DAĞ, SU VE MAĞARA KÜLTLERİ BAĞLAMINDA ANKARA HÜSEYİN GAZİ TÜRBESİ

Yıl 2017, Sayı: 81, 151 - 171, 16.03.2017

Çiğdem Akyüz

Öz

Yeryüzünü sabit tuttuğuna inanılması bakımından “yerin çivisi” ve yeryüzünün en yüksek noktalarını teşkil etmesi bakımından da “Tanrı’nın mekânı” olarak tasavvur edilen dağ, eski Türk inanç sistemlerinde bir kült olarak geleneksel pratikleri ve sosyal yaşamı şekillendirir. Dağ, aynı zamanda çağlayan nehirlerin, pınarların ve akarsuların kaynağını barındırır. Su ise maddi ve manevi yaşamın kaynağı ve idame ettiricisi olarak tüm inanışlarda kutsal kabul edilir. Bu bakımdan birçok kutsal anlatının dağ ve su etrafında teşekkül ettiği ifade edilebilir. Dağ, mağara ile birlikte kutsal kişiliklerin tefekkür mekânıdır. Nitekim Ankara’nın Mamak ilçesinde yaşadığı belirtilen Anadolu erenlerinden Hüseyin Gazi’nin bölgede kendi adı ile anılan bir dağ, bir türbe ve onun kutsal kişiliği ile ilintili anlatılar mevcuttur. Diyalektik bir etkileşimle hem dağı hem Hüseyin Gazi’yi kutsayan bu anlatılarda, su ve mağara kültleri de dikkati çeker. Söz konusu anlatılar, bölgedeki yükseltilerin isimlendirilmesi çerçevesinde kutsal dağ ve mağara metaforuna, bölgedeki su kaynaklarının menşei hakkında bilgiler vermesi bağlamında da kutsal su metaforuna atıf yapar. Bu çalışmada, Hüseyin Gazi etrafında teşekkül eden anlatılar, basılı kaynakların yanı sıra kaynak kişiler ile yapılan birebir mülakatlar yolu ile derlenerek dağ, su ve mağara kültleri bağlamında ele alınmıştır. Söz konusu anlatılardan mülhem tarihî kişiliklerin fenomenlere evrilmesi ve yer adlarının efsanevi menşei konusu irdelenmiştir. Bu kavramsal çerçevede Hüseyin Gazi hakkında anlatılagelen sözlü veriler, kutsal kişiliğinin, tarihî kişiliğinin önüne geçtiğini göstermiştir

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Gazi Dağı, Hüseyin Gazi Türbesi, dağ kültü, su kültü, mağara kültü

ANKARA HUSEYIN GAZI TOMB IN THE CONTEXT OF MOUNTAIN, WATER, AND CAVE CULTS

Öz

Mountain is believed to keep the earth “stand straight” and conceived as a space of God to carve out the highest point of the earth. They shape traditional practices and social life as a cult in the old Turkish belief system. It contains rushing rivers, the springs and the sources of rivers. Water is the source of the material and spiritual life and it is considered to be sacred. In this regard, it can be said that many sacred narrative formed around the mountains and the water. Mountain and cave are also contemplation places for divine personality. Hüseyin Gazi, one of the saints in Anatolia, who is believed to live in Mamak, Ankara, there is a mountain and a tomb by his name and stories associated with his sacred personality Water metaphor is also noteworthy in a dialectical interaction with both mountain and Hüseyin Gazi is blessed in this stories. In this regard, such stories refer naming the places in the context of the sacred mountain and cave metaphores and providing information about the origin of water resources in the context of the metaphor of holy water. In this study, stories that talk about Huseyin Gazi are handled in the context of mountain, water, and cave cults by analyzing printed materials and interviewing people. The issues of evolvement of historical personalities into phenomenon and mythical place names are also studied.Within this faremework in the foregoing verbal data about Hüseyin Gazi indicates that his holy personality passes ahead of his historical personality

Anahtar Kelimeler

The Mountain of Huseyin Gazi, The Tomb of Huseyin Gazi, the cult of mountain, the cult of water, the cult of cave.

