HAMBAT’TAKİ KÜLTLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2012, Sayı: 61, 55 - 76, 16.01.2013

Rıza Sam

Öz

Geçmişten günümüze değin insanların belli bir olay veya durumla karşı karşıya kaldıklarında takındıkları tavırların temelinde çoğu zaman inançlarının, inandıklarının ve neye inanmaya eğilimli olduklarının büyük bir rol oynadığı görülmektedir. Doğal olarak böyle bir psikoloji içerisinde olunması, bir süre sonra, kutsal yer ve kutsal kişilerle ilgili inançların da gelişimine uygun bir zemin hazırlamıştır. Zaman içerisinde anılan yer ve kişilerle ilgili söylencelerin bir keramet şeklinde dilden dile dolaşmasıyla bu yerler ve kişiler ziyaret edilmeye başlanmıştır. Bu yerler, bazen şifa temin edilmesinin bazen de kontrol altında tutulması gerektiğine inanılan kötücül güçlerin ifritlerin defedilmesi için ziyaret edilmeleri nedeniyle bir süre sonra, başlı başına inançlar ve pratikler bütününü işaret eden bir kült merkezi haline getirilmişlerdir. Bu çalışmada da Hambat’taki, kutsal kişi, yer, orman ve kadın kült’leri inceleme konusu yapılmıştır. Bu incelemede aynı zamanda kült haline gelmiş olan yerlerde birbirinden farklı inanç ve düşünce sistemlerinin kültürleşme süreci içerisinde birbirleriyle karışımı ve sonrasında da karışımın birleşerek bütünleşmesi demek olan senkretizm, sosyal tarih sürecindeki yolculuğu ile birlikte ele alınmıştır. Böylelikle anılan yerlerde birbirinden farklı toplumsal ilişki ve etkileşimlere neden olan tarihi arka plan inşa edilmiştir. Sırasıyla şu olgular incelenmiştir: a İnançlar ve pratiklerin bütünü olan kült merkezlerindeki kurallar ve yapılar; b Toplumsal sistem yapıları ve bu yapıları üreten yapılaşmalar; c Kült’ü yapılandıran ritüeller; d İnsanların kendilerini adadıkları ayinler; e Kolektif törenler. Yapılan çalışma bir bütün olarak hem teorik hem de uygulamalı olarak sürdürülmüştür. Çalışmanın uygulamalı kısmı Denizli İline bağlı ve Hambat Ova’sı olarak nitelenen özellikle de Çardak ve Bozkurt ilçeleri sınırları arasında kalan yerlerde gerçekleştirilmiştir. Araştırma süreci içerisinde toplam 30 görüşme yapılmış ve bunlar da kendi içerisinde tasnif edilmiştir. Elde edilen bulgular, teorik bilgilerle de desteklenerek yorumlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kült, Kutsal Kişi, Kolektif Törenler, Mitoloji, Senkretizm

AN INVESTIGATION ON THE CULTS OF HAMBAT

Öz

It is observed that the basis of people’s attitudes is affected by their beliefs, and their inclinations for belief play an important role especially when confronted with a certain action or condition. Naturally, after a period of time, such a psychology prepares a suitable ground for the development of the belief of sacred places and persons. In time, the memorized places and persons become the form of miracle through the circulation of myths. Thus, it becomes a custom to visit these places and persons. These places, due to visitations, are actualized to provide healing or to exorcise the evil forces. The sacred places are believed necessary to be kept under control, and become a center of a cult signifying a total of practices and beliefs. In this study, the sacred personalities, lands, forests and women cults are taken as an object of study. This investigation of people has become a cult where different beliefs and thoughts are a mixture of systems in the process of acculturation. Then sycrenctism is under discussion in this study under the light of social history. Historical background has been built with different social relations and interactions. The following cases were examined in this study: a the beliefs and practices of the cult centers of their rules and structures, b the social system structures and constructions that produce these structures, c the Cult rituals d rituals dedicated to the people themselves; e Collective ceremonies. This study carries both theoretical and practiced rituals. The practices examined in the study are places known as Hambat plain in Denizli, between Çardak and Bozkurt boundaires . In the course of this investigation, a total of 30 interviews were conducted and all these interviews were classified. The findings are interpreted by applying theoretical approaches

