HACI BEKTAŞ VELİ VE SOREN KİERKEGAARD’IN İDEAL İNSAN TİPİ

Yıl 2015, Sayı: 73, 49 - 66, 14.04.2015

Abdullah Durakoğlu

Öz

13. yüzyıl Türk mutasavvıfı Hacı Bektaş Veli’nin düşüncesi insan odaklıdır. Onun düşüncesine göre, insan diğer varlıklardan üstündür. Ancak birçok insan bunun farkında değildir. Hacı Bektaş Veli’nin amacı, insanın kendi özünün farkına varmasını sağlayarak onu olgunlaştırmaktır. Hacı Bektaş Veli’ye göre, insan ancak Tanrı’ya yaklaşarak olgunlaşabilir. Varoluş filozofu 19. Yüzyıl Danimarkalı Protestan filozofu Soren Kierkegaard’ın felsefesi de insan odaklıdır. O da Hacı Bektaş Veli gibi insanı ilgilendiren asıl gerçekliğin onun kendi özü olduğunu düşünür. Kierkegaard’ın da amacı insanın kendi özünün farkına varmasını sağlayarak onu olgunlaştırmaktır. O da, bunun ancak Tanrı’ya yaklaşmakla mümkün olduğunu düşünür. Tasavvufta bunu başarmış olanlara daha çok insan-ı kâmil denilse de eren, derviş gibi çeşitli adlar da kullanılmaktadır. Kierkegaard, bu tür insanları, iman şövalyesi olarak adlandırır. Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin ideal tipi “insan-ı kâmil” ile Kierkegaard’ın ideal tipi “iman şövalyesi” geçirdikleri aşamalar, yaşam biçimleri ve Tanrı ile ilişkileri bakımlarından birbiriyle karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonunda, iman şövalyesi ile insan-ı kâmil’in ortak özelliklerinin, onları birbirinden ayıran özelliklerden daha çok olduğu görülmüştür. Zira her iki düşünür de İbrahim Peygamber’in öyküsü üzerinde değerlendirmelerde bulunarak imanı, sadece Tanrı’ya inanma olarak değil de Tanrı için en sevdiğinden bile vazgeçme, acılara karşı direnç gösterme ve en önemlisi Tanrı’ya teslimiyet olarak görmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Kierkegaard, insan-ı kâmil, iman şövalyesi, sonsuz teslimiyet, insan benliği

IDEAL TYPE OF HUMAN ACCORDING TO HACI BEKTAS VELI AND SOREN KIERKEGAARD

Öz

The idea of Haci Bektash Veli, a Turkish Sufi of the 13th century, was focused on the humans. In his idea, the human is superior to other beings; however, many people are not aware of this superiority. The aim of Haci Bektash Veli was to make people mature by enabling them to become aware of their essence. According to Haci Bektas Veli, the humans could get mature only by approaching the God. The philosophy of Soren Kierkegaard, a Danish Protestant philosopher of the 19th century representing the existential philosopher, was also focused on the humans. Similar to Haci Bektash Veli, he also put forward that the actual reality concerning the human was the human’s own essence. The aim of Kierkegaard was also to make the people mature by enabling them to become aware of their own essence. He also believed that this is only possible through approaching the God. In Sufism, the people who achieve this are mostly called as insan-i kâmil the perfect human being while other names such as eren saint and dervish are also used. Kierkegaard named such people as the knights of faith. This study compares Haci Bektash Veli’s ideal type of human, insan-i kâmil, and Kierkegaard’s ideal type of human, the knight of faith, in terms of their life styles, their relations with the God, and the stages they go through. The results of the study indicate that the common traits of the knight of faith and insan-i kamil outweigh the traits that distinguish them from each other. Both thinkers made evaluations on the story of Prophet Abraham, and they both considered the faith not only as belief in God, but also as forsaking the transient world for the God, abandoning even the most-loved one, resisting to the grief, and above all, submission to the God

Anahtar Kelimeler

Haci Bektash Veli, Kierkegaard, insan-i kamil, knight of faith, unconditional, surrender, personality

Kaynakça

• CAULY, O. (2006). Kierkegaard. Çev: Işık Ergüden. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• EAGLETON, T. (2001). Estetiğin İdeolojisi. “Mutlak İroniler” (Çev: Bülent Gözkan vd.). An- kara: Doruk Yayıncılık.
• GÜZEL, A. (2002). Hacı Bektaş Veli ve Makâlât. Ankara: Akçağ Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELİ. (2010a). –Fevaid- Hacı Bektaş Veli Külliyatı. (Hazırlayan: Baki Yaşa Altınok). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELİ. (2010b). -Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniye- Hacı Bektaş Veli Külliyatı. (Hazırlayan: Gıyasettin Aytaş). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELİ. (2011). Makâlât. (Hazırlayan: A. Sait Aykut). İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• KIERKEGAARD, S.(2000). Kahkaha Benden Yana. Çev: Nedim Çatlı.İstanbul: Ayrıntı Ya- yınları.
• KIERKEGAARD, S. (2005a). Günlüklerden ve Makalelerden Seçmeler. Çev: İbrahim Kapak- lıkaya. İstanbul: Anka Yayınları.
• KIERKEGAARD, S. (2005b). Korku ve Titreme. Çev: İbrahim Kapaklıkaya.İstanbul: Anka Yayınları.
• KIERKEGAARD, S. (2011). Kaygı Kavramı. Çev: Türker Aramaner. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• KIERKEGAARD, S. (2013). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk. Çev: M. Mukadder Yakupoğlu. Ankara: Doğu BatıYayınları.
• MAGILL, F. (1992). Egzistansiyalist Felsefenin Beş Klasiği. Çev: Vahap Mutal. İstanbul: Der- gah Yayınları.
• MURAT, İ. (2011). Hacı Bektaş Veli’nin 14 Sırrı. İstanbul: Avrupa Yakası Yayıncılık.
• ÖZCAN, H. (2009). Hacı Bektaş Veli, Hayatı, Eserleri ve Sufilik Yolu. İstanbul: Akademik Ek- sen Yayınları.
• PAKIŞ, Ö. (2004). Kutsal Metinlerde İsmail ve İshak. Dinbilimleri Akademik Araştırma Der- gisi, (3): 75- 94.
• SOYKAN, Ö. N. (2004). “Varoluş Yolunun Ana Kavşağında Korku ve Kaygı”. Ankara: Doğu Batı Düşünce Dergisi.
• TAŞDELEN, V. (2004). Kierkegaard’ta Benlik ve Varoluş. Ankara: Hece Yayınları.
• YALÇIN, A. (2007). Hacı Bektaş Veli ve Bektaşi Alevilik. İstanbul: Derin Yayınları.
• YEŞİLTAŞ, K. (2012). Işık Eri Hacı Bektaş Veli. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• ZAMAN, S. (2010). Hacı Bektaş Veli (Yaşamı- İnancı ve Öğretisi). İstanbul: Hacı Bektaş Veli Kültür Yayınları.