Bâtıni Düşüncede Tevil ve Nusayrîlik

Yıl 2012, Sayı: 62, 287 - 304, 15.01.2013

Abdulmuttalip Arpa Kasım Ertaş

Öz

İslam dünyasında uzun bir zaman adından söz ettiren konulardan biri de kuşkusuz Bâtıniliktir. Gizli olan şeylerin iç yüzünü bilenler için kullanılan Bâtınilik, her zâhirin bir bâtını olduğu ve Kur’ân’daki her âyetin de bir yorumu bulunduğunu ileri sürerek bunun da, ancak Tanrı ile aralarında gizli bir sır ve özel bir bağ bulunan mâsum imamın bildiğine inanan grupları ifade etmek için kullanılmıştır. Kur’ân’daki her ayetin bir yorumu olduğu görüşünden hareketle Bâtınilerde yorumun sınırı ve ölçüsü yoktur. Bu düşünceye göre Peygamber, ayetlerin zâhirini yani görünür anlamlarını ifade etmiştir, imamlar ise bu ayetlerin gerçek anlamlarına vâkıftır. Bu açıdan Kur’ân’ın gerçek anlamını bilen, ondaki Bâtıni anlamlara vâkıf olan imamdır. Başlangıçta Caferîlik ve İsmailîlik ile vücut bulan Bâtınilik düşüncesi İslam dünyasında çeşitli isimler altında tezahür etmiştir. Bu kapsamda ortaya çıkan ve bu gün de varlığını devam ettiren bir Bâtıni akım da Nusayrîliktir. Bu çalışmada öncelikle İslam düşüncesinde tevil düşüncesinin ilk ortaya çıkışı ve bu kavramın Sünnî ve Bâtıni düşüncede nasıl algılandığı ve kullanıldığı üzerinde durulacak; ardından Nusayrîlik akımının kısa bir tanıtımı, genel olarak itikâdî düşünceleri ve bu düşüncelerinin oluşumunda kullanılan tevil yöntemlerinin yapısı ve boyutları ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam, Bâtınilik, Nusayrîlik, Tevil

TA’WİL AND NUSAIRISM IN EXTERNAL THOUGHT

Öz

NThere is no doubt that Bātiniyya external thought is one of the issues under discussion for a long time in Islamic world. Bātiniyya external thought is used for the expression of those who know the inner face of hidden things. They argue that each verse in the Qur’an has the outer, exoteric level of meaning bātin as well as an esoteric batinī level of meaning. This madhap believes that nobody knows the interpretation of the Qur’an except for innocent māsum imams who have a secret and special bond and contact between God and themselves. Bātiniyya, therefore, has been used to express this group of people. While claiming each verse in the Qur’an has a special interpretation, Bātinī mentality does not accept any border and limit for interpretation. It seems that a kind of ta’wīl interpretation concept does not obey any rules dominant in the madhap. According to Bātiniyyas, the Prophet stated only the external meanings of the verses, but the Imams know the true meaning of the verses. In this respect, those who know the true meaning of the Qur’an and are immensely familiar with esoteric meanings are just Imams. In the beginning, Bātiniyya emerged as Ismaelite and Jafariyya and then was manifested under various disguises in Muslim world. Another mystic movement and philosophy which emerged in this context and survived until today, is Nusayriyya. This study, therefore, first deals with how the idea of ta’wīl emerged in Islamic thought, and secondly how it was perceived and used in Sunnī and Bātinī philosophy. At first, short information about Nusayriyya will be given and then the study will focus on its ideas of faith, the structure and dimensions of methods of ta’wîl which is used in the formation of this madhab

