FARKLILIK İÇİNDE BİRLİK: ALEVİ-BEKTAŞİ KÜLTÜRÜ VE ARAÇSAL ÇERÇEVELEMENİN MEYDAN OKUYUŞU

Yıl 2014, Sayı: 71, 15 - 34, 30.09.2014

Himmet Hülür İhsan Koluaçık

Öz

Günümüzde egemen olan tekno-ekonomik süreçlerin, kültürlerin özgünlüklerinidönüştürücü bir etkisi vardır. Bu tür süreçlerin bir sonucu olarak kültürler, evrensel birinsanlığa ilişkin bir kavrayış geliştirmişlerdir. Ancak pratikten kopuk, nihilist bir yönelimolarak bu evrenselcilik, değerlerin değersizleşmesiyle ilişkilidir. Özgün kültürel pratiklerdenkopuşun bir göstergesi olan bu tür kavrayış biçimi aslında kültürün maruz kaldığı küresel birçerçeveleme biçimidir. Egemen tekno-ekonomik-politik süreçler, Alevi-Bektaşi kültürününtemel değerlerinin araçsal bir dönüşüme ve çerçevelemeye maruz kalmasına yol açmaktadır.Bu dünya görüşü, doktrinsel ve felsefi bir sistem olmaktan çok Alevi-Bektaşi tarihinde estetikbir düzlemde, sanat eseri vasıtasıyla ifadesini bulmuştur. Bu makalede Alevi-Bektaşikültürü ve tarihinin şu konularla ilişkili anlayışı ve tutumu temel sorunsalı oluşturmaktadır:insan-doğa ilişkisinin nasıl kavrandığı ve ortaya konulduğu; akıl ve bilginin ne anlam ifadeettikleri; toplumsal yaşamın nasıl kavrandığı, insanların bir arada var olmasının temel biçimlerininnasıl görüldüğü; farklılıklara yönelik tutum ve yaklaşım; birey ile toplum arasındakiilişkisin nasıl değerlendirildiği; inanç ve kutsallık konularına nasıl bakıldığı. Bu konular, iktidarve günümüzün hâkim süreci olan araçsal çerçeveleme bağlamında yorumlanmaktadır. Bubağlamda Alevi-Bektaşiliğe özgü değerlerin karşılaştığı sorunlar vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektaşi kültürü, kültürel farklılık, kitle kültürü, çerçeveleme

UNITY WITHIN DIVERSITY: ALAWITE-BEKTASHI CULTURE AND THE CHALLANGE OF INSTRUMENTAL ENFRAMING

Öz

The dominant techno-economic processes in our day have a transformative effect over the peculiarities of cultures. As a result of such processes cultures have developed a conception in relation to a universal humanity. This universalism as a nihilistic orientation is based on the devaluation of values. Such form of conception, as an indicator of the break with the distinctive cultural practices, is indeed a global form of enframing to which culture is subjected. In this context, the dominant techno-economic-political processes lead to an instrumental transformation and enframing for the basic values of the Alawite-Bektashi culture. In Alawite-Bektashi history, this worldview found expression on an aesthetic level through the work of art rather than being a doctrinarian and philosophical system. In our survey, the basic problematic is about the conception and approach of the Alawite-Bektashi history in relation to these issues: the meanings of reason and knowledge, how social life is conceived, how the basic forms of coexistence of men is seen, the attitude and approach toward differences, how the relation between individual and society is evaluated, how the issues of belief and sacredness are viewed. These issues are interpreted in terms of power and instrumental enframing that is the dominant contemporary process. In this context, the problems with which the distinctive values of Alawi-Bektashism encounter are emphasized

Anahtar Kelimeler

Alawite-Bektashi culture, cultural difference, mass culture, enframing, instrumentalization

