ALEVİLİĞİN CAFERİLİKLE İLİŞKİSİNİN SOSYOLOJİK İÇERİK ANALİZİ

Yıl 2014, Sayı: 71, 83 - 110, 30.09.2014

Özcan Güngör

Öz

Aleviliğin tarihte etkilendiği dinsel gruplardan biri de Caferiliktir Şiiliktir . Bu çalışma,Caferilikle Aleviliğin temel kaynaklar, sosyolojik araştırmalar ve Alevilik üzerine yazılan bazıyazılardan hareketle inanç, ibadet, adap – erkan ve sosyal hayat konularına ilişkin kavramlarısosyolojik olarak karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Bu karşılaştırmalarda görülmektedir ki;bu etkilenme inanç yönünden çok yüzeysel boyutta bazı kavramların sembolleştirilmesişeklinde ortaya çıkmakta; ibadet uygulamalarında Hanefi - Maturidi ekol biraz da yaşanılanbölgenin ve kültürün etkisiyle Şiiliğe oranla daha baskın yaşanmakta ve adap – erkan ve sosyalhayatla ile ilgili kavramlarda ise Şiiliğin izi hemen hemen hiç görülmemektedir. SonuçtaAlevilikle Şiilik Caferilik arasında bazı ortak noktalar, semboller ve kavramlar olmaklabirlikte, bunların teolojik, felsefi ve sosyolojik olarak alt yapısı bazen çok zayıf, bazen hiç yok,genelde de tasavvufi karakterlidir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Caferilik (Şiilik), inanç, ibadet, adap – erkan, sosyal hayat

SOCIOLOGICAL ANALYSIS of THE RELATIONSHIP between ALEVISM and JAAFARISM

Öz

Alevism is affected by the Jaafarism Shiism which is one of the religious groups in the Islamic history. However, when we compare Alevism and Jaafarism with regard to belief, worship, and manners-rules and social life helping the sociological studies, historical documents, and some of Alevi writers’ ideas, we will see that some of the Jaafari belief concepts are symbolized as a surface within Alevism. Hanafi – Maturidi school influences Alevism rather than Jaafarism with experience of the region and culture in practices and the impression of Jaafarism is almost never observed on the concepts of Alevi manners and rules of conduct and social life. Finally, there are some common points, symbols and concepts between Alevism and Jaafarism, but theological, philosophical and sociological backgrounds of these points, symbols and concepts are sometimes very weak, sometimes nonexistent, and often mystical in nature

Anahtar Kelimeler

Alevism, Jaafarism (Shiism), belief, practice, manners - rules of conduct, social life

