THE CONCEPT OF DAMUM (BLOOD) IN ANATOLIA AND MESOPOTAMIA ACCORDING TO ANATOLIA’S OLDEST DOCUMENTS AND TWO NEW KÜLTEPE TEXTS CONTAINING THIS CONCEPT

Yıl 2025, Sayı: 116, 569 - 594, 18.12.2025

Hakan Erol , Koray Toptaş

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1669879

Öz

In this study, based on the Kültepe texts from the Old Assyrian Trade Colony Period, which are the oldest written documents of Anatolia, the concept of blood, an important cultural element in Anatolian and Mesopotamian societies, is comprehensively analysed. The word damum (blood), which appears in the Kültepe texts, is mostly used in abstract senses. The term generally refers to “murder” and the “blood Money” paid to the relative of the murdered person, while expressions such as “blood house” and “blood oath” can also be evaluated in this context. It is also used in the sense of “lineage, gene,” and possibly “revenge.” The concept rarely appears in magical duplications, and occasionally refers to the colour red and tree sap. In the article, detailed analyses of the concept damum, which is used in different contexts and with various meanings in the Kültepe tablets, will be conducted with examples from the texts, focusing on its semantic and cultural scope and its reflections on the present day. Its reflections will be discussed within the scope of Anatolian and Turkish culture. In addition, the epigraphic analysis of two Kültepe tablets related to the concept of blood, one previously unpublished and the other partially published, will be included.

Anahtar Kelimeler

Anatolia , Assyria , cuneiform , blood concept , culture.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu)

Proje Numarası

123K488 - TÜBİTAK

Teşekkür

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 123K488 numaralı proje ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

ANADOLU’NUN EN ESKİ BELGELERİNE GÖRE ANADOLU VE MEZOPOTAMYA’DA DAMUM (KAN) KAVRAMI VE BU KAVRAMI İÇEREN İKİ YENİ BELGE

Öz

Bu çalışmada, Anadolu’nun En eski yazılı belgeleri olan Eski Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne ait Kültepe metinleri ışığında, Anadolu ve Mezopotamya toplumlarında önemli bir kültürel öge olan kan kavramı kapsamlı şekilde analiz edilmektedir. Kültepe metinlerinde geçen damum (kan) kelimesi, çoğunlukla soyut anlamlarda kullanılmıştır. Terim genellikle “cinayet” ve cinayet sonucu ölenin yakınına ödenen “kan parası” anlamında geçerken, “kan evi” ve “kan yemini” ifadeleri de bu bağlamda değerlendirilebilir. Ayrıca “soy, gen” ve muhtemelen “intikam” anlamlarında da kullanılmıştır. Kavram, sihirsel ikilemelerde, nadiren de kırmızı rengi ve ağaç özünü ifade etmek için geçmektedir. Makalede, Kültepe tabletlerinde, farklı bağlamlarda ve çeşitli anlamlarda kullanılan damum kavramı üzerinde detaylıca durularak, bu kavramın anlam çeşitliliğine dair metinlerden örneklerle analizler yapılacak, anlamsal ve kültürel kapsamı ve günümüze yansımaları üzerinde durulacaktır. Günümüze yansımaları Anadolu ve Türk kültürü kapsamında ele alınacaktır. Ayrıca, biri daha önce yayımlanmamış, diğeri kısmen yayımlanmış kan kavramıyla ilgili iki Kültepe tabletinin epigrafik analizine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu , Asur , çivi yazısı , kan kavramı , kültür.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu)

Proje Numarası

123K488 - TÜBİTAK

Teşekkür

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 123K488 numaralı Proje kapsamında desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten dolayı TÜBİTAK'a teşekkür ederiz.

