ŞEYH SAFİ VELÂYETNÂMESİ: TAHKİKİ VE TRANSKRİPSİYONU

Yıl 2017, Sayı: 84, 163 - 193, 14.12.2017

Namiq Musalı

Öz

Kastamonu Yazma Eserler Kütüphanesi’nde 37 Hk 2694 arşiv numaralı tasavvuf mecmuası içinde Velâyet-i Şeyh Safi isimli Türkçe küçük bir risale yer almaktadır. Burada Azerbaycanlı meşhur tasavvuf önderi ve Safevîlerin atası olan Şeyh Safiyyüddîn İshâk Erdebîlî’nin kerametleri ve hikmetleri anlatılmaktadır. Toplam 24 küçük bölümden oluşan bu risalenin hacmi 12 varaktan ibarettir. 990 / 1582 yılında Ahmed b. Mehmed tarafından istinsah edilmiştir. Sade ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Eski Osmanlı Türkçesinde kaleme alınmış olan metinde yer yer Azerbaycan Türkçesinin de etkisi görülmektedir. Karşılaştırmalarımız sonucunda bu eserin, Safvetü’s-Safâ’nın değişik bölümlerinden derlenmiş bazı hikâyelerin Türkçe tercüme edilmesi sonucunda ortaya çıktığını belirledik. Lengüistik ve tarihî verilerden yola çıkarak, çevirinin XV. yüzyılda yapıldığını tahmin ediyoruz. Söz konusu risale, çeviri teknikleri açısından gerek Şeyh Cüneyd zamanında, 861 / 1456-57’den önce Bedir isimli bir şair tarafından yapılan tercümeden, gerekse de I. Şah Tahmasb döneminde, 949 / 1542- 43 yılında Neşâtî mahlaslı bir mütercim tarafından hayata geçirilen çeviriden farklılık arz etmektedir. Buna rağmen Şeyh Safi Velâyetnâmesi’nde yer alan bazı hikâyeler, Safvetü’s-Safâ’nın Bakü’de, Meşhed’de ve Üsküdar’da bulunan Türkçe nüshalarındaki aynı hikâyerlerle kısmî bir benzerlik göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Safi, velâyetnâme, Safvetü’s-Safâ, Safevîler

VELAYET-I SHEIKH SAFI: INVESTIGATION AND TRANSCRIPTION

Öz

Velayet-i Sheikh Safi which is a small booklet written in Turkish is a part of the manuscript book on Sufism stored at the Manuscript Library of Kastamonu under the archive number 37 Hk 2694. It deals with miracles and wisdoms of Sheikh Safi al-Din İshak Ardabilî, a famous Azerbaijani Sufi leader and the ancestor of Safavids. This booklet consists of 24 short chapters in 12 foils. The work was copied by Ahmed b. Mehmed in 990 / 1582. The booklet was written in a simple and understandable language. Although the text was written in Old Ottoman Turkish, the influence of Azerbaijani Turkish is also visible. As a result of comparing Velayet-i Sheikh Safi and Safvat al-Safa, we found that, this work is the Turkish translation of some stories taken from different chapters of Safvat al-Safa. Based on linguistic and historical facts, we assume that, these stories were translated in the 15th century. In terms of translation, this booklet is dissimilar from those translations which was realized by poet Badr during the time of Sheikh Junaid before 1456-1457 and by translator Neshati during the reign of Shah Tahmasb I in 1542-1543 . However, Velayet-i Sheikh Safi contains some stories which are partially similar with same stories of the Turkish manuscripts of Safvat al-Safa in Baku, Mashhad and Uskudar. In this article we analyzed Sheikh Safi’s Velayetnama and presented a transcript of this manuscript.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Safi, velayetnama, Safva, t al-Safa, Safavids