Kaynakça

• AYDIN, E. (2000). Aleviliği Ne Yapmalı. İstanbul: Nokta Kitap Yayınları.
• BAUMAN, Z. (2003). Yasa Koyucular ile Yorumcular, Çev: Kemal Atakay. İstanbul: Metis Yayınları.
• BERKES, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yay. Haz. Ahmet Kuyaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BERKOWITZ, P. (2003). Nietzsche Bir Ahlak Karşıtının Etiği, Çev: E. Demirel. İstanbul: Ay- rıntı Yayınları
• BEZİRCİ, A.(1995). Pir Sultan Yaşamı, Kişiliği, Sanatı, Bütün Şiirleri. İstanbul: Evrensel Kül- tür Kitaplığı
• BİRDOĞAN, N. (2001). Şah İsmail Hatayi Yaşamı ve Yapıtları. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• BIRGE, J. K. (1991). Bektaşilik Tarihi, Çev: Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• ÇAMUROĞLU, R. (2000). Değişen Koşullarda Alevilik. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• DIERL, A. J. (1985). Anadolu Aleviliği, Çev: Fahrettin Yiğit. İstanbul: Ant Yayınları
• EYUBOĞLU, İ. Z. (1968). Türk Şiirinde Tanrıya Kafa Tutanlar. İstanbul: Okat Yayınevi
• FOUCAULT, M. (1980). Power-Knowledge: Selected Interwiews and Other Writings 1972- 1977, Ed. By Colin Gordon and Tr. By Colin Gordon et. al. New York: Pantheon Books.
• GÜRAY, C. (2010). “Sema’dan Semaha Sonsuz Bir Devir”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2010 (56):119-152.
• HOBSBAWM, E. (2009).“Gelenekleri İcat Etmek”. Geleneğin İcadı, Der. Eric Hobsbawm, Te- rence Ranger, Çev. Mehmet Murat Şahin, s.1-19. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• HORKHEIMER, M. (1998). Akıl Tutulması, Çev: Orhan Koçak. İstanbul: Metis Yayınları.
• HORKHEIMER, M. ve ADORNO, T. W. (1996). Aydınlanmanın Diyalektiği: Felsefi Frag- manlar II, Çev: Oğuz Özügül. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• HÜLÜR, H. (1999).“Technology and Naqshbandi Sufism: An Empirical Analysis of İsmail Ağa and İskender Paşa Branches”. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Der- gisi, 13: 289-338.
• KAYA, D. (2012). “Kul Himmet’in Bilinmeyen Deyişleri”. http://turkoloji.cu.edu.tr/ HALK%20EDEBIYATI/24.php#_edn1. Erişim tarihi: 15. 11. 2012.
• KEHL-BODROGI, Krisztina.(2012). Kızılbaşlar, Aleviler (Anadolu’da Yaşayan Ezoterik Bir İnanç Topluluğu Üzerine Araştırma), Çev: Oktay Değirmenci, Bilge Ege Aybudak. İstan- bul: Ayrıntı Yayınları.
• KÖKEL, C. (Editör) (2012). “Edib Harabi Divanı”. Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları, Ankara .
• MARCUSE, H. (1986). Tek Boyutlu İnsan: İleri İşleyim Toplumunun İdeolojisi Üzerine İncelemeler, Çev: Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayın Yayınları.
• MARDİN, Ş. (2000). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MEGILL, A. (1998). Aşırılığın Peygamberleri: Nietzsche, Hiedegger, Doucault, Derrida, Çev: Tuncay Birkan. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• NIETZSCHE, F. (2000). Ahlakın Soykütüğü Üstüne, Çev: Ahmet İnam. Ankara: Gündoğan Yayınları
• OCAK, A. Y. (2011). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÖZKIRIMLI, A. (1993). Alevilik–Bektaşilik Toplumsal Bir Başkaldırının İdeolojisi, İstanbul: Cem Yayınevi
• RIEJEN, W. V. (1999). Adorno Bir Giriş, Çev. Mustafa Cemal. İstanbul: Belge Yayınları
• SEZGİN, A. (1999). “Bektaşi Geleneği ve Türkiye Aleviliğinin Karakteristiği”, I. Türk Kültü- rü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim 1998),Gazi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Merkezi, Ankara Üniversitesi
• ŞİMŞEK, M. (1996). Dede Korkut ve Ahmet Yesevi’den Günümüze Uzanan Alevi Ozanlar, İstanbul: Can Yayınları
• WEBER, M. (1985). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Çev: Zeynep Aruoba. İstanbul: Hil yayınları.
• YILDIRIM, A. (1997). Başlangıcından Günümüze Alevi Bektaşi Deyişleri I. Ankara: Uyum Yayıncılık
• YILDIRIM, Ali (2000). Alevi Öğretisi. Ankara: İtalik Yayınları
• YÖRÜKOĞLU, R. (1998). Okunacak En Büyük Kitap İnsandır: Tarihte ve Günümüzde Ale- vilik. İstanbul: Alev Yayınları.