Toplumsal Bir Kurum Olarak Ocaklar ve İşlevleri

Yıl 2014, Sayı: 69, 61 - 80, 16.04.2014

Hüsniye Canbay Tatar Taner Tatar

Öz

Ocaklar, dinî kurumlar olarak Anadolu ve Balkanlar’da bir ağ şeklinde teşkilatlanmışlar veyüzlerce yıllık bir geçmişe sahip olarak günümüze kadar gelmişlerdir. Temeli din olmaklabirlikte ocaklar toplumsal hayata yönelik geniş bir işlev yelpazesi oluşturmuşlardır. Dinkurumuna ilave olarak, ahlâk, hukuk, siyaset ve iktisat gibi kurumsal alanlarda da önemliişlevler ifa etmişlerdir. Özellikle kırsal alanda etkili olan ocak kurumu, modernleşme veşehirleşme sürecine paralel olarak işlev kaybına uğramıştır. İşlevlerinin bir kısmını kaybetmişolmasına rağmen bu kurum günümüzde de varlığını devam ettirmektedir. Aynı zamandaocakların, modernleşmenin ortaya çıkardığı sorunlara cevap verebilme noktasında birdönüşüm geçirdiği de söylenebilir. Bu çerçevede, makalede işlevsel analiz çerçevesinde genelolarak kurumların işlevleri ve özelikleri ile ocak kurumunun muhtevası ve işlevlerinin paralellikarz eden yönleri vurgulanacaktır. Toplumsal bir kurum olarak ocakların işlevleri, tarihisüreç içerisinde ve köy-şehir farklılaşması dikkate alınarak incelenecektir. Böylece işlevselfarklılaşma ve değişme de tespit edilmeye gayret edilecektir. Özellikle modernleşmenin ocaklarve işlevleri üzerindeki etkisi incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kurum, işlev, din, Alevîlik, ocak

OCAKS AS A SOCIAL INSTITUTION AND THEIR FUNCTIONS

Öz

Ocaks, as religious institutions, have been organized in the form of a network in Anatolia and Balkans. They have reached to present day with a history dating back to hundreds of years. Notwithstanding that their basis is formed by religion, ocaks have performed a wide range of functions for social life. In addition to the institution of the religion, they have performed important functions in some institutional areas such as morality, law, politics and economics. The ocak institution, which was effective especially in rural areas, has undergone a loss of function in parallel with the process of modernization and urbanization. Although it has lost some of its functions, this institution continues its existence nowadays. Also, it might be said that the foundation of ocak has undergone a transformation at the point of answering the problems created by the modernity. In this context, within the framework of functional analysis, contents and functions of the ocak institution showing parallelism with the functions and features of the institutions in general will be emphasized in the article. The functions of the ocaks as a social institution will be examined in the historical process considering the village-city differentiation. Thus, it is aimed to determine the functional differentiation and change as well. Especially, this article will try to examine the effect of modernization on ocaks and their functions

Anahtar Kelimeler

Institution, function, religion, Alevism, ocak

Kaynakça

• AHMED-İ YESEVÎ. (1991). Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler. haz: Kemal Eraslan. Ankara: Kül- tür Bakanlığı Yayınları.
• AYDINALP, H. (2010). “Sosyal çatışma ve din”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (19). 2: 187-215.
• BAUMAN, Z. (2005). Bireyselleşmiş Toplum. çev: Y. Alogan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BERGER, P. L.-LUCKMANN, T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşâsı, Bir Bilgi Sosyolojisi İncele- mesi. çev: V. S. Öğütle. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• BİLGİSEVEN, A. K. (1985). Din Sosyolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• CABBAR KULU. (2007). Kitab-ı Cabbar Kulu. haz: Osman Eğri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi 1. (1998). çev: B. Atalay. 4. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DÖNMEZ, M. (2003). “Aleviliğin kentsel dönüşümünde dedelik kurumunun işlevsel krizi”. Toplumsal Yapı. ed: Y. Kaya. İstanbul: Turan Yayıncılık. ss.239-261.
• EĞRİ, O. (2003). Bektâşîlikte Tasavvufî Eğitim. Genişletilmiş. 2. Baskı. İstanbul: Horasan Yayınları.
• ------------, (haz). (2008). Kitâb-ı Dâr. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERDOĞAN, K. (2000). Alevî – Bektaşi Gerçeği. İstanbul: Alfa Basım Dağıtım.
• Erkânnâme 1. (2007). haz: Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• FREYER, H. (1964). Din Sosyolojisi. çev: T. Kalpsüz. Ankara: AÜİF Yayınları.
• GIDDENS, A. (2003). Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları, Yorumcu Sosyolojilerin Pozitif Eleş- tirisi. çev. Ü. Tatlıcan-B. Balkız. İstanbul: Paradigma Yay.
• HÜNKÂR HACI BEKTAŞ-I VELÎ. (2009). Makalat. haz: A. Yılmaz-M. Akkuş-A. Öztürk. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İmam-I Cafer Buyruğu. (1997). haz: E. Korkmaz. İstanbul: Ant Yayıncılık.
• KAYGUSUZ ABDAL. (2009). Dil-Güşâ. haz: A. Güzel. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ------------, (2010). Saray-Nâme. haz: A. Güzel. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KÖKTAŞ, E. (1992). Türkiye’de Dini Hayat, İzmir Örneği. İstanbul: İşaret Yayınları.
• MARDİN, Ş. (1986). Din ve İdeoloji. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MENDRAS, H. (2008). Sosyolojinin İlkeleri. Çev. B. Yılmaz. İstanbul: İletişim Yay.
• NİRUN, N. (1991). Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye Analizi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• SEARLE, J. R. (2005). Toplumsal Gerçekliğin İnşası. Çev. M. Macit-F. Özpilavcı. İstanbul: Litera Yay.
• SEYYİD ALİZÂDE HASAN B. MÜSLİM. (2007). Hızırnâme, Alevî Bektaşî Âdab ve Erkânı. haz: B. Y. Altınok. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• SEZEN, Y. (1993). Sosyoloji Açısından Din, Dinin Sosyal Müesseseler Üzerindeki Tesiri. İstan- bul: M.Ü. İlahiyat Fak. Yayınları.
• SUBAŞI, N. (2002). “Alevi modernleşmesi”. Avrupa Günlüğü. (2). 3: 161-208.
• TATAR, T. (2003). “Kurum ve kurumsal yapı”. Toplumsal Yapı. ed: Y. Kaya. İstanbul: Turan Yayıncılık. s.45-93.
• ÜLGENER, S. (2006). Zihniyet, Aydınlar, İzmler. İstanbul: Derin Yayınevi.
• VÎRÂNÎ BABA. (2008). İlm-i Câvidân. haz: O. Eğri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın- ları.
• YAMAN, A. (2011a). Geçmişten Bugüne Alevilik Kızılbaşlık. İstanbul: Nokta Kitap Yayınları.
• -------------, (2011b). “Alevilikte ocak kavramı: anlam ve tarihsel arka plan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 60:43-64.
• YILDIZ, H. (2011). “Amasya yöresi Alevî ocakları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (4).19: 228-242.
• YILMAZ, H. (2008). Sosyal Değişme Sürecinde Alevilik (Malatya Örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Malatya.
• YÖRÜKAN, Y. Z. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. haz: T. Yörükhan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.