Tarihi Süreçte Muşa’şa’lar

Yıl 2014, Sayı: 72, 175 - 188, 03.12.2014

Ayşe Atıcı Arayancan

Öz

XV.Yüzyıl Huzistan ve Irak-ı Arab’ın güney doğusu sırasıyla Timurlu, Karakoyunlu, Akkoyunluve Safevîlerin hakimiyet bölgesidir. Devlet yöneticileri kendilerine alternatif olarakgördükleri Muşa’şa’lar ve onlar ile benzer özellik taşıyan diğer aşırı Şiî ve tasavvufî hareketlerinisyanlarını bastırmak için uğraşmış vermişlerdir. Bu hareketler içerisinde Muşa’şa’lar bazenbağımsız, bazen ise vassal olarak Huzistan ve Irak-ı Arab bölgesinde varlıklarını sürdürmüşlerdir.Çeşitli dönemlerde merkezi otoriteyi elinde tutan yönetimle anlaşmazlıklar içerisine girenMuşa’şalar varlıklarını uzun bir süre yarı özerk bir şekilde, mevcut güçleri tedirgin etmektenöteye gidemezken hâkimiyet alanlarını genişletememişlerdir. Mahalli bir oluşum olarak ortayaçıkan Muşa’şa’lar devletleşme sürecinde ciddi mücadeleler vermiştir. Bu makalede, Huzistan veIrak-ı Arab’ın güney doğusunda ortaya çıkan halk tabanlı batınî ve sufîyane din hareketlerindenbiri olan Muşa’şa’ların kendilerine karşı yapılan tüm baskı ve otoriter güçlere karşı verdiği varlıkmücadelesini dönem kaynakları taranarak siyasî açıdan genel değerlendirmesi yapılacak, mevcutiktidar ile ilişkisi sorgulanmaya çalışılacaktır. Ayrıca tarihi süreçte XV. Yüzyıl ve sonrasındaoynadığı rol ve bölgeye bıraktığı etki üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Muşa’şa’lar, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Timurlu, Safevî, Huzistan

MUSHA‘SHA’IYYAH IN HISTORIC PROCESS

Öz

In the 15th century, Khuzestan and south-eastpart of Arabian, Iraq was the dominating region for Timurids, Qaraquyun, Aqquyun Turcomans and Safevid srespectively. Government authorities struggled against there bellions of Musha‘sha’iyyah, which they see their alternative and those of Shia and sufistic movements that have the same characteristics with Musha‘sha’iyyah. Among these movements, Musha‘sha’iyyah succeeded in surviving in Khuzestan and Arabian regions of Iraq sometimes through rebellions and sometimes as vassal. Musha’sha’iyyan are entering into disputes with management holding the central authority at various times, the presence of a semi-autonomous manner for a long time, to upset the existing power has expanded its sphere of dominance. This article will generally evaluate the existence fight of Musha‘sha’iyyah, which is one of the esoteric and sufistic religious gras sroots movement soccurring in Khuzestan and south-eastpart of Arabian Iraq against pressure anda uthoritarian powers on them, through literature review of there levan tperiod.Also, The role will focus on the impact century and later and left the area in the 15th century

