TUNCELİ’DE YER ALAN “PİR SULTAN EVİ”

Yıl 2015, Sayı: 75, 119 - 144, 12.10.2015

Mürüvet Harman

Öz

Günümüzde Aleviler şehir merkezlerinde inançlarını sürdürebilmek için yeni ibadethaneler inşa etmektedirler. Kırsal bölgelerde ise hem tarihi hem günümüz yapılarını kullanmaktadırlar. Alevi-Bektaşi inancının ritüellerinin gerçekleştirildiği bu dini yapılardan Bektaşi tarikat yapıları hem mimari hem de inanç açısından yoğun bir araştırma konusu olmuştur. Fakat belli sayıdaki araştırma ve incelemenin dışında kırsal alanlarda yer alan ve tarihi öneme sahip olan Alevi ibadethaneleri üzerine çalışma yok denecek kadar azdır. Oysaki bu yapıların incelenmesi ve literatüre kazandırılması, daha çok sözlü aktarıma dayanan Alevilik inancının anlaşılmasına oldukça fazla katkı sağlayacaktır. Bu nedenle yapılan bu çalışmada Tunceli’de yer alan ve sözlü geleneğe göre Pir Sultan ile ilişkilendirilen “Pir Sultan Evi” incelenmiştir. Çalışma esnasında yapı ile ilişkilendirilen Pir Sultan Abdal’ın yaşamı, kurduğu ocak ve bu ocağın Tunceli’de yer alan kolu daha önceki araştırmalar ve sözlü aktarımlar doğrultusunda yeniden gözden geçirilmiştir. Araştırmaya konu olan yapı ise mimari özellikleri ve bu özelliklerin hem Bektaşi hem de Alevi ibadethaneleri ile olan ilişkisi bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

“Pir Sultan Evi”, ibadet mekânı, ritüel, mimari

PIR SULTAN HOUSE LOCATED IN TUNCELI

Öz

Today, Alewis are building new worship places to maintain their faith in city centres. They use both historic and contemporary structure in countryside. The Bektashi cult structures, which have been religious structures that performed the rituals of Alewi-Bektashi belief, have been the subject of intense research in terms of both architecture and belief. However, there have been not many studies about historically important worship places of Alewi in countryside; accept for some major investigation and critics. On the other hand, examination of these structures and gaining them into the literature will contribute to the understanding of Alewism, which is based on more oral transmission. In this study, “Pir Sultan House” was examined according to oral tradition associated with Pir Sultan and located in Tunceli. During the study, life of Pir Sultan Abdal, who is associated with the structure, his furnace established in Tunceli and its branch have been revised with previous research and oral transmission. The structure that is subject to this research has been discussed with the architectural features and the relations of these features with the Alewi and Bektashi worship places

