TAHRİR DEFTERLERİNİN ALEVİLİK – BEKTAŞİLİK ARAŞTIRMALARINA KATKISI: IRÈNE BELDICEANU – STEINHERR ÖRNEĞİ

Yıl 2012, Sayı: 61, 207 - 220, 16.01.2013

Ahmet Taşğın Bünyamin Solmaz

Öz

Osmanlı Devletinin kuruluşunun ardından Tahrir Defterlerine kaydedilen göçebe toplulukların sosyal yapılarının anlaşılmasına sunacağı katkıyı ele aldı. Toplulukların yerleştikleri yerler ve bu yerleşim yerlerinden elde edilecek vergilerin tutulduğu kayıtlar üzerinden bir çözümlemeye dikkat çekti. Tahrir Defterleri etrafında Alevi - Bektaşi yerleşimcilerin izlerinin takibinde sunduğu katkıyı vurguladı. Bu makale Alevi - Bektaşi toplulukların sosyal yapısı, organizasyonu ve faaliyetleri ile Tahrir Defterlerinin verdiği malumatın geleneksel kaynaklarında da olduğunu ortaya koydu. Fakat Alevi - Bektaşi topluluklar hakkında bilgi veren resmi kaynaklar ile kaynaklardan hareketle araştırmacılar Alevi - Bektaşi kaynakları arasında ilişki kurmakta zorlandılar. Bu çerçevede Irène Beldiceanu - Steinherr’ın Bektaşlu topluluğuna ilişkin yayınladığı makale çerçevesinde bu konu burada tartışıldı. Makalenin merkezinde Tahrir Defterleri ve Alevi - Bektaşi kaynaklarına dayanarak Bektaşlu oymağına yönelik yaptığı çalışmasıyla başlayan tartışmalar ele alındı. Yine Beldiceanu - Steinherr’in makalesine tartışmanın taraflarından Irène Mélikoff ’un eleştirisi ve bu eleştirinin gerekçeleri üzerinde duruldu.

Anahtar Kelimeler

Tahrir Defteri, Hacı Bektaş, Alevilik, Bektaşilik, Irène Beldiceanu – Steinherr, Irène Mélikoff.

CONTRIBUTION OF TAHRIR DEFTERLERI TO ALEVI - BEKTASHI RESEARCHES: THE CASE OF IRÈNE BELDICEANU – STEINHERR

Öz

This article focuses on settlements of the nomads after foundation of Ottoman State and registration of these settlements in Tahrir Defterleri. Registrations in Tahrir Defterleri which were arranged mainly for the purpose of taxation have vital importance in following traces of Alevi – Bektashi nomads. This article deals with social structure, organization and activities of Alevi – Bektashi groups by means of the opportunities supplied by Tahrir Defterleri Although we can find information about social structure and organization of Alevi – Bektashi groups in both their traditional sources and some other official records, these sources contain a series of contradictions. Hence, the article of Irène Beldiceanu – Steinherr, aiming to disclose characteristics of Alevi – Bektashi groups by means of Tahrir Defterleri will be discussed within this study. It is also argued in this article that social and organizational characteristics of Alevi – Bektashi groups should be reconsidered under the light of Tahrir Defterleri.

Anahtar Kelimeler

Tahrir Defteri, Hacı Bektash, Alevi, Bektashi, Irène Beldiceanu – Steinherr, Irène Mélikoff.