Anahtar Kelimeler

Cult, Holy People, Collective Ceremonies, Mythology, Senkretizm

Kaynakça

• ALEXIOU, Stylianos (1991), Minos Uygarlığı (Türkçesi. Elif Tül Tolunay), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• BAYKARA, Tuncer (2007), Selçuklular ve Beylikler Çağında Denizli, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• BIRGE, J. Kingsley (1991), Bektaşilik Tarihi, (Çev. Reha Çamuroğlu), İstanbul: Ant Yayınları.
• BİRKAN, A.- AYKUN, S.- İLERİ, İ.-GÖKYAYLA, R. (1988), Ortaokullarda Türkçe Dersleri, İstanbul: Uygun Basım ve Ticaret Yayınları.
• BORATAV, P. Naili (1991), Folklor ve Edebiyat II, 2. Basım, İstanbul: Adam Yayınları
• ÇOBANOĞLU, Özkul (1999), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇORUHLU, Yaşar (2004), “Uygur Sanatında Saçın İkonografik Tertibi”, Saç Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ÇUBUK, Nizami (2007), “Lykos Vadisinde Hades ve Apollon Kültleri”, Uluslararası Denizli ve Çevresi, Tarih ve Kültür Sempozyumu, Cilt II. (Ed. A. Özçelik vd), Denizli.
• DEDEBABA, B. Noyan (1998), Bütün Yönleriyle Bektaşilik-Alevilik, Cilt I, Ankara: Ardıç Yayınları.
• ------------------------------ (1999), Bütün Yönleriyle Bektaşilik-Alevilik, Cilt II, Ankara: Ardıç Yayınları.
• ------------------------------ (2000), Bütün Yönleriyle Bektaşilik-Alevilik, Cilt III, Ankara: Ardıç Yayınları.
• DELANEY, Carol (2004), “Türk Toplumunda Saçın Anlamı”, SaçKitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DİVİTÇİOĞLU, Sencer (1987), Kök Türkler, İstanbul: Ada Yayınları
• DORSON, R.M. (1984), Günümüzde Folklor Kuramları, (Çev. Nermin Ulutaş), İzmir: E.Ü.F.Yayınları
• ELIADE, Mircea (1999), Şamanizm, (Çev. İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• ERGUN, Pervin (2004), Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• EYÜBOĞLU, İ. Z. (1984), Bütün Yönleriyle Anadolu İnançları, İstanbul: Koza Yayınları.
• GENER, Cihangir (2004), Ezoterik-Batini Doktrinler Tarihi, 8. Baskı, Cilt.1, Ankara: Piramit Yayınları.
• GRIMAL, Pierre (1997), Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma, (Çev. Şemsi Tamgüç), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (1995), Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: T.T.K.B.E. Yayınları.
• KAPTAN, Şükrü Tekin (1993), Gönül Sultanları Denizli’de: Türbeler-Yatırlar, Denizli: Ajans Matbaa ve Reklamcılık Yayınları.
• KARADAĞ, Metin (1999), Türk Halk Edebiyatı Anlatı Türleri, Ankara: Ürün Yayınları.
• KILIÇ, F.-TOK, T.-KÖKEL, C.-BÜLBÜL, T. (2007), Horasan’dan Anadolu’ya AlevilikBektaşilik ve Denizli Oğuz Yerleşimine Genel Bakış, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• KINGSLEY, Peter (2002), Antik Felsefe, Gizem ve Büyü: Pythagoras ve Empodekles Geleneği (Çev. Kenan Kalyon), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• MERMUTLU, Bedri (2002), “Bursa’da Mistik Folklor” I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu, Bildiri Kitabı Cilt II, (Yay. Haz. Y. Oğuzoğlu-K. Üstünova), Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• MÜLAYİM, Selçuk (2004), “Selçuklu İkonografisinde Saç”, Saç Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• NAKRACAS, Georgias (2003), Anadolu ve Rum Göçmenlerinin Kökeni, (Çev. İbrahim Onsunoğlu), İstanbul: Belge Yayınları.
