THE WAQF OF SHEIKH PIR HAVEND’S DERVISH LODGE IN TOKAT 1453-1839 AND THE TOMB OF COREGIBUYUK VILLAGE

Yıl 2018, Sayı: 85, 103 - 125, 15.03.2018

Ali Açıkel

Öz

Sheikh Pir Havend had established a dervish lodge in the village of Şeyh attached to the sub-district of Komanat in the district of Tokat probably in the second half of the twelfth century or at the beginnings of the thirteenth century. He made over the malikâne income of three villages and one arable land [mezra] in the sub-districts of Komanat and Kafirni in the district of Tokat to this dervish lodge. Some documents exist in our national archives and the Religious Court Registers of Tokat on the waqf of the dervish lodge. However, there is not enough information on the identity of Sheikh Pir Havend in the written sources. In his book Seyahatname [The Book of Travel], Evliya Çelebi identified the dervish lodge of Sheikh Pir Havend among the dervish lodges of the Bektashi order in Tokat. In the light of this information, we can consider that Sheikh Pir Havend was one of the followers of Hacı Bektash Veli and his descendants were also followers of the Bektashi order. Arts historians have made some evaluations on the Tomb of Sheikh Pir Havend which exists in the village of Çöreğibüyük in Tokat. In an article related to Bektashi dervish lodges and shrines in the Seyahatname of Evliya Çelebi, a short information on the dervish lodge of Sheikh Pir Havend was provided. Investigating this dervish lodge and the nearby tomb in every aspect will be useful for our cultural history. In addition, the article will contribute to the religious, social and cultural history of Tokat. This article provides an in-depth investigation of the dervish lodge of Sheikh Pir Havend which was an important dervish lodge of Bektashi order in the past and the tomb of Çöreğibüyük with the help of new documents. It was found that the dervish lodge of Sheikh Pir Havend does not have waqf revenues at the present and that the Bektashi religious culture still exists in the village of Çöreğibüyük or Şeyh where the dervish lodge of Sheikh Pir Havend was established.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Pir Havend, Bektashi Order, waqf, dervish lodge, tomp, Tokat, Çöreğibüyük

TOKAT ŞEYH PİR HAVEND ZAVİYESİ VAKFI 1453-1839 VE ÇÖREĞİBÜYÜK KÖYÜ TÜRBESİ

Öz

Şeyh Pir Havend muhtemelen 12’inci yüzyılın ikinci yarısı ya da 13. yüzyılın başlarında Tokat kazasının Komanat nahiyesine bağlı Şeyh köyünde bir zâviye kurmuştur. Aynı kazanın Komanat ve Kafirni nahiyelerine bağlı üç köy ve bir mezranın malikâne gelirlerini bu zâviyeye vakfetmiştir. Zâviye vakfı ile ilgili ulusal arşivlerimizde ve Tokat Şer‘iye Sicillerinde bazı kayıtlara ulaşılmıştır. Ancak Şeyh Pir Havend’in kimliği hakkında kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Evliya Çelebi, Seyahatname isimli eserinde Tokat’taki Bektaşî tekkelerini sayarken Şeyh Pir Havend Zâviyesi’ni de bunlar arasında zikretmiştir. Bu bilgiden hareketle Şeyh Pir Havend’in Hacı Bektaş Veli’nin bağlılarından birisi ve torunlarının ise Bektaşî tarikatı müntesibi olduğunu kabul edebiliriz. Sanat tarihçileri günümüzde hala mevcut olan ve Tokat’ın merkez köylerinden Çöreğibüyük’te bulunan Şeyh Pir Havend Türbesi üzerine bazı değerlendirmeler yapmışlardır. Anadolu’daki Bektaşi tekkeleri ve türbeleri ilgili bir makale çalışmasında Şeyh Pir Havend Zâviyesi hakkında çok kısa bilgi verilmiştir. Bu zaviye ile yanında tesis edilmiş olan türbenin yeniden bütün yönleriyle ele alınması kültür tarihimiz açısından yararlı olacaktır. Ayrıca bu inceleme Tokat’ın dini ve sosyo-kültürel tarihini aydınlatmaya katkı sağlayacaktır. Bu makalede yeni arşiv belgeleri yardımı ile geçmişte önemli bir Bektaşi zâviyesi olan Şeyh Pir Havend Zâviyesi ile halen mevcut olan Çöreğibüyük Türbesi bir bütün olarak ele alınmıştır. Şeyh Pir Havend Zâviyesi’nin vakıf akarlarının günümüzde kalmadığı ve kurulduğu Şeyh köyü ya da Çöreğibüyük köyünde hala Bektaşi kültürünün devam etmekte olduğu tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Şeyh Pir Havend, Bektaşilik, vakıf, zâviye, türbe, Tokat, Çöreğibüyük