Kaynakça

• AKT IV: Albayrak, İrfan. Kültepe Tabletleri IV (Kt. o/k). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• AKT IX-a: Albayrak, İrfan ve Hakan Erol. Kültepe Tabletleri IX–a: I. Cilt: Buzutaya ve Lipit– İštar Arşivleri, 1950 Yılı Tabletlerinden (Kt. c/k) Seçilmiş Metinler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016.
• AKT VI-a: Larsen, Mogens Trolle. Kültepe Tabletleri VI-a: The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 1: The First Two Generations. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• AKT VI-b: Larsen, Mogens Trolle. Kültepe Tabletleri VI-b: The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 2: Ennam-Aššur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• AKT VI-c: Larsen, Mogens Trolle. Kültepe Tabletleri VI-c: The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 3: Ali-ahum. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• AKT VI-d: Larsen, Mogens Trolle. Kültepe Tabletleri VI-d: The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 4: Texts Concerning non-family Members. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• AKT VI-e: Larsen, Mogens Trolle. Kültepe Tabletleri VI-e: The Archive of the Šalim-Aššur Family, Volume 5: Anonymous Texts and Fragments. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
• AKT VIII: Veenhof, Klaas Roelof. Kültepe Tabletleri VIII: The Archive of Elamma, Son of Iddin-Suen, and His Family (Kt 91/k 285–568 and Kt 92/k 94–187). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.
• AKT VII-b: Bayram, Sebahattin, Remzi Kuzuoğlu ve Ömer Kahya, Kültepe Tabletleri. VII-b: Aššur-rē’ī Ailesinin Arşivi: Pilah-İštar’ın Metinleri, 2. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2024).
• Akyüz, Faruk. Asur Belgelerinde Kan Parası. Belleten, 84/301 (2020), 887–906. Bali, Aslı. Türk Halk İnanışlarında Kan Sembolizmi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8/2 (2023), 645-657.
• Balkan, Kemal. “Review Article of ICK 2.” OLZ, 60 (1965), 146–162.
• Balkan, Kemal. “Contributions to the Understanding of the Idiom of the Old Assyrian Merchants of Kanish.” Orientalia, 36 (1967), 393–415.
• Barjamovic, Gojko. A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period (CNIP 38). Kopenhag: Museum Tusculanum Press, 2011
• BIN VI: Stephens, Ferris J. Old Assyrian Letters and Business Documents, Babylonian Inscriptions in the Collection of James B. Nies VI. Yale, 1944.
• CAD: The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago. Chicago: University of Chicago, 1956vd
• CCT IV: Sidney, Smith. Cuneiform Texts from Cappadocian Tablets in the British Museum, Part IV. London, 1927.
• Çeçen, Salih. “Kültepe Metinlerinde Bulunan Yeni Waklum Mektupları.” Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 34, (1990), 35–51.
• Çeçen, Salih. “Yeni Delillere Göre Kültepe’de Kan Parası.” In XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi (6–10 Temmuz 1987 İstanbul) Bildiriler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 291–296, 1998.
• Çeçen, Salih, ve Karl Hecker. “‘ina mâtîka eblum’ Zu einem neuen Text zum Wegerecht in der Kültepe-Zeit.” AOAT, 240 (1995), 31–41.
• De Ridder, Jacob Jan, ve Guido Kryszat. “Murder in Anatolia: An Urgent Letter from the Ruler of Aššur.” Altorientalische Forschungen, 50/1 (2023), 51–62.
• Dercksen, Jan Gerrit. The Old Assyrian Copper Trade in Anatolia. PIHNAS 75, Leiden, 1996.
• Dercksen, Jan Gerrit. “Metals According to Documents from Kültepe-Kanish Dating to the Old Assyrian Colony Period.” In Anatolian Metal III, Der Anschnitt, Beiheft 18, ed. Ü. Yalçın, Bochum. (2005), 17-34.
• Erol, Hakan. “Anadolu’nun İlk Yazılı Belgelerinde Büyü ve Kehanet.” Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 52/2, (2024). 37–48.
• Farber, Walter. “Zur älteren akkadischen Beschwörungsliteratur.” ZA, 71 (1981), 51–72.
• Günbattı, Cahit. “Eski Anadolu’da Su Ordali.” Archivum Anatolicum, 4 (2000), 73–88.
• Günbattı, Cahit. “Kültepe’de Bulunmuş İki Antlaşma Metni.” Belleten, 69/256, (2005), 759– 780.