Anahtar Kelimeler

Islam, Bātiniyya, Nusayriyya, tawīl

Kaynakça

• AKSOY, Erdal(2010). “Nusayrîlerin Sosyal Yapıları ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Yaşayan Bu Topluluğa Devletin Yaklaşımları”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , 54 : 199-212.
• CÂBİRÎ, Muhammed Âbid (1994). Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, Çev. Burhan Köroğ- lu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul.
• CERRAHOĞLU, İsmail (1988). Tefsir Tarihi. Ankara.
• EBÛ ZEHRA, Muhammed (1983). İslam’da Siyasi ve İtikadî Mezhepler Tarihi, Çev. Hasan karakaya-Kerim Aytekin. İstanbul.
• EL-HÂKİM, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Neysâbûrî ( 1990). el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut.
• ER, Piri (2010). “Sözlü Gelenekten Derlemelerle Hatay Alevileri (Nusayrîler) Ve İnanç Esasları, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , 54: 277-290.
• FAZLURRAHMÂN (1997). Allah’ın Elçisi ve Mesajı, Çev. Adil Çiftçi. Ankara.
• GAZALİ, Ebû Hamid b. Muhammed (1993). Bâtıniliğin İçyüzü-Fedâihu’l-Bâtıniyye-, çev. Avni İlhan. Ankara.
• İBN MANZUR, Ebû’l-Fazl Cemalüddin Muhammed (t.yok). Lisânü’l-Arab. Beyrut.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (h.1358). el-Muntazam fî târîhi’l- mülûki ve’l-ümem. Beyrut.
• İLHAN, Avni (1992). “Bâtıniye” DİA,V : 190-194.
• KESER, İnan (2006). Kentsel Dinamikler Ve Kamusal Alan Farklılaşması : Adana Nusayri- leri, Doktora Tezi, Ankara.
• KIRBAŞOĞLU, Hayri (1994). Müteşâbihât Konusundaki Yaklaşımların Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Yaklaşım Önerisi, 1. Kur’ân Sempozyumu, Ankara.
• MASSİGNON, Louis (1993). “Nusayrîler” İA , C. IX: 365-370.
• NURSÎ, Bediüzzaman Said (2004). Lem’alar, İstanbul.
• ÖZ, Mustafa, (1999). “Nusayrîyye”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler Bektaşîler Nusayrîler, İslamî İlimler Araştırma Vakfı Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 28, Milletlerarası İlmî Toplantılar Dizisi: 4, İstanbul.
• ÖZBEK, Tarık (2006). Nusayrî Kimliğinin Simgesel Oluşumu, Yayımlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, Hatay.
• ÖZTÜRK, Mustafa (2003). Kur’ân ve Aşırı Yorum, Ankara.
• ÖZTÜRK, Mustafa (1999). Tefsir’de Zâhir-Bâtın Düalizmi ya da Tasavvufi Aşırı Yorum, İs- lamiyat Dergisi, C.2,s.3, Ankara.
• PAÇACI, Mehmet (1996). Kur’ân’da Dil ve Varlık Alanları, 2. Kur’ân Sempozyumu, Ankara.
• PALABIYIK, M. Hanefi (2010). “Dinî İnançları Ve Özellikleri Bakımından Nusayrîlik”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi ,54 : 19-48.
• SEMERKANDİ, Abdurrezzak Kaşaniyyus (1988). Te’vîlât-ı Kâşâniyye, çev. Ali Rıza Dok- sanyedi, Ankara.
• ŞEYH SADUK (1987). Şii İmamiye’nin İnanç Esasları, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara.
• ŞİMŞEK, M. Sait (1987). Kur’ân’da İki Mesele, Konya.
• ŞİMŞEK, M. Sait (1995). Günümüz Tefsir Problemleri, İstanbul.
• TEMÎMÎ, Kâdı Numan (1960). Esâsu’t-Te’vîl, Beyrut.
• TEMİZKAN, Mehmet (2010). “Alevi-Bektaşî Edebiyatında Nusayrîlik”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , 54 : 243-252.
• TURAN, Ahmet (1996). “Kitâbu’l-Mecmu‘u’nun Tercümesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 : 5-18.
• TÜRK, Hüseyin (2010). Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrilik : İnanç Sistemleri Ve Kültürel Özellikleri, İstanbul.
• ULUÇAY, Ömer (1996). Arap Aleviliği:Nusayrilik, Adana.
• ULUDAĞ, Süleyman (1992). “Bâtın İlmi”, DİA, C. V : 188-189.
• ÜÇÜNCÜ, Kemal (2011). “Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı Vadisinde Bâtıni Yorum Gelene- ği Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , 59 : 223-238.
• ÜZÜM, İlyas ( 2000). “Türkiye’de Alevi/ Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konuları- na Yaklaşım” İslam Araştırmaları Dergisi, 4 : 173-187.
• ÜZÜM, İlyas (2007). “Nusayrîlik” DİA, C. XXXIII : 270-274.
• ZEHEBÎ, Muhammed es-Seyyid Hüseyin (1961), et-Tefsir ve’l-Mufessirûn, Kahire.
• ZERKÂNÎ, Muhammed Abdulazim (1988). Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut.