P. J. PIGURE’ÜN GRAMMATİK DER TÜRKİSCHOSMANİSCHEN UMGANGSSPRACHE ADLI ESERİNDEKİ TÜRK ATASÖZLER

Yıl 2018, Sayı: 86, 133 - 152, 12.06.2018

Beytullah Bekar

Öz

Bir millete ait olan ve tarih boyunca dilden dile akratılan sözlü kültür ürünlerinden -masal, atasözü, deyim, fıkra, bilmece, ninni, türkü vb.- bazıları zamanla unutulmuş, bazıları değişikliğe uğramış, bazıları da ilk günkü şekliyle günümüze kadar ulaşmıştır. Atasözleri bir milletin görüş ve tecrübelerini en güzel yansıtan sözlü kültür ürünlerindendir. Atasözleri için eski kaynaklarda sav kelimesi kullanılırken daha sonraları mesel ve darbı mesel terimlerinin kullanıldığı görülmüştür. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud eseri Divânü Lugâti’t Türk’te Türk atasözlerinin bazılarını kayıt altına almıştır. Tanzimat’tan sonra ise Şinasi, Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye adlı eserinde atasözlerinin bir kısmını toplamıştır. Bu çalışmalarla birlikte yabancılar tarafından kaleme alınan transkripsiyon metinlerinde de Türklere ait sözlü kültür ürünlerine rastlamak mümkündür. Kendi halklarına Osmanlı Türkçesini öğretmek için hazırlanan bu metinlerde Osmanlı Türkçesinin gramer kuralları, söz varlığı verilmiş bununla birlikte bazılarında tematik olarak hazırlanmış konuşma cümleleri, alıştırmalar, bilmeceler, atasözleri, masallar ve fıkralar da ilave edilmiştir. Codex Cumanicus, Megiser’in Institutiones Lingvae turcicae libri quatuor, A. Wahrmund’un Praktische Handbuch der osmanisch-türkischen Sprache ve Preindl’nin Grammaire Turque adlı eserleri bunlardan bazılarıdır. P.J. Piqure’ün Grammatik der türkisch-osmanischen Umgangssprache Günlük Dilde Konuşulan Osmanlı Türkçesinin Grameri adlı eseri de 1864 yılında basılmış transkripsiyon metinlerindendir. Eserde 140 adet atasözüne de yer verilmiştir. Çalışmamızda P.J. Piqure’ün eserinde bulunan atasözleri tanıtılacak ve günümüz atasözleriyle karşılaştırılacaktır. Atasözlerinden unutulanlar veya değişikliğe uğrayanlar tespit edilmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

P.J. Piqure, Grammatik der türkisch-osmanischen Umgangssprache, atasözü, transkripsiyon metni

TURKISH PROVERBS IN THE GRAMMATIK DER TURKISCHOSMANISCHEN UMGANGSSPRACHE OF P.J. PIQURE

Öz

Some products of oral culture - story, proverb, idiom, anecdote, riddle, lullaby, folk song, etc. - which belong to a nation and are passed by word of mouth throughout history have been forgotten in time; some have undergone changes; some have reached the present day as in their first form. Proverbs are the best products of oral culture reflecting view and experience of a nation. To name proverbs sav claim was used in earlier sources, then the terms of mesel adage and darbı mesel saying were seen to be used. In the 11th century, Kasgarlı Mahmud recorded some proverbs in his work Divânü Lugâti’t Turk. After reform era, Sinasi compiled a part of proverbs in his work named Durûb-u Emsâl-i Osmaniye. Besides these works, it is also possible to encounter products of oral culture belonging to Turks in transcription texts written by foreigners. In these texts prepared with the aim of teaching Ottoman Turkish to their own public, Ottoman Turkish grammar rules and vocabulary were given. Moreover, spoken sentences listed thematically in some texts, exercises, riddles, proverbs, stories and anecdotes were added. Codex Cumanicus, Institutiones Lingvae turcicae libri quatuor by Megiser and Praktische Handbuch der osmanisch-türkischen Sprache by A. Wahrmund and Grammaire Turque by Preindl are some of these works. Grammatik der türkisch-osmanischen Umgangssprache by P.J. Piqure is a transcription text published in 1864. A hundred and forty proverbs were included in the products of oral culture. In this study, the proverbs in the work of P.J. Piqure’ün will be introduced and compared with our present proverbs. Also, the proverbs forgotten or undergone changes will be investigated.

Anahtar Kelimeler

P.J. Piqure, Grammatik der türkisch-osmanischen Umgangssprache, proverb, transcription text

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II - Deyimler Sözlüğü (4.baskı). Ankara: TDK.
• Aksoy, Ömer Asım (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I - Atasözleri Sözlüğü (7.baskı). İstanbul: İnkılâp.
• Argunşah, Mustafa ve Güner, Galip (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• BAAD (Bölge Ağızlarından Atasözleri ve Deyimler I-II) (2009) 9. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• Bekar, Beytullah (2017). “Adolf Wahrmund ve P. J. Pıqure Ait Transkrıpsıyon Metinleri ve İmlâ Özellikleri.” ZfWT, ss.61-69. Vol. No.2.
• Beyzadeoğlu, Süreyya (Haz.) (2003). Şinasi, Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye. Ankara: MEB.
• Ceyhan, Adem (2008). Reşîdüddin Vatvat, Hazret-i Ali’nin Yüz Sözü Gül-i Sad Berg, Çeviren Hocazâde Abdülaziz Efendi. İstanbul: Buhara Yayınları.
• Duymaz, Recep (2005). Atalar Sözü Müntehabât-ı Durûb-ı Emsâl (Ahmet Vefik Paşa). İstanbul: Gökkubbe.
• Eyüboğlu, E. Kemal (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler I. İstanbul: Doğan Kardeş Maatbacılık
• —. (1975). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler II. İstanbul: Doğan Kardeş Maatbacılık
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri (erişim tarihi 10.09.2017)
• Kartallıoğlu, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni. Ankara: TDK Yayınları.
• Osmanische Sprichwörter “Osmanlıca Atasözleri”(1865). Wien: K.K. Orientalische Akademie
• Piqure, P.J.(1869). Grammatik der türkisch-osmanischen Umgangssprache: nebst einem Anhange von einer Auswahl verschiedener Gespräche, Sprichwörter und einer Wörtersammlung in alphabetischer Ordnung: mit genauer Verzeichnung der Aussprache, Vien: Albert A. Wenedik Verlag.
• Türkiye’de Halk Ağızlarından Derleme Sözlüğü (1975) c. VIII. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Wahrmund, Adolf (1869). Praktischen Handbuch der osmanisch-türkischen Sprache I-II-III, Giessen: J. Ricker’sche Buchhandlung.
• Yeniel N. ve Kayapınar H. (2017). Sünen-i Edû Dâvûd Terceme ve Şerhi I-XVII. İstanbul: Şamil Yayıncılık
• Yılmaz, Yakup ve Özveren, Melike (2017). “P. A. Jaubert’in Elements de la grammaire turke’ündeki Atasözleri”. RumeliDE 2017.9.
• Yurtbaşı, Metin (2013). Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü (3. baskı). İstanbul: Exellence Publishing.
• Yurtbaşı, Metin. (2013a). Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: Exellence Publishing.