Kaynakça

• BOA. TD 2: 180, 637, 639; BOA. TD 19: 495, 496, 523, 507; BOA. TD 79: 54, 55, 86, 66; BOA. TD 387: 439, 440, 442; BOA. TD 287: 81, 162, 168.
• İbnü’l-Emin Evkaf Tasnifi BOA. İE. Evkaf 6819
• BOA. Cevdet Evkaf 511/25810 ve 134/6651; BOA. Cevdet Evkaf 436/22067.
• BOA. Vakfiyeler Tasnifi 23/11
• BOA. SAD 13: 5/2; BOA. SAD 23: 25/2; BOA. SAD 27: 116/3; BOA. SAD 29: 214/4.
• TKGM. TD 14: 161b, 162b, 213b, 216b; TKGM. TD 10: 59b.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) Hurufat Defteri 569: 170
• Tokat Şer‘iye Sicili 53: 2-3/3, 63/2, 86/1, 140/2, 164/1.
• Açıkel, Ali. (2011), “Osmanlı Döneminde Tokat Kazası’nda Ahiler ve Ahi Zâviyeleri / Akhis and Akhi’s Lodges in the District of Tokat during the Ottoman period”, 1. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008 (the 1th International Symposium on Culture of Akhism and Kırşehir, 15-17 October 2008), Kırşehir. Bildiriler, Cilt 1, Ankara 2011, s. 1-24.
• —. (2001). “XIV. – XVI. Yüzyıllarda Tokat Zâviyeleri”, Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç (Edit. Kemal Çiçek), s. 229-264 (Haarlem- Ankara 2001).
• —. (1999). Changes in Settlement patterns, Population and Society in North-Central Anatolia: A Case Study of the District (Kazâ) of Tokat (1574-1643), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Manchester-İngiltere.
• Azamat, Nihat. (2001). “Kalenderiyye”, DİA, 24 (İstanbul), s. 253-256.
• Barkan, Ömer Lütfi (1939). “Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda aldığı Şekiller Malikâne-divânî Sistemi”, Türk-Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, 2 (İstanbul), s. 119-184.
• —. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara, s. 279-386.
• Eravşar, Osman. (2004). “Tokat Çöreğibüyük Köyü Türbesi”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 118 (İstanbul), s. 104-109.
• Evliya Çelebi. (2001). Seyahatname, Haz. Yücel DAĞLI - Seyit Ali KAHRAMAN – İbrahim SEZGİN, V (İstanbul): Yapı Kredi Yayınları.
• Kara, Mustafa. (12011). “Tekke”, DİA, 40 (İstanbul), s. 368-370.
• Maden, Fahri. (2013). “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesinde Bektaşi Tekke ve Türbeleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli araştırma Dergisi, 68 (Ankara), s. 89- 128.
• Ocak, Ahmet Yaşar - Faruqi, Suraiya. (1985). “Zâviye”, İA, XIII (İstanbul).
• —. (1978). “Zâviyeler (Dinî, sosyal ve kültürel açıdan bir deneme)”, Vakıflar Dergisi, XII (Ankara), s. 247-269.
• —. (1992). “Bektaşîlik”, DİA, 5 (İstanbul), s. 373-379.
• —. (1994). “Ebü’l-Vefâ El-Bağdâdî”, DİA, 10 (İstanbul), s. 347-8.
• —. (1996). “Hacı Bektaş-ı Veli”, DİA, 14 (İstanbul), s. 455-458.
• Parla, Canan – Uçkan, Yelda Olcay, “Türkiye’de Dini Mimari ve Mezar Yapıları”, Türkiye’nin Kültürel Mirası-I, Edit. Canan Parla, Eskişehir 2012.
• Receb Sivâsî, Necmü’l-hüdâ fî menâkıbı’ş-Şeyh Şemsiddîn Ebi’s-Senâ, Süleymaniye Ktp., Lala İsmâil, nr. 694/2,
• Şeyh Receb – es-Sivâsi. (2000). Necm-ül Hüdâ Fî Menâkıbi’ş-şeyh Şemsiddîn Ebi’s-Senâ, terc. Hüseyin Şemsi Güneren, yay. haz. Dr. M. Fatih Güneren, İstanbul.
• Savaş, Saim. (1996). “Sivas Zâviyeleri”, Toplumsal Tarih, 28 (İstanbul).
• Şahin, Kamil. (1999). Danişmendliler Döneminde Niksar (1071-1178), Niksar.
• Tanman, M. Baha. (1996). “Hacı Bektaş-ı Veli”, DİA, 14 (İstanbul), s. 459-471.
• Taşkın, Ünal. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Tosun, Necdet. (2013). “Yeseviyye”, DİA, 43 (İstanbul), s. 487-490.
• Üçer, Cenksu. (2013). “Tokat Yöresinde Alevilik”, Tokat Sempozyumu (01-03 Kasım 2012-Tokat) Bildiriler, III (Ankara), s. 199-228.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1927). Kitabeler, İstanbul.
• Yaroğlu, Aytekin. (2006). Tokat Haydarhâne Vakfı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Yazıcı, Tahsin. (1998). “Haydariyye”, DİA, 17 (İstanbul), s. 35-36. https://www. facebook.com/ events/ 163281020537593/permalink/163300783868950.