GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ALEVİ OCAKLARINDA DEĞİŞİME DAİR SOSYO-ANTROPOLOJİK GÖZLEMLER

Yıl 2012, Sayı: 63, 17 - 38, 15.01.2013

Ali Yaman

Öz

Bu makalede Aleviliğin temel kurumlarından olan ve ocaklar şeklinde işleyen Dedelik Kurumu’nun kentleşme ile birlikte yaşadığı sosyo-antropolojik dönüşüm incelenmeye çalışılacaktır. Aleviliğin geleneksel kurumlarından Dedelik Kurumu, zamanla geçmişteki etkisini yitirmiş, toplumsal planda ortaya çıkan bu boşluk nedeniyle, bu kurumun önemli işlevleri yeni kurumlar tarafından yerine getirilir olmuştur. Gerek bizim alan araştırmalarımızda gerekse bu konuda yapılan diğer çalışmalarda bu değişimin, hayatın her alanına yansıyan pek çok etkilerinin bulunduğu görülmektedir. Bugün Türkiye ve Avrupa’nın kentlerinde Alevilik, büyük ölçüde dernek ve vakıflarca yönetilen Cemevi, Alevi Kültür Merkezi gibi adlar altında varlığını sürdürmektedir. Bugün artık açıktır ki ocaklar da dahil eski dönemdeki otorite sahibi kurumlar el değiştirmiştir. Kentleşmenin ortaya çıkardığı sosyo-ekonomik dönüşüm, Alevilik üzerinde de önemli etkilerde bulunmuştur. Bunu anlamak için Dedelik Kurumunun geçmişteki konumu ile bugünkü konumunun detaylı bir şekilde karşılaştırılması zorunludur. Yeni toplumsal ortamda yeni dede tipolojileri ortaya çıktığı gibi, gerek nitelikler gerekse işlevler büyük ölçüde farklılaşmıştır. Dedelik Kurumunun geleneksel işlevlerinin ve niteliklerinin bir bölümü yeni koşullar ve toplumun yeni gereksinimleri doğrultusunda ya zamanla yok olmuş ya da dönüşerek yaşamayı sürdürmüştür. Bugün bu değişim süreci hâlâ devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, ocaklar, dedelik, değişim

SOCIO-ANTHROPOLOGICAL OBSERVATIONS ABOUT THE CHANGE IN ALEWI OCAKS FROM PAST TO PRESENT

Öz

This article deals with Dede institution, which functions as Ocaks, one of the basic institutions of Alewism, and the socio-anthropological change of such an institution along with urbanization. The traditional Dede instution has lost its impact during the time and filling such a gape in society necessitates a new instutions which has begun to carry out the important tasks of this instutuion especially in urban centers. Both our field researches and other studies on this topic reflect that the change almost affects every part of lives among Alewis, in essence.Today Alewism in Turkey and the urban centers around Europe exists in the places of Cemevi and Cultural Centers that are widely run by foundations. Now it is apparent that the old intuitions including Ocaks have been transformed into other hands, whereas they had an ultimate power in the past. The socio-economical transformation caused by urbanization has also caused significant effects in the lives of Alewis. It is necessary to compare the status of Dede institution in the past and the present in details in order to understand this situation better. There have been great differences with the new qualifications and functions of practices as new Dede typologies have emerged in the new social order. Several of traditional qualifications and functions of Dede institution have either disappeared with time or have continued with various changes along with the new conditions and new needs of the society. The changes today have still been continuing