Anahtar Kelimeler

Musha‘sha’iyyah, Timurids, Qaraquyun, Aqquyun, Safevids, Khuzestan

Kaynakça

• AKA, İ. (1994). Şahruh ve Zamanı, Ankara: TTK.
• AKA, İ, (2000). Timur ve Devleti, Ankara: TTK.
• AKA, İ, (2001). İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Karakoyunlular Devri), Ankara: TTK.
• AMOREDDI, İ, B.S. (1986). “Religioun in The Timurid and Safevîd Periods” ,The Cambiri- ge of History of İran, V.6,Cambrige: Cambridge Universty Press, 610-655
• BİTLİSÎ, Ş.(1971). Şerefnâme, çev. E.Emin Bozarslan, İstanbul:Hasat Yayınları.
• BUDAK, M.K. (1386). Cevahirü’l-Ahbar: Bahş-i Tarih-i İran az Karakoyunlu ta Sal-ı 984, hzl. Muhsin Behrâm Nejâd, Tahran: Merkez-i Neşr-i Miras-ı Mektub.
• ÇELENK, M. (2005). 16 ve 17. yüzyıllarda Safevi Şiîliği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara.
• DAFTARY, F. (2001). Muhalif İslam’ın 1400 yılı İsmâilîler:Tarih ve Kuram, çev.Ercüment Öz- kaya, Ankara: Rastlantı Yayınları.
• EŞ-ŞEYBÎ, K. M. (1374). Teşeyyo ve Tasavvuf, çev. Alirıza Karagözlü, Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir.
• FERİDUN Bey. (1274). Münşeatü’s Selatin, C.1, İstanbul.
• GAFFÂRÎ, (1343). Tarih-i Cihân-âra, nşr. Hasan Neraki, Tahran.
• GAYYEM, A. (1388). Pansed-i Sale-i Tarih-i Huzistân ve Negd-i Kitab-ı Tarih-i Pansed-i Sal-i Huzistan-ı Ahmet Kesrevî, Tahran.
• GÜLŞENÎ, M. (1982). Menâkıb-i İbrâhim-i Gülşenî, hzl. Tahsin Yazıoğlu, Ankara: TTK.
• GÜNDÜZ, T. (2010). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul:Yeditepe Yayınevi.
• HÂNMDÎR, El-H. (1333). Habîbü’s-Siyer fi Ahbar-ı Efrad-ı Beşer, C.4, hzl. Muhammed Debîr-siyakî: Tahran: Mîras-ı Mektûb.
• İSFAHÂNÎ, F. İbn R.K.(1382). Târih-i Âlamârây-ı Emînî, Tahran:Mîrâs-ı Mektûb.
• KAZVÎNÎ, M.Y. (1379). Hold-ı Barin, (Tarih-i Timuriyan ve Türkemanan), hzl. Mir Hâşim Muhaddis, Tahran: Miras-ı Mektub.
• KESREVÎ, A. (1333). Tarih-i Pansed Sale-i Huzistân, Tahran: Hodkar-ı İran.
• KÜPELİ, Ö. (2010). “Irak-ı Arab’ta Osmanlı-Safevi Mücadelesi(XVI-XVII.Yüzyıllar)” His- tory Studies, Ortadoğu Özel Sayı, Samsun: 227-244.
• MİNORKSY, V. (1979). “Muşa’şa’lar”, İ.A., C.8, İstanbul: M.E.B.,839-843.
• MİNORKSY,V. (1971). “Karakoyunlu Cihânşâh ve Şiîrleri”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi,
• çev. Mine Erol, Ankara: TTK.,153-180.
• MİRHÂND. (1380). Tarih-i Revzet’us-Safa Fi Siret’ül-Enbiya ve’l-Müluk ve’l-Hulefa, 10, Tas- hih, Cemşid Kiyanfer, Tahran:İntişarat-ı Esatir.
• NEVMAN, A.J. (1998). Society and Culture in The Early Modern Middle East: Studies on Iran in the Safevîd Period, England: Brill.
• PAYDAŞ, K. (2003). Ak Koyunlu Devlet Teşkilatı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• PETRUŞEVKSKİ İ.P. (1951). XV Asırda Azerbaycan Devletleri, C.I, Bakü: Tarih ve Felsefe İnstitutunun Eserleri.
• RENÇBER, M.A. (1387). Muşa’şayian, Tahran: İran Kitap.
• RUMLU, H. (2006). Ahsenü’t -Tevârîh, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK.
• SEMEKANDÎ, A. (2004). Matla-ı Sa’deyn ve Mecma-ı Bahreyn, nşr. Abd’ül-Hüseyin Nevâi, Tahran:Pejuhaşgah-ı Ulum-i İnsani ve Mûtalâ’at-ı Ferhengi .
• SÜMER, F. (1989). “Akkoyunlular’’, DİA, 2, İstanbul:Diyanet Yayınları, 270.
• ŞUŞTERÎ, N. (1375). Mecalis’ül Mü’minin: Tahran.
• TIHRANÎ, Ebû B. (2001). Kitâb-ı Diyârbekriyye, çev.Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakan- lığı Yayınları.
• UYAR, M. (1999). ”Safevîler Öncesi İran’da Tasavvuf ve Devletin Ortaya Çıkışı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 1 , İstanbul: Maestro İnsan Kaynakları Eğitim ve Danışmanlık Hiz- metleri Yayınları.,121-137.
• YİNANÇ, M.H. (1945). “Cihânşah”, İ.A., 3, İstanbul: M.E.B.,173-189.
• WALBRİGE, L.S. (2001). The Most Learned of the Shi`a : TheInstitution of the Marja` Taqlid, NewYork: Oxford Press.
• WOODS, J.E. (1993). Akkoyunlular, Aşiret, Konfederasyon, İmparatorluk, çev. Sibel
• Özbudun, İstanbul: Milliyet Yayınları.