Kaynakça

• AKTAY, Y. (2007). “Sosyo-Kültürel ve Politik Yönleriyle Alevilik Üzerine Notlar”. Milel ve Nihal, 4 (1): 57-76.
• ALBAYRAK, A. (2006). Caferilerde Dini ve Sosyal Hayata (Ankara Keçiören Örneği). Yayım- lanmamış Doktora Tezi. Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYDIN, A. (2009). Akdağmadeni Yöresi Ardıçalanı ve Bozhüyük Köylerinde Alevilik. Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAHA SAİD. (2000). “Sufiyan Süreği Kızılbaş Meydanı” (123-148) Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayri Zümreler. Hz. İ. Görkem, Ankara: Kültür Bak. Yayınları
• BİRDOĞAN, N. (1999). Alevi Kaynakları II. İstanbul: Kaynak Yayınları
• BOLAY, S. H. (2000). “Günümüz Türkiye’sinde Aleviliğin ve Bektaşiliğin Başlıca Problemle- ri Üzerine Bir Deneme”. Hacı Bektaş Veli Dergisi, (13): 137-152.
• BOZKURT, F. (2000). Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik. İstanbul: Doğan Kitap.
• BOZKUŞ, M. (1999). Sivas ve Çevresinde Yaşayan Alevilerin İnançları. Yayımlanmamış Dok- tora Tezi, Sivas: CÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BUYRUK, (2006). Der. Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayınları.
• CANAN, İ. (1993). Namus Fitnesi Mut’a. İstanbul: Timaş Yayınları.
• ÇAMUROĞLU, R. (2003). “Türkiye’de Alevi Uyanışı”. Çev. B. Kurt Torun, Hayati Torun. Alevi Kimliği. Der T. Olsson, E. Özdalga, C.Raudvere. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• DALKIRAN, S. (2007). “İmamiyye Şiası’nın Mut’a Nikahı Uygulamasına Karşı Ahmet Feyzi Çorumi’nin Eleştirileri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (27): 1-16.
• DEMİRCİ, F. (2006). Caferilerin Dini Örf ve Adetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: EÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERDOĞAN, K. (2000). Alevi-Bektaşi Gerçeği, İslamiyetin Türkmen Töreselliği İçinde Özümle- nerek Anadolulaşması. İstanbul. Alfa Yayınları
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevilik – Bektaşilik. İstanbul: Kültür Bak. Yayınları.
• FIĞLALI, E. R. (1991). Türkiye’de Alevilik – Bektaşilik. İstanbul: Selçuk Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (1958). Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli “Vilâyetname”. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• ……. (1997) Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik. İstanbul: Der Yayınları
• GÜLŞAN, H. (2001). Anadolu Alevi Müslümanlığı (Paylaşımı Yargılayıcı Ahlakçı). İstanbul: Can Yayınları
• GÜMÜŞOĞLU, H. (2008). İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• …………..(2011). “Ehl-i Sünnet, Şia ve Vehhabilik Arasındaki İnanç Farklılıklarının Sosyal Barış Açısından Değerlendirilmesi”. Hikmet Yurdu, 4 (4) 8: 147 – 172.
• GÜNDOĞDU, C. (2007). Hacı Bektaş-ı Veli, Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Yeni Bir Yaklaşım. Ankara: Aktif Yayınları.
• GÜNGÖR, Ö. (2007). Araftaki Kimlik: Alevilik – Bektaşilik. Ankara: Akasya Yayınları.
• …………..(2010). A Study to the Subject of Cemevi from Sociological Perspective, Journal Of Social Sciences. 4 (7): 123-136.
• ………….(2012). “Yolda Caferi” Olmanın Sosyolojik Anlamı: Alevilik-Caferilik İlişkisi”. Turkish Studies. 7 (4): 1939-1959,
• GÜZEL, A. (1994). “Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Eserleri” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (1): 1-21.
• HACI BEKTAŞ VELİ. (2002). Makalat. Türkçe’ye Sad.: Abdurrahman Güzel. Ankara: Ak- çağ Yayınları.
• İMAM-I AZAM, el-Fıkhu’l-Ekber, nşr. Mustafa Öz, (İmam’ı Azam’ın Beş Eseri içinde) İstanbul.
• KALELİ, L. (1996). Binbir Çiçek Mozaiği Alevilik. İstanbul: Can Yayınları
• KAPLAN, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: TDV Yayınları
• KARAMAN, H. (1993). “Ca’feriyye”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları.
• KAYA, H. (1993). Alevi/Bektaşi Erkanı, Evradı ve Edebiyatı. İstanbul: Engin Yayınları.
• KESKİN, Y. M. (2004). Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği (Elazığ Sünköy Örneği). An- kara: Avrasya Yayınları.