Anahtar Kelimeler

“Pir Sultan House”, place of worship, ritual, architecture

Kaynakça

• ACAR, D. (1999). Bulgaristan’da Deliorman Bölgesi’ndeki Babai ve Bektaşi Tekkeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• AKIN, G. (1985). Doğu ve Güneydoğu’daki Tarihsel Ev Tiplerinde Anlam. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• AKIN, G. (1989). Merdivenköy bektaşi tekkesi’ndeki dünya ağacı. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4: 68-74.
• AKIN, G. (1991). Tütekli örtü geleneği: anadolu cami ve tarikat yapılarında tüteklikli örtü. Vakıflar Dergisi, XXII: 323-354.
• AKIN, G. (1999). Doğu ve güneydoğu anadolu’nun geleneksel mimarlığında iki tarihsel ev tipi: bindirme kubbeli ve tüteklikli evler. Tarihten günümüze anadolu’da konut ve yerleşme. haz. Mine SOYSAL. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• AKTÜRK, G. (2006). Eskişehir’in Mahmudiye İlçesi’ndeki Döner Eksenli Bindirme Tavanlı Camiler ve Döner Eksenli Bindirme Tavan Geleneği. AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eskişehir.
• AVCI, A. H. (2008). Pir sultan ocağı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 46: 77-96.
• AVCI, A.H. (2012). Bize de banaz’da pir sultan derler. İstanbul: Barış Kitap Yayınları.
• BEZİRCİ, A. (1992). Pir sultan yaşamı, kişiliği, sanatı, bütün şiirleri. İstanbul: Say Yayınları.
• BOZKURT, F. (2013). İmam cafer-i sadık buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• BURKAN, G. (2010). Antalya Çevresindeki Bektaşi Tekkeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Antalya.
• CELEP, H. (2005). Bulgaristan’da Tekkeler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. AÜSosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• DENİZ, D. (2012). Yol/Rê: dersim inanç sembolizmi antropolojik bir yaklaşım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• DERSİMİ, N. (1992). Dersim ve kürt milli mücadelesine dair hatıratım. Ankara: Öz-Ge Yayınları.
• DOĞAN, A.I. (1977). Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları Tekkeler, Zaviyeler ve Benzer Nitelikteki Fütuvvet Yapıları. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İTÜ Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. İstanbul.
• ERGUN, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. ve PERTEV, N.B. (1991). Pir sultan abdal. İstanbul:Der Yayınları.
• GÜLÇİÇEK, A.D. (2000). Anadolu ve balkanlar’daki alevibektaşi dergâhları (tekke, zaviye ve türbeler) (13.-19. yüzyıl), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 16: 201- 202.
• KANDEMİR, M.Y. (1994). Ebû Türâb. TDVİA, 10: 243.
• KIEL, M. (1971). Bulgaristan’da eski osmanlı mimarisinin bir yapıtı kalugerevo-nova zagora’daki kıdemeli baba sultan tekkesi. Belleten, XXXV (137): 45-54.
• KORKMAZ, E. (2005). Alevilik ve bektaşilik terimleri sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• MORTON, A.H. (1993). “The chûb-ı tariq and qızılbâsh ritual in safavid persia”, etudes safavides, dir. Jean Calmard, Paris-Téhéran: Institus Français de Recherche en Iran.
• MUNZUROĞLU, D. (2012). Toplumsal yapı ve inanç bağlamında dersim aleviliği, İstanbul: Fam Yayınları.
• OCAK, A.Y. (1983). Bektaşi menâkıbnâmelerinde islam öncesi inanç motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ÖZGÜL, V. (2001). Kiştim marı (evliyası) ve tarik-pençe kavgası (1), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 18: 33-44.
• ÖZTELLİ, C. (1996). Pir sultan abdal yaşamı ve bütün şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• SOLMAZ, C. (2013). Hüseyin Gazi Külliyesi Ve Hüseyin Gazi’nin Alevi-Bektaşi Geleneğindeki Yeri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çorum.
• SÜMER, F. (1992). Savefî devletinin kuruluşu ve gelişmesinde anadolu türklerinin rolü. Ankara: TTKB.
• ŞAHİN, H. (2007). Ocak, TDVİA, 33: 316-317.
• ŞİMŞEK, G. (2012). Pir sultan abdal ocağı ve savunması cilt 1. İstanbul: Yazıt Yayıncılık.
• TANMAN, M.B. (1990). Yunanistan’da katerin’de abdullah baba tekkesi, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9: 19-28.
• TANMAN, M.B. (1992). İstanbul merdivenköyü’ndeki bektaşi tekkesi’nin “meydan evi” hakkında. Semavi Eyice Armağanı. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• TANMAN, M.B. (2004). Osmanlı dönemi tarikat yapılarında sûfî inançlarının ve simgelerinin yansımaları, Sanat ve İnanç 2, haz. Banu MAHİR-Halenur KATİPOĞLU, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• TANYELİ, U. (2000). Geç ortaçağ’da türkiye’ye batı’dan bir mimari eleman transferi: bacalı ocak. Uluslararası “Sanatta Etkileşim” Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• ÜZÜM, İ. (2002). Kızılbaş, TDVİA, 25: 546-557.
• YAĞCI, Ö. (2011). Pir sultan abdal. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• YAMAN, A. (2006). Kızılbaş alevi ocakları. Ankara: Elips Kitap.
• YAMAN, A. (2011). Alevilikte ocak kavramı: anlam ve tarihsel arka plan. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60: 43-64.
• YILDIRIM, R. (2012). Kiştim marı: dersim yöresi kızılbaş ocaklarını hacı bektaş evlâdına bağlama girişimleri ve sonuçları. Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 1-21.