• Günbattı, Cahit. Kültepe Kaniş: Anadolu’da İlk Yazı, İlk Belgeler. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Hecker, Karl. “Schultexte vom Kültepe.” In Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors, Studies in Honor of Nimet Özgüç, ed. M. J. Mellink, E. Porada, ve T. Özgüç, Ankara, 281–291, 1993.
• Hertel, Thomas Klitgaard. Old Assyrian Legal Practices. Law and Dispute in the Ancient Near East. Old Assyrian Archives Studies 6, PIHANS 123, Leiden: NINO, 2013.
• HSS 10: Meek, Theophile James. Excavations at Nuzi, Volume III: Old Akkadian, Sumerian, and Cappadocian Texts from Nuzi, Harvard Semitic Studies X (HSS). Cambridge: Harvard University Press, 1935.
• Huehnergard, John. A Grammar of Akkadian. Winona Lake: Eisenbrauns, 2011.
• ICK II: Matous, Lubor. Inscriptions cuneiformes de Kültepe, Vol. 2. Prague, 1962.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1997.
• Karaduman, Ayşe. “A Letter to Ili-Anum and Iddin-Aššur.” In Old Assyrian Studies in Memory of Paul Garelli (OAAS 4), ed. C. Michel, Leiden, (2008), 63–67,
• Kouwenberg, Norbertus J. C. A Grammar of Old Assyrian. In Handbook of Oriental Studies- HdO, Leiden–Boston: Brill, 2017.
• KTH: Lewy, Julius. Die Kültepe Texte aus der Sammlung Frida Hahn. Berlin, 1930.
• Kuzay Demir, Gonca, “Atasözleri ve Deyimlerde 'Kan' Kavramı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 41, (2016) 13-35.
• Larsen, Mogens Trolle. “Individual and Family in Old Assyrian Society.” Journal of Cuneiform Studies, 59, (2007), 93–106.
• Larsen, Mogens Trolle. “Koloni Sisteminin Yönetimi.” In Anadolu’nun Önsözü Kültepe Kaniš- Kārumu, ed. F. Kulakoğlu ve S. Kangal, İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, (2011a), 64–69.
• Larsen, Mogens Trolle. “Kültepe/Kaniš Arşivleri.” In Anadolu’nun Önsözü Kültepe Kaniš- Kārumu, ed. F. Kulakoğlu ve S. Kangal, İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, (2011b), 74–81.
• Larsen, Mogens Trolle. Ancient Kanesh: A Merchant Colony in Bronze Age Anatolia. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
• Lewy, Julius. “Notes on Pre-Ḫurrian Texts from Nuzi.” Journal of the American Oriental Society, 58/3, (1938). 450–461.
• Lewy, Julius. “Studies in Old Assyrian Grammar and Lexicography.” Orientalia, 19/1, (1950), 1–36.
• Michel, Cécile. Innâya dans les tablettes paléo-assyriennes II. Paris: Editions Recherche sur les Civilisations , 1991.
• Michel, Cécile. Correspondance des Marchands de Kaniš au Début du IIe Millénaire Avant J.- C. Paris, 2001.
• Michel, Cécile. “The Old Assyrian Trade in the Light of Recent Kültepe Archives.” Journal of the Canadian Society for Mesopotamian Studies, 3, (2008),71–82.
• Michel, Cécile. “Economy, Society, and Daily Life in the Old Assyrian Period.” In A Companion to Assyria, ed. E. Frahm, Hoboken: Blackwell Companions to the Ancient World, (2017), 80–107.
• OARE: Old Assyrian Research Environment. https://oare.byu.edu/ Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• TC II: Thureau-Dangin, François. Tablettes Cappadociennes, deuxieme serie. Musée du Louvre, Paris, 1929.
• TMH I: Lewy, Julius. Die Keilschrifttexte aus Kleinasien, Texte und Materialien der Frau. Leipzig, 1932.
• Veenhof, Klaas Roelof, ve Jesper Eidem. Mesopotamia: The Old Assyrian Period. Orbis Biblicus et Orientalis 160/5, Fribourg: Academic Press, 2008.
• Veenhof, Klaas Roelof. “An Old Assyrian Incantation against a Black Dog (kt a/k 611).” Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 86, (1996), 425–433.
• Veenhof, Klaas Roelof. “Aspects of Old Assyrian Commercial Law. Treaties and Legislation.” In I diritti del mondo cuneiforme (Mesopotamia e regioni adiacenti, ca. 2500–500 a.C.), ed. M. Liverani ve C. Mora, Pavia, (2008), 247–269.
• Veenhof, Klaas Roelof. “Ancient Assur: The City, its Traders, and its Commercial Network.” JESHO, 53, (2010), 39–82.
• Veenhof, Klaas Roelof. “Eski Asur Kara Ticareti’nin Yapısı.” In Anadolu’nun Önsözü Kültepe Kaniš-Kārumu, ed. F. Kulakoğlu ve S. Kangal, İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, (2011), 56–62.
• VS 26: Veenhof, Klaas Roelof, ve Evelny Klengel-Brandt. Altassyrische Tontafeln aus Kültepe, Texte und Siegelabrollungen, Vorderasiatiche Schriftdenkmäler der Staatlichen Museen zu Berlin 26. Berlin, 1992