• KORKMAZ, S. (2011). “Hacı Bektaş Veli Öğretisinde İtikadı Unsurların Menşei”, Türk Kül- türü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (59): 119-134.
• KORKMAZ, S. (2001). “Ahmed Yesevi ve Hacı Bektaş Veli Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri ve Türk İslam Edebiyatına Katkıları”. Erciyes Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11): 325-355.
• KUTLU, S. (2006). Alevilik-Bektaşilik Yazıları, Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• …………(2003). “Aleviliğin Dini Statüsü”. İslamiyat, 6 (3): 31-54.
• …………(2000). “Ehl-i Beyt Sembolik Kapitalinin Tarihi Süreç İçinde Semerelendirilme- si”. İslamiyat, 3 (3): 99-120.
• MELİKOFF, I. (1994). Uyur İdik Uyardılar Alevilik - Bektaşilik Araştırmaları. Çev. Tu- ran Alptekin. İstanbul: Cem Yayınları.
• UZUN, M. (2006). “Muharremiyye”; DİA. İstanbul: TDV Yayınları.
• ONAT, H. (2007). “Kerbela’yı Doğru Okumak”. Akademik ORTA DOĞU, 2, (1): 1-9.
• ……………..(1992). “Şii İmamet Nazariyesi”. AÜİFD. (XXXII): 89-110.
• TÜRKDOĞAN, O. (2006). Alevi Bektaşi Kimliği. İstanbul: Timaş Yayınları.
• ÖZMEN, İ. (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, I-V. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• ÖZTELLİ, C. (1989). Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları
• ÖZTÜRK, Y. N. (1994). “Hacı Bektaş’ın Düşünce Dünyası”. Hacı Bektaş Veli Dergisi. (1): 22-28.
• SARIKAYA, S. (2003). “Alevilik ve Bektaşiliğin Ahilikle İlişkisi”. İslamiyat. 6 (3): 93-110.
• ………..(2002). XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifle- ri. Ankara: Kültür Bak. Yayınları.
• SDE, (2009). Alevi Raporu. Çağıran, M. E. vd., Ankara: Öncü Basımevi
• SEZGİN, A. (2002). Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• SOYYER, Y. (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademi Kitabevi.
• ŞENER, C.-İLKNUR, M. (1995). Kırklar Meclisi’inden Günümüze Alevi Örgütlenmesi, Şeriat ve Alevilik. İstanbul: Ant Yayınları
• TAŞĞIN, A. (1997). Ereğli ve Çevresindeki Alevilerde Sosyal ve Dini Hayat. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• …… (2006). Türkmen Aleviler-Diyarbakır Örneği-. İstanbul: Ataç Yayınları
• TEBER, Ö. F. (2008). Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınevi.
• TOL, U. (2009). The Sustainability Crisis of Alevis. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜÇER, C. (2010). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• ………………(2010a). “Geleneksel Alevilikte İbadet Hayatı, Bazı Adap ve Erkan”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü, der. H. İbrahim Bulut, Sakarya: Sakarya Ün. Ya- yınları.
• ……..(2008). “Aleviliğin Neliği Şiilik (Caferilik) İlişkisinin Çerçevesi”, Marife, 8 (3): 205- 238
• ÜNLÜSOY, K. (2009). “Alevi – Bektaşi Geleneğinde Kadına Bakış Denemesi”. e-makalat Mezhep Araştırmaları. II (2): 55-90.
• ÜZÜM, İ. (2007). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: TDV İSAM Yayınları.
• ………(2003). “Alevilerin Caferi Mezhebine Mensubiyetinin Arka Planı Alevilik Caferilik İlişkisi veya İlişkisizliği”. İslamiyat. 6 (3): 127-150.
• ………(2000). Günümüz Aleviliği. İstanbul: TDV İSAM Yayınları.
• YELER, A. (2006). Türk Toplumunda Caferiler (İstanbul Halkalı Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YEŞİLYURT, T. (2003). “Alevi - Bektaşiliğin İnanç Boyutu”. İslamiyat. 6 (3): 13-30.
• YILDIZ, H. (2003). Amasya Yöresi Alevileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Samsun: OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YÖRÜKAN, Y. Z. (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. Haz. Turhan Yörükan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• AKTAŞ, A. (1998). “Dünyadaki ve Türkiye’deki Alevilerin Toplumbilimsel Açı- dan Çözümlenmesi”. Köprü Dergisi. Bahar http://www.koprudergisi.com/index. asp?Bolum=EskiSayilar. Erişim tarihi: 12.03.2012.
• ARSLANOĞLU, İ. (2006). “Dede Ahmet Kuzukıran ile Söyleşi”. http://w3.gazi.edu. tr/~iarslan/dedeahmet.pdf. Erişim tarihi: 23.04.2012.