left by religious works, traditions that prioritize national and universal values, and distinguished writers who shape society are gaining more and more importance in today's world. In this respect, the traditions of Sufism, which have a significant impact on the moral, cultural life, philosophy and artistic thought of the peoples who adopt the Islamic understanding, necessitate scientific and theoretical study of the development of the conceptual process in artistic and aesthetic thought in classical and contemporary Uzbek poetry. In the years after independence, the diversity of literary genres, originality of style, and the diversity of poetic ideas and forms of expression are striking. The characteristic aspects of Uzbek poetry, which are especially distinguished by the emergence of works in the spirit of Sufism in Uzbek poetry, have further strengthened the status of the classical essence in poetry. In addition, the interpretation of Sufism traditions in modern poetry, the religious and worldview of the authors began to be objectively examined on a global scale on the basis of artistic-conceptual principles. Classical literature, which preserves the life-giving traditions of our people's culture and literature, or rather the positive and aesthetic influence of Sufism literature on modern poetry, has become one of the important issues on the agenda. In the article, it is stated that no special study has been done on the common and different aspects of religious-Sufistic and philosophical-Sufistic views, and information is given about their common and distinctive features.

Anahtar Kelimeler

Mysticism , religious and sufi , philosophical and sufi , style , poetry , tradition , method.

ÇAĞDAŞ ÖZBEK ŞİİRİNDE SUFİ MOTİFLERİ VE SEMBOLİZM

Öz

Dünya edebiyat eleştirisi biliminin gelişimi dikkate alındığında, ulusal ve evrensel değerleri önceleyen dini eserlerin, geleneklerin, topluma yön veren güzide ediplerin bıraktığı edebi miras günmüz dünyasında giderek daha fazla önem kazanmaktadır. O bakımdan İslami anlayışı benimseyen halkların ahlaki, kültürel yaşamı, felsefesi ve sanatsal düşüncesi üzerinde önemli bir etkiye sahip olan tasavvuf öğretisi gelenekleri; klasik ve çağdaş Özbek şiirindeki kavramsal sürecin sanatsal ve estetik düşüncedeki gelişimini bilimsel ve teorik olarak inceleyi gerekli kılmaktadır. Bağımsızlıktan sonraki yıllarda, edebî tür çeşitliliği, üslûp özgünlüğü, şiirsel fikir ve ifade biçimlerinin farklılığı dikkat çekicidir. Özellikle Özbek şiirinde tasavvuf ruhuyla eserlerin ortaya çıkmasıyla ayırt edilen Özbek şiirinin karakteristik yönleri, şiirde klasik özün statüsünü daha da güçlendirmiştir. Ayrıca modern şiirde tasavvuf geleneklerinin yorumlanması, yazarların dini ve dünya görüşü sanatsal-kavramsal ilkeler temelinde küresel ölçekte nesnel olarak incelenmeye başlandı. Halkımızın kültür ve edebiyatının hayat veren geleneklerini koruyan klasik edebiyat, daha doğrusu tasavvuf edebiyatının modern şiir üzerindeki olumlu ve bedî etkisi, gündemdeki önemli konulardan biri hâline gelmiştir. Makalede özellikle dini-tasavvufi ve felsefi-tasavvufi görüşlerin ortak ve farklı yönleri hakkında özel bir çalışma yapılmadığı belirtilmiş, bunların ortak ve ayırt edici özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , din ve tasavvuf , felsefi ve tasavvuf , üslup , şiir , gelenek , yöntem.

Etik Beyan

Etik kurallara uyulmuştur.

Kaynakça

• Cho‘lpon. Adabiyot nadir. Toshkent: Cho‘lpon nashriyoti, 1994.
• Davronova, M. I., Kurbanova, C. B., Jabborova, D. E., & Ernazarova, G. “Mythology in Abdulla Oripovʼs Poetry”, Journal of Law and Sustainable Development, 11(12), 2023, 2665.
• Ernazarova, G. “Traditions of sufis in modern Uzbek poetry”, Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2020, 2638-2646.
• G‘.G‘ulom. Tanlangan asarlar. Nazm va Nasr. T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2018.
• G‘ulom G‘. Mukammal Asarlar To‘plami. O‘n ikki jildlik. XI jild. Adabiy-tanqidiy maqolalar. Toshkent: 1989.
• Haqqul, I. E’tiqod va Ijod. Toshkent: Fan, 2007.
• Haqqul, I. “Sharq Mumtoz Adabiyoti va G‘afur G‘ulom Ijodiyoti”, O‘zbek tili va adabiyoti jurnali, 2018.
• Haqqul, I. Tasavvuf va She’riyat. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa birlashmasi, 1991.
• Haqqul, I. “Tasavvuf: Tarix, Mohiyat va Tadqiq Talablari”, O‘zbek Tili va Adabiyoti Jurnali. 2017.
• Hasanov, Sh. Doston Tarkibi va Tabiati. Samarqand: 2011.
• Hayitmetov, A. “O‘zbek Adabiyotida Xalqchillik Tendensiyasi”, O‘zbek Tili va Adabiyoti, 1993.
• Is’hoqov, Yo. “Navoiy She’riyati va O‘zbek She’riyatida Uslublar Masalasi”, O‘zbek Tili va Adabiyoti, 1990.
• Komilov, N. Tasavvuf. Ikkinchi Kitob. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyoti. 1993.
• Komilov, N. Tasavvuf. Ikkinchi Kitob. Tavhid Asrori. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va San’at hamda “O‘zbekiston” nashriyotlari, 1999.
• Komilov, N. Tasavvuf. T.: Movarounnahr – O‘zbekiston, 2009.
• Mahkam, A. Haq. Dushanbe “Adab”, 1998.
• Milliy Uyg‘onish va O‘zbek Filologiyasi Masalalari. T.: Universitet, 1993.
• Muhiddinov, M. Ko‘ngil Hayratlari. Toshkent., “TAMADDUN” nashriyoti, 2021.
• Oripov, A. Tanlangan Asarlar. T. ShARQ. 2019.
• Oripov, A. Yillar Armoni. T.: G‘afur G‘ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 1984. Petroshevskiy, I.M. Islam v Irani v VII– XV v. Leningrad, 1966.
• Qutbiddin, A. Bor. T.; G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2011.
• Salohiy, D. Tasavvuf va Badiiy Ijod. O‘quv Qo‘llanma. Toshkent: “Navro‘z” nashriyoti, 2018.
• Sayyid, Ne’matulloh Ibrohim.”Ruhning Sangin Sadolari”, Mahkam A. Haq. Dushanbe “Adab”, 1998.
• Shayx, Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Tasavvuf Haqida Tasavvur. Toshkent: Hilol- Nashr, 2016.
• Ulug‘ Avliyo Shayx Xudoydod Vali. Toshkent, “O‘zbekiston” NMIU, 2017.
• Vohidov, E. Ishq Savdosi. Toshkent., Sharq. 2000.
• Zebo, Mirzo. Nur Kukunlari. Toshkent: Yangi asr avlodi, 2004.