Anahtar Kelimeler

Alewism, ocaks, dede institution, change

Kaynakça

• Aytaş, Gıyasettin (Ed.) (2010). Bingöl, Muş/Varto Yörelerinde Ocaklar, Oymaklar ve Boy- larla İlgili Araştırma Sonuçları, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bardakçı, Cemal (1945). Kızılbaşlık Nedir, İstanbul: Işık Basımevi.
• Birge, John Kingsley (1982). The Bektashi Order Of Dervishes, U.S.A.: Hartford Seminary Press, 1937, Reprinted by London: Luzac&Co, 1982.
• Boratav, Pertev Naili (1984): Türk Halk Bilimi, 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar), İstanbul, Gerçek Yayınevi.
• Bruinessen, Martin van (2009). “Sufism, ‘Popular’ Islam and the Encounter with Moder- nity”, In: Islam and Modernity Key Issues and Debates, Ed. By M. K. Masud, A. Salvato- re, M. van Bruinessen, Edinburgh: Edinburgh University Press, p. 125-157.
• Coşkun, Nilgün Çıblak (2010). “Sosyo-kültürel Hayattaki Değişimlerin Alevi Cemlerine Etkisi: Alevi Kültür Dernekleri Mersin Şubesi Örneği”, İçinde: II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Ankara: CEM Vakfı Ankara Şubesi Yayınları, s. 222-235.
• Deniel, Raymond (1987). “Dinler ve Sosyal Değişmeler, Afrika Şehir Çevrelerinde Yapılan anketler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, cilt: 2, s. 205-218.
• Dönmez, R. Ö. - P. Enneli - N. Altuntaş (Ed.) (2010). Türkiye’de Kesişen-Çatışan Dinsel ve Etnik Kimlikler, İstanbul: Say Yayınları.
• Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Yaşar (2004). Türk Sufiliğine Bakışlar, 7.b., İstanbul: İletişim Yayınları.
• Selçuk, Ali (2012). “Bir Alevi Topluluğu Örneği: Acısu Sıraçları”, İçinde: II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Ankara: CEM Vakfı Ankara Şubesi Yayınları, s. 207-221.
• Shankland, David (1999). “Günümüz Türkiye’si Alevilerinde “Dede” ve “Talip” Arasın- daki Değişen Bağ”, Tarihî Ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler Bektaşiler Ve Nusayrîler, İstanbul: Ensar Neşriyat, s. 319-334.
• Sökefeld, Martin (2002). “Alevi Dedes in the German Diaspora: The transformation of a Religious Institution”, Zeitschrift für Ethnologie, 127, p. 163-186.
• Ulusoy, A. Celalettin (1986). Hünkâr Hacı Bektaş Veli ve Alevi-Bektaşi Yolu, 2.b, Ankara: Akademi Matbaası.
• Wakamatsu, Hiroki (2012). “Baba Mansur Ocağı: Yaşayan Türk Tasavvuf Geleneği”, İçin- de: II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Ed. A. Erdemir, M. Ersal, A. Taşğın, A. Yaman, Ankara: CEM Vakfı Ankara Şubesi Yayınları, s. 368-373.
• Yalman, Nur (1969). “Islamic reform and the mystic tradition in eastern Turkey”, Archives Europeennes Sociologie, tome: X, no: 1, p. 41-60.
• Yaman, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sü- recinde Alevilik, İstanbul: Karaca Ahmet Sultan Derneği Yayınları.
• Yaman, Ali (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları, Ankara: Elips Kitap.
• Yaman, Ali (2010). “Ritual Transfer within the Anatolian Alevis: A Comparative Approach to the Cem-Ritual”, In: Ritual Dynamics and the Science of Ritual, Vol. 5, Ed. By A. Michels (General Editor), G. Dharampal-Frick, R. Langer, N. H. Petersen, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, p. 269-276.
• Yavuz, M. Hakan (Ed.) (2006). The Emergence of A New Turkey, Democracy and the AK Party, Salt Lake City: The University of Utah Press.
• Yıldız, Harun(2004a). Anadolu Aleviliği, Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme, Ankara: Araştırma Yayınları.
• Yıldız, Harun (2004b). “Alevilerde Dedelik Kurumu”, İçinde: Alevilik, Ed. İ. Engin, H. En- gin, İstanbul: Kitap Yayınevi, s. 321-338.
• Yümlü, Murat (2010). “1960’lı yıllar ölçeğinde Dergah temsiliyet kanallarından birisi ola- rak Ulusoy Ailesiyle Türkiye Birlik Partisi ilişkisi”, İçinde: Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, Hacı Bektaş Veli, Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden, Ankara: Dipnot Yayınları, s. 265-279.