Kaynakça

• Numara Soyad-Ad KK1 KK2 KK3 KK4 Yaş Eğitim Adres
• Küçük Esat/ANKARA Mamak /ANKARA Merkez/Sivas Çankaya/ANKARA GÜNDOĞDU, Ali 40 Lise 45 İlkokul 29 Lise
• Akman, Eyüp. (2002). “Türk ve Dünya Kültüründeki Su Kültü Üzerine Düşünceler”. Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi. 10 (1), 1-10.
• Aslanbay, Muhiddin. (1953). Seyyid Battal Gazi’nin Hayatı ve Bazı Menkıbeleri. Eskişehir.
• Assmann, Jan. (2015). Kültürel Bellek. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atsız, Nihal. (2011). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, Fuzuli. (2006). Oğuz Destan Dünyası. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• —. (2007). Türk Mitolojik Sistemi-Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Campbell, Joseph. (1999). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çetindağ, Gülda. (2007). “Türk Kültüründe Mağara Motifi”. 38. ICANAS Uluslararası
• Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 10-15 Eylül Ankara, Bildiriler. Cilt I, 443- 455.
• Çobanoğlu, Özkul. (1993). “Türk Kültür Tarihinde Su Kültü”. Türk Kültürü. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 361, 288-298.
• Demir, Nurettin ve ERDEM, M. Dursun. (2016). “Türk Kültüründe Destan ve Battal Gazi Destanı”. Turkish Studies. Cilt I/I, 106-159.
• Dorson, Richard. (1984). Günümüz Folklor Kuramları. Çev. Nermin Ulutaş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ekici. Metin. (2004). Türk Dünyasında Köroğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Elıade, Mircae. (2006). Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ercilasun, A. Bican. (1988). “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Düşünceler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1986. Ankara.
• Erdoğan, Abdülkerim. (2004). Unutulan Şehir Ankara. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem. (2003). Orhun Âbideleri. Hisar Yayınları.
• —. (2008). İnceleme Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergun, Metin. (2000). “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”. Millî Folklor. 47: 22-30.
• —. (2013). “Türk İnanç Sistemine Göre Dede Korkut Hikâyelerinde Su Kültü”. Türk Halk Edebiyatı İncelemeleri, Saim Sakaoğlu Armağanı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 311-318.
• Ergun, Pervin. (2012). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Esin, Emel. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Evliya Çelebi, (2006). Seyahatname. Haz. Robert Dankoff vd. Cilt 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fığlalı, E. Ruhi. (1994). Geçmişten Günümüze Halk İnançları İtibariyle Alevilik, Bektaşilik. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Frazer, James G. (2004). Altın Dal Dinin Ve Folklorun Kökleri. Çev. Metin H. Doğan, İstanbul: Payel Yayınevi.
• Hack. Roy Kenneth .(2016). God in Greek Philosophy to The Time of Socrates. New Jersey/ United States: Princeton University Press.
• Hasluck, F. W. (2006). Bektaşilik Tedkikleri, Anadolu’nun Dini Tarih ve Etnografyasına Dair. Çev. Ragıp Hulusi. İstanbul: Tetkikat Merkezi Neşriyatı.
• İnan, Abdülkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• —. (1998). “Türk Boylarında Dağ, Ağaç (Orman) ve Pınar Kültü”. Makaleler ve İncelemeler, Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 253-259.
• Jacob, Von Georg. (1912). “Sejjid Gazi”, Zeitschrift für Assyriologie und Verwvandte Gebiete. Strasbourg.
• Jung, Carl Gustov. (2012). Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kalafat. Yaşar. (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (2008). Kitâb-ı Cihnnuma. Ed. Bülent Özükan. İstanbul: Boyut Yayınları.
• Köksal, Hasan. (1984). Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (2011). Haz. Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ocak, A. Yaşar. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• —. (1993). “Dağ”, Eski Türklerde Dağ Kültü. Cilt 8. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay., 401-402.
• Oğuz. Öcal. (1998). “Mitolojimizde ve Ural Batır Destanında Başlangıçtaki Sonsuz Su”. Milli Folklor. S. 38, Ankara.
• Ögel, Bahattin. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• —. (1995). Türk Mitolojisi I-II. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Ankara:
• Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öz, Gülağ. (1998). “Seyyit Hüseyin Gazi ve Türbesi Çevresinde Oluşan Kültürel Değerler”. Birinci Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri. Ankara: Anadolu Erenleri Kültür ve Sanat Vakfı, 395-405.
• Özdemir, Serdar Deniz. (2014). Anadolu Masallarında Su ve Ateş. Yayımlanmamış
• Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Elazığ.
• Radloff, Wilhelm. (2008). Türklük ve Şamanlık. Çev. A. Temir vd. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Roux, J. Paul. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. Ankara: İşaret Yayınları.
• Schımmel, Annemarie. (1994). Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şahin, Hanifi. (2016). “Seyyid Alizâde’nin Hızırnâme’si Bağlamında Alevi Düşüncesinde Hızır İnancı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Sayı 80, 30-50.
• Tanyu, Hikmet. (1967). Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• —. (1978). Türklerin Dinî Tarihçesi. Türk Kültür Yayını. İstanbul: Özdemir Yayınevi.