Nusayrîlikteki Amcalık Geleneğinin Yorumlanması

Yıl 2018, Sayı: 86, 45 - 59, 12.06.2018

Gökçen Çatlı Özen

Öz

Bireyin kültürel süreçleri edinmesi, çocukluk dönemiyle beraber ailede ve birincil çevrede oluşturulan etkileşimle başlar. Bu açıdan çocukluk dönemi toplumsallaşmanın ve aidiyet kazanmanın hem ilk deneyimi, hem de en önemli aşamasıdır. Çoğu kültürde, “çocukluk-ergenlik-yetişkinlik” geçişleri, birbirini takip eden bir sıralamayla yaş almaya bağlı, olağan bir süreci teşkil ederken, kiminde bu sürece dâhil olma kurallı, kutsal ve sırlı bir yapıyla, yola giriş törenleriyle sağlanmaktadır. Bu özelliği taşıyan törenlerden biri de, erkek Nusayrî çocuğun yetişkinliğe geçişine aracılık eden amcalık geleneğidir. Buna göre Nusayrî anne-babadan doğan erkek çocuğun, topluluk nazarında gerçek bir Nusayrî olarak kabul edilmesi, geçiş törenlerinin başarıyla tamamlanmasına bağlıdır. Bazı kaynaklarda Nusayrîlik, Arap Alevîliği olarak sınıflandırılmaktadır. Yine benzer kaynaklarda bu sınıflandırmanın, Alevîlik üzerinden genelleştirildiğini ve Anadolu/Türk Alevîliği ile benzeştirildiğini görmekteyiz. Bu yaklaşıma tezat, makalede tümevarımcı bir yöntemle, her toplumun ve topluluğun kökeniyle bağlantılı olarak kendine has bir parmak izi olduğu ama toplumsal uyum bakımından bunların üst kültürde buluşma gerekliliği üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Amcalık geleneği, Anadolu/Türk Aleviliği, çocuk, Nusayrî/Arap Aleviliği, yola

THE INTERPRETATION OF UNCLE CUSTOM IN NUSAYRISM

Öz

Every individual starts to acquire their cultural competence in childhood as a result of their interaction with their family and primary environment. For this reason, childhood is the first experience and the most important stage of socialising, forming the identity and creating a sense of belongingness. Going through transitions from childhood to adolescence and adulthood consecutively involves a usual process in most cultures, this can be done in a systematic, holy and secret ceremony in some other cultures. A good example of this ceremony is the local custom of uncle mediating between the male Nusayri child and his puberty. According to this custom, the acceptance of being a real Nusayri in the value of the community depends on the successful completion of the transitional ceremonies by the male child born in a Nusayri family. Nusayrism is considered to be Arabic Alawites according to some sources of information. It is widely argued that this classification can be generalized about Alevism and there can be a close resemblance between Anatolian or Turkish Alevism and Nusayrism in some sources. Taking everything into account, this article leads us to think in such an empirical way that each society and community can be said to have its own unique genetic fingerprints but in terms of social cohesion they need to meet in upper culture

Anahtar Kelimeler

uncle custom, Anatolian/Turkish Alewism, child, Nusayri/Arab Alewism, entry ceremony

Kaynakça

• Akan, Vildan. (2003). “Birey ve Toplum”. Sosyolojiye Giriş. Editör. İhsan Sezal. Ankara: Martı Kitap ve Yayınevi, 81-104.
• Arslanoğlu, İbrahim. (1998). “Çubuk Yöresi Aleviliğinde Dar Kurbanı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 6, 11-34.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Nr. 490.01.584.17.03.
• Beşe, Ahmet. (2010). “İngiliz ve Amerikan Kayıtlarında Nusayrîler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 54, 159-182.
• Bulut, Halil İbrahim. (2011). “Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrîlik”. Ortadoğu Yıllığı C7, 579-614.
• Bozkurt, Fuat. (2012). “Ocaklarda ve Buyruk Kitaplarına Göre Çeşitli Alevi Gelenekleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 63, 385-410.
• Çatlı Özen, Gökçen. (2008). “İstanbul ve Nevşehir’de Alevi-Sünni Evliliğinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• —. (2013). “Cem Evlerine Devam Eden Alevi Topluluklarda Kentleşme ve Modernleşme Bağlamında Kültürel Aktarım ve Sosyal Değişim”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• —. (2017). “Nusayrîlerin Kültürel Etkileşim İncelemeleri”. Journal Of Analytic Divinity. Cilt 1, Sayı 1, 150-166.
• Demir, Galip. (2000). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu ve Ahilik. Ankara: Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• Durkheim, Emile. (2006). Toplumsal İşbölümü. Çev. Özer Ozankaya. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Eliade, Mircea. (1992). İmgeler Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Erginer, Gürbüz. (1997). Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayıncılık.
• Freud, Sigmund. (1984). Totem ve Tabu. Çev. K. Sahir Sel. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Giddens, Anthony. (2008). Sosyoloji. Yay. Haz. Cemal Güzel. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Güngör, Özcan. (2017). “Alevilik Üst Kimliği Kullanımın Aleviler-Nusayriler Bağlamında Dış Kimlik-İç Kimlik Yansımaları”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Vol. 12/2, 75-90.
• Güvenç, Bozkurt. (1994). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gökalp, Ziya. (1981). Makaleler V. Haz. Rıza Kardaş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 337, Ziya Gökalp Dizisi, 16.
• Haviland, William A. vd. (2008). Kültürel Antropoloji. Çev. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu. İstanbul: Kaknüs.
• Horton, Robin. (1970). African Traditional Thought and Western Science. Ed. Bryan R. Wilson. Rationality Oxford: Blackwell, 131-171.
• Korkmaz, Esat. (1993). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları, 70-72.
• Kösemihal, Nurettin Şazi. (2010). Sosyoloji Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 19.
• Kroeber, Alfred Louis ve Clyde Kluckhohn. (1952). Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions. New York: Random House, Vintage.
• Massignon, Louis. (1964). “Nusayrîler”, İslam Ansiklopedisi. Cilt: 9, MEB Yayını.
• Moris, Brian. (2004). Din Üzerine Antropolojik İncelemeler: Bir Giriş Metni. Çev. Tayfun Atay. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Turan, Ahmet. (1996). “Kitâbu’l Mecmu’u’nun Tercümesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, 5-18.
• Turner, Victor. (1967). The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual. London: Cornell University Press.
• —. (1969). Ritual Process: Sturcture and Anti-Structure. Chicago: Aldine Publishing.
• —. (1975). Dramas, Fields and Metaphors. Symbolik Action in Human Society. London: Cornell University Press.
• Türk, Hüseyin. (2010). Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrîlik: İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 64.
• —. (2016). “Dine Giriş Ritüeli Olarak Nusayrilerde Amcalık Geleneği”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Cilt 31, Sayı 31, 13-26.
• Türk, Hüseyin ve Mustafa Çapar. (2011). “Alevilikte Yola Giriş Geleneklerinin Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 17-42.
• Türkdoğan, Orhan. (2006). Alevi Bektaşi Kimliği. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Van Gennep, Arnold. (1960). The Rites Of Passage. Chicago: University of Chicago Press.
• Yaman, Mehmet. (2011). Alevilik (İnanç, Edeb, Erkân). İstanbul: Demos Yayınları.
• Yılmaz, Abdurrahman. (1948). Tahtacılarda Gelenekler. Ankara: Ulus Basımevi.
• Commission of the European Communities. (2010), “Towards an EU Strategy on the Rights of the Child”. Erişim tarihi: 01.05.2017.
• http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0367:FIN: EN:PDF.
• Abolishing Chhaupadi, “Breaking The Stigma Of Menstruation In Rural Nepal.” Erişim tarihi: 15.04.2017. www.unwomen.org