Kaynakça

• Bahadıroğlu, Mustafa. (2000). “İbrahim Zâhid-i Geylânî”, TDV. İslam Ansiklopedisi. 21. c. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.359-360.
• Beyânî, Carullahzâde Mustafa. (2008). Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Hazırlayan: Aysun Sungurhan Eyduran. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü.
• Boyraz, Şeref (2014). “Yâr Ali Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www. turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5801 (madde yazım tarihi: 07.12.2014)
• Efendi, İlyas. (1994). “İsmail Hakkı Bursevi’nin Kitabu’s-Silsileti’l-Celvetiyye’si”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Efendiyev, Oktay. (1981). Azerbaydjanskoye gosudarstvo Sefevidov v XVI veke. Baku: İzdatelstvo Elm.
• Erdebîlî, İbn-i Bezzâz. (1373). Safvetü’s-Safâ (der tercüme-i ahvâl o akvâl o kerâmât-ı Şeyh Safiyyüddîn İshak Erdebîlî). Mukaddime ve tashih: Gulâm Rızâ Tabâtabâyî Mecd. Tebriz: İntişârât-ı Musahhih.
• Erdebîlî, Şeyh Safiyyüddîn. (1380). Kara Mecmua. Tedvîn eden: Hüseyin Düzgün. Tahran: Peyâm.
• —. (2004). Kara Mecmua. Hazırlayan: İslam Qaribli. Bakü: Cavidan-T Neşriyatı.
• Erdebîlî, Şeyh Safiyeddîn İshâk ibn-i Cebrâil. (2008). Makâlât (Şeyh Safi Buyruğu). Hazırlayanlar: Sönmez Kutlu ve Nizamettin Parlak. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Erkmen, Aslıhan. (2017). “The Visualization of Shaykh Ṣafī al-Dīn Isḥaq Ardabilī: A Unique Illustrated Copy of the Ṣafvat al-Ṣafā at the Aga Khan Museum Collection and Its Illustrations”, Iranian Studies, Vol. 50, No. 1, p.45-77.
• Gaffârîferd, Abbaskuli. (1387). “Hâstgâh-ı Niyâkân-ı Şeyh Zâhid ve Mahall-i Konûnî-i Ârâmgâh-ı Û”, Pejûheşnâme-i Târîh, Sâl-ı 3, Şomâre-i 12, s.65-81.
• Gordlevsky, Vladimir Aleksandroviç. (2011). “Karakoyunlu (Maku Hanlığı’na Bir Geziden Derlenmiş Bilgiler)”, Çeviri, sunuş ve eklemeler: Namiq Musalı, Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s.83-125.
• Gündüz, Tufan. (2010). “Sofyalı Bâlî Efendi’nin Safevîlere Dair Rüstem Paşa’ya Gönderdiği Mektup”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 56, s.203-210.
• Hasanova, İlahe. (2016). “Türk Dillerinde Zaman Anlayışı”, Türkoloji İlmi-Medeni Harekatta Ortak Değerler ve Yeni Çağırışlar (I. Türkoloji Kurultay’ın 90 Yıllığına Hasrolunmuş Beynelhalk Konferansın Materyalleri). II. c. Bakü: Elm ve Tahsil Neşriyatı, s.177-182.
• İbn Bezzaz, Vehhab Rahman. (2009). Makâlat-ı Şeyh Safi (Safvetu’s-Safa 4. Bab). Hazırlayan ve yorumlayan: İsmail Kaygusuz. Ankara: Alevi Akademisi Yayınları.
• Kaplan, Doğan. (2008). “Buyruklara Göre Kızılbaşlık”. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kelâbâzî, Ebu-Bekr Muhammed b. Ebu-İshâk. Nûru’l-Mürîdîn. Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 1383/2, vr. 136b-198b (http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=80426 – erişim tarihi: 20.02.20017)
• Kılıç, Filiz ve Ayşe Yıldız. (2005). “Tezkire-i Şeyh Safî”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 36, s.9-104.
• Kurtoğlu, Orhan. (2016). “Yozgatlı Nihânî’nin Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi’ndeki Eskicil Unsurlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 80, s.99-120.
