Hz. Ali Merkezli Bir Ölüm Memoratına Dair Değerlendirmeler

Yıl 2015, Sayı: 73, 89 - 104, 14.04.2015

Tuğrul Balaban

Öz

Bireylerin metafizik tecrübelerine dair anlatılar olarak efsanenin kadrosu içerisinde yer alanmemorat kavramı, efsanenin gerçekliğinin ötesinde ve kutsiyet sınırını aşan bir anlatıyı ifadeeder. Zira memorat bir nakil ya da rivayet değil ferdî bir tecrübedir. Kültürel denetimmekanizmaları olan bu tür anlatmalar sosyal normların oluşturucusu ya da koruyucusu olarakinsan hayatına yakın bir mesafede dururlar. İnsan hayatının en önemli geçiş dönemlerindenbirini teşkil eden ölüm özellikle son yüzyıl içerisinde ortaya çıkan gelişmelerle birlikte hayatınolabildiğine dışına itilirken geleneksel değerlerin muhafaza edildiği geniş anlamıyla İslâmtoplumlarında, dar anlamıyla da Alevi-Bektaşi inanç evreninde hayatın içerisinde ve hattayanı başında düşünülür. Ölüm çevresinde oluşan inanma örneklerini sözlü gelenek içerisindekianlatılarda bulmak mümkündür. Bu yapıdaki anlatmaların temel özelliği kural koyucuve anlam yükleyici olmalarıdır. Yaşam içerisinde, olay ve olgular arasındaki neden-sonuç ilişkisinikurma işlevi ile toplumsal düzeni sağlarlar. Bu çalışmada Amasya’nın Gümüşhacıköyilçesine bağlı Korkut köyünde derlenen ve Hz. Ali’yi merkeze alarak ölüm üzerine anlatılanbir memoratın epizotları açısından analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu anlatma üzerindengeleneğin mensubu olduğu toplumuna eğitici etkilerini yansıtan sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.Ayrıca konu edilen anlatıdan hareketle efsane ve memorat kavramlarının birbirleri ileilgisine dair değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, memorat, efsane, ölüm, İnanış

ASSESMENTS ON A MEMORAT OF DEATH BASED ON HZ. ALI

Öz

Memorat refers to a narrative beyond the myth and the reality of the holiness of exceeding the limit and metaphysical narratives about experiences of the individuals included in the legend team concept. Memorat is an individual experience and not a transfer or rumour. Cultural control mechanisms of such narratives as a creator or protector of social norms stand in close proximity to human life. The death is considered a topic where traditional values are maintained in the broadest sense in the narrow sense of the Muslim communities in the Alevi-Bektashi faith, and even as life at the beginning of the universe while it is pushed out of human life, which constitutes one of the most important periods in the transition. It is possible to find examples of belief around the death in the narratives in the oral tradition. The main feature of expressing the meaning of this nature is prescriptive. It provides the social order and events and facts to establish cause-effect relationship among the functions in life. In this study, it is aimed to analyse episodes of a memorat that narrated on death and based on Hz. Ali and compiled in Korkut Village of the town of Gümüşhacıköy in Amasya. It is a member of the tradition of telling society that reflects the effects of educational outcomes that have been attained. Also, assessments are made about the relation between thw legend and memorat from this narrative that subjected

Anahtar Kelimeler

St. Ali, memorate, legend, death, belief

Kaynakça

• ALPTEKİN, A. B. (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine, Akçağ Yayınları, Ankara.
• AYTAÇ, G. (2010). “Alevilik Kavramı Etrafında Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”, Türk Kül- türü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 56, 17-28.
• BULUÇ, S. (1979). “Şaman”, İslam Ansiklopedisi XI, MEB Yayınları, Ankara, 310-335.
• CANAN, İ. (1995). Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi 14, Akçağ Yayınları, Ankara.
• COŞAN, E. (1996). Hacı Bektaş Veli Makâlât, (Sadeleştiren: Hüseyin Özbay), Kültür Bakan- lığı, Ankara.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Akçağ Ya- yınları, Ankara.
• EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü I, Bizim Büro Basım Evi, Ankara.
• ERGİN, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin Faksimile, Türk Tarih Kurumu, Ankara. -------------; (1999). Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• FRAZER, J. G. (1992). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri II, (Çev. Mehmet H. Doğan),
• Payel Yayınları, İstanbul. GÖLPINARLI, A. (1990). Müˈminlerin Emiri Hz. Ali, Der Yayınları, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın- ları, Ankara.
• ROUX, J.-P. (1999). Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, (Çev. Aykut Kazancıgil),
• Kabalcı Yayınları, İstanbul. ŞEŞEN, R. (1975). Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslâm Seyyahı İbn Fazlan Seyahatnamesi
• Tercümesi, Bedir Yayınevi, İstanbul. ÜNLÜSOY, K. (2009). “Alevî-Bektaşî Geleneğinde Kadına Bakış Denemesi”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları II/2 (Güz 2009), 55-90.
• YILDIRIM, S. (2013). Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meali, Define Yayınları, İstanbul.