• NASKALİ, E. Gürsoy (Ed), (2004), Saç Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• O’FLAHERTY, Wendy Doniger (1996), Hindu Mitolojisi (Çev. Kudret Emiroğlu), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• ÖZBUDUN, Sibel (2004), Hermes’ten İdris’e: Bir Dinsel Geleneğin Dönüşüm Dinamikleri, Ankara: Ütopya Yayınları.
• RUSSELL, J. Burton, (2000), İblis: Erken Dönem Hıristiyan Geleneği, (Çev. Ahmet Fethi), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• SABUNCU, Zeynep (2004), “Bektaşi Geleneğinde Saç”, Saç Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• SCOGNAMILLO, Giovanni (1993), İstanbul Gizemleri, Büyüler, Yatırlar, İnançlar, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları.
• SÖZERİ, Tankut (2004), “Saç Simgeciliği”, Bursa Haber Gazetesi, 29 Ağustos 2004.
• --------------------- (2004), “Söylenden Kavrama”, Bursa-Haber Gazetesi, 5 Eylül 2004.
• ŞEMSİOĞLU, Cevdet; (2004), 20. Yüzyıl Başlarında Denizli, Denizli: Sanat-Sevenler Derneği Yayınları.
• ŞEN, Mesut (2004), “Tarihi Metinlerde Saç ve Sakal Kültürü”, SaçKitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ŞİMŞEK, Celal (2007), Laodikeia, İstanbul: Ege Yayınları.
• BİLGİN, Nuri (2004), Beylerli Kasabası, 6 Eylül 2004, Saat. 14.30 Yaş 75.
• BULUT, Yusuf (2004), Beylerli Kasabası, 10 Ağustos 2004, Saat 16.00 Yaş 55.
• ÇALIK, Hüseyin (2004), Dutluca Köyü, 12 Ağustos 2004, Saat 10.45, Yaş 91.
• DADAK, Veysel (2004), Dutluca Köyü, 12 Ağustos 2004, Saat 12.00, Yaş 36.
• DEMİRALP, Ayşe (2004), Çardak Merkez, 12 Ağustos 2004, Saat. 16.15. Yaş 85.
• FİDAN, A. Menderes (2004), Çardak Merkez, 10 Ağustos 2004, Saat 17.00, Yaş 40.
• HAYTA, İsrafil (2004), Çardak Merkez 10 Ağustos 2004, Saat 14.00, Yaş 75.
• HAYTA, İsrafil (2004), Çardak Merkez, 12 Ağustos 2004, Saat 17.00, Yaş 75.
• KAHRAMAN, İsmail (2004), Dutluca Köyü, 12 Ağustos 2004), Saat 10.15, Yaş 39.
• KAHRAMAN, İsmet (2004), Dutluca Köyü, 12 Ağustos 2004, Saat 11.15, Yaş 39
• KARACA, Ümmü (2004), Beylerli Kasabası, 6 Eylül 2004, Saat 14.00 Yaş 62.
• KARAMAN, Niyazi (2004), İnceler Tekkesi, 6 Eylül 2004, Saat. 15.15, Yaş. 45.
• KOCAZEYBEK, Vahit (2004), Çardak Merkez, 10 Ağustos 2004, Saat 11.00, Yaş 85.
• ÖZTURAN, Mehmet (2004), Dutluca Köyü, 12 Ağustos 2004, Saat 12.20, Yaş 80.
• SARIKAYA, Sadık (2004), Dutluca Köyü, 12 Ağustos 2004, Saat 11.00, Yaş 61.
• TAŞTAN, Emine (2004), Çardak Merkez, 12 Ağustos 2004, Saat 16.30, Yaş 54.
• TEKELİ, Fatma (2004), Çardak Merkez, 10 Ağustos 2004, Saat 14.45, Yaş 75.
• YÜRÜMEZ, Muhammed (2004), Çardak Merkez, 10 Ağustos 2004, Saat 10.00, Yaş 57