• Kutlu, Sönmez. (2010). “Alevi-Bektaşi Yazılı (Arap Harfli) Kaynaklarının Neşri ve Ortaya Çıkan Sorunlar”, Alevi ve Bektaşi Yayınlarının Temel Sorunları, Çözüm Önerileri. Editörler: Gıyasettin Aytaş ve Derya Sümer. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları, s.42-73.
• —.(2006). Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Memcua, Kastamonu Yazma Eserler Kütüphanesi, 37 Hk 2694.
• Musalı, Namiq. (2011). “İbn Bezzâz’ın Safvetü’s-Safâ adlı eserinde Azerbaycan Ahiliği”, I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu Bildiriler Kitabı. II. c. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Yayınları, s.795-809.
• —. (2016). “Şeyh İbrahim Safevî Döneminde Erdebil Tekkesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 80, s.9-30.
• Mûsevî, Seyyid Fahrüddîn. (1378). Târîh-i Erdebîl ve Dânişmendân. I. c. Erdebîl: İntişârât-ı Şeyh Safiyyüddîn.
• Nağıyev, Möhsün. (1983). “Orta Asır Tercüme Eseri Şeyh Safi Menâkıbı”, Geçmişimizden Gelen Sesler. II. c. Bakü: Azerbaycan Bilimler Akademisi Respublika Elyazmalar Fondu, s.59-89.
• Nemet, Meşedihanım. (1992). Azerbaycan’da Pirler. Bakü: Azerneşr.
• Neşâtî, Mevlânâ Muhammed b. Hüseyin Kâtib. (2006). Şeyh Safi Tezkiresi (Safvetü’s-Safâ’nın XVI. asır Türk tercümesi). Tertipçiler ve neşre hazırlayanlar: Möhsün Nağısoylu, Sever Cabbarlı ve Rauf Şeyhzamanlı. Bakü: Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Elyazmalar Enstitüsü Yayınları.
• —. (2017). Tezkire-i Şeyh Safi (İnceleme-Metin-Dizin). Hazırlayan: Feyza Tokat. I-II. c. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öngören, Reşat. (2013). “Zikir”, TDV. İslam Ansiklopedisi. 44. c. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.409-412.
• Pala, İskender. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Piriyev, Vâkıf. (2003). Azerbaycan XIII-XIV. Asırlarda. Bakü: Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü Yayınları.
• Rezmârâ, Hüseyn Ali vd. (1330). Ferheng-i Coğrafya-i İran. IV. c. Tahran: İntişârât-ı Dâ’ire-i Coğrafyayî-yi Sitâd-ı Erteş.
• Seferî, Baba. (1371). Erdebîl der Güzergâh-ı Târîh. II. c. Erdebîl: Dânişgâh-ı Âzâd-ı İslâmî.
• Storey, Charles Ambrose. (1953). Persian Literature: A Bio-Bibliographical Survey. Volume I. Part 2. London: Luzac and Co. Ltd.
• Şah, Serap. (2007). “Safvetü’s-Safâ’da Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menkıbeleri”. Yayınlanmamış Doktora Tezi. I-II. c. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şahin, Fidan. (2000). “Şeyh Sâfî Vasiyetnâmesi”. Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Şahin, Haşim. (2010). “Alevi-Bektaşi Tarihinin Yazılı Kaynakları: Velayetnameler”, Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. Editör: Halil İbrahim Bulut. Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010, s.357-366.
• Taşğın, Ahmet. (2012). Klasik Kaynaklarda Heterodoks Dervişler ve Heterodoksi. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• —. (2005). “Şeyh Sâfî Menakıbı ve Buyruklar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 33, s.441-458.
• Togan, Zeki Velidi. (1957). “Sur L’Origine des Safavides”, Melanges Louis Massignon. Tome III. Damascus, p.345-357.
• Uludağ, Süleyman. (2002). “Kelâbâzî, Muhammed b. İbrahim”, TDV. İslam Ansiklopedisi. 25. c. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.192-193.
• Zâhidî, Şeyh Hüseyin peser-i Şeyh Abdâl Pîrzâde. (1924). Silsiletü’n-Neseb-i Safeviyye. Berlin: İntişârât-ı Îrânşehr.