Kaynakça

• ALPAY, Şahin. (1993). “David Shankland ile Söyleşi”, Türkiye Günlüğü, S. 24, ss. 86-89.
• BeLDİCeANU – STeİNHeRR, Irène. (1991). “Les Bektaşi a la lumiere des recensements ottomans (XV-XVI. Siecles)”, Wiener Zeitshrift für die Kunde des Morgenlandes, 81 Band, Wien, p. 21-79.
• BeLDİCeANU – STeİNHeRR, Irène. (1999). “Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodoks İslam’ın Trakya’ya Yerleşmesi”, Çeviren Özden Arıkan, ela Güntekin, Tülin Altınova, Sol Kol: Osmanlı egemenliğinde Via egnatia (1380-1699), editör elizabeth A. Zachariadou, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 50-72.
• BeLDİCeANU – STeİNHeRR, Irène. (2011). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.- XVI. Yüzyıllar)”, Çeviri: İzzet Çıvgın, Alevilik - Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, Sene 2, ss. 130 – 187.
• eMeCeN, Feridun. (1991), “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Tahrir Defterleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri Bildirileri, İstanbul: edebiyat Fakültesi Basımevi, ss. 143-156.
• HASLUCK, F. W. (1929). Chiristianity and Islam under The Sultans, I, Oxford.
• KÖPRÜLÜ, Fuad. (1922). “Anadolu’da İslamiyet” Darulfunün edebiyat Fakültesi Mecmuası, Sayı 4 ve 5 ve Sayı 6, İstanbul Şehzadebaşı: evkaf-ı İslamiye Matbaası, ss. 282-311 ve ss. 385-420 ve ss. 457-486.
• KÖPRÜLÜ, Fuad. (1943). “Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları” Belleten, cilt 7, Sayı 25, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 379-457.
• KÖPRÜLÜ, Fuad. (1986). “Hacı Bektaş Veli”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: Milli eğitim Basımevi, ss. 461-464.
• KÖPRÜLÜ, Fuad. (1989). edebiyat Araştırmaları, Cilt 2, İstanbul: Ötüken Yayınları. Ankara: Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakfı/Hüseyin Gazi Derneği Yol Bilim Kültür Araştırma Yayınları.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2006a). Türkmen Aleviler. İstanbul: Ataç Yayınları.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2006b). “Diyarbakır ve Çevresindeki Türkmen Alevilerinde İrşat ve Kuşanma Töreni”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Güz. 39. 51-61.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2006c). “Kentsel Dedelik ve Ocak Sistemi: Gaziantep’te Bir Din Sosyolojisi Araştırması”, I. Uluslar arası Alevilik Sempozyumu Tarihte Alevi Ocaklarının Rolü ve Geleceği 1-2 Aralık. Heidelberg Almanya.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2007), “Diyarbakır Türkmen Alevilerinde Görgü Cemi”, Gap Bölgesinde Alevi - Bektaşi Yerleşmeleri ve Şanlıurfa Kültür Mozaiğinde Kısas Sempozyumu (25-27. Mayıs 2007, Şanlıurfa), İstanbul: Cem Vakfı-Kısas Yayınları, ss. 155-168.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2007a), “Güneydoğu Anadolu Alevileri”, II. Uluslar arası Türk Kültür evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni (17-19. ekim 2007, Ankara), editörler: Dr. Filiz Kılıç – Tuncay Bülbül, Cilt 3, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi, ss. 1201-1210.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2009), “Şebek Buyruğu Üzerine Değerlendirme”, Alevilik - Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, 2009, ss. 69-82.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2009a), “Irak’ta Bektaşi Topluluğu Şebekler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, Sayı 42, ss. 127-143.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2009b), “Hikâye-i Hacı Bektâş-ı Velî Risalesi ve Hacı Bektaş’ın Hayatı Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Alevilik - Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 2009, ss.48-84.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2009c), “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi: Seyahati ve Rum erenleriyle Karşılaşması”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009), Yayına Hazırlayan: Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009, ss. 1-9.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2009d). “Safevi – Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dinî Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Kargın Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, Sayı 49, ss. 209-223.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2010), “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi ve Karaca Ahmed İle Karşılaşması”, Uluslar arası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Derleyenler Pınar ecevitoğlu, Ali Murat İrat, Ayhan Yalçınkaya, Ankara: Dipnot Yayınları, 2010, ss. 56-67.
• TAŞĞIN, Ahmet. (2010a), “Alevilik - Bektaşilik Konulu Yayınların Genel Çerçevesi: Süreklilik ve Zorunluluk”, Alevilik ve Bektaşilik Yayınlarının Temel Sorunları Çözüm Önerileri (26-28 Şubat 2010 Ilgaz), Hazırlayan: Gıyasettin Aytaç – Derya Sümer, Ankara: G. Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2010, ss. 23-33.
• YALMAN Nur, (1969). “Islamic Reform and the Mystic Tradition in eastern Turkey”, Archives eurepeennes De Sociologie, Tome X, No 1, ss. 41-60.