ŞEYH ŞABÂN-I VELÎ VAKIF MÜZESİ VAKIF ŞAMDANLARI

Yıl 2018, Sayı: 87, 153 - 182, 14.09.2018

Lütfiye Göktaş Kaya Ebubekir Sıddık Ata

Öz

Kastamonu Şeyh Şabân-ı Velî Dergâhı’nda bulunan dergâh evinin haremlik bölümü günümüzde vakıf müzesi olarak işlev görmektedir. Müzede dergâh eşyaları ile birlikte vakıf eşyaları sergilenmektedir. Çalışmanın konusunu vakıf eşyalarından olan 12 tane şamdan oluşturmaktadır. Dini ve tasavvufi açıdan önemli anlamları olan şamdanlar cami ve türbe gibi yapılara hediye edilen eşyaların başında gelir. Çalışma kapsamındaki şamdanlar da müzeye Kastamonu’daki çeşitli camilerden getirilmiş vakıf eşyalarındandır. Şamdanların kitabelerinin tamamında tarih bilgisi yer alırken, 8 tanesinde vakfedildikleri cami adı, 9 tanesinde vakfeden kişi adı kayıtlıdır. Bakırdan, dövme ve döküm tekniğinde yapılan, konik gövdeli, boyun, omuz ve mumluk bölümlerinden oluşan şamdanlar berât niteliğine sahip olan mihrap şamdanlarıdır. Kastamonu zengin bakır yataklarının bulunduğu bölgelerden biridir. Bölgede Osmanlı dönemi öncesi ve sonrasında bakır ocağı işletmeciliği ve bakır işleyen atölyeler bulunmaktadır. Üstlerindeki kitabelere göre 18. ve 19. yüzyıllara tarihlenen bakır şamdanlar geç dönem Osmanlı maden sanatının taşra üretimini örneklemesi açısından önemlidir. 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı maden sanatı başkent ve çevresinde batı etkisi gösterirken, taşrada bu etkilerden uzak geleneksel üretim devam etmektedir. Ele alınan şamdanlar bir taraftan Türk ve İslam geleneğindeki hediye/bağış olayını örneklerken, diğer taraftan bakırdan yapılmış olmaları ile bakır üreten ve ithal eden Kastamonu kentine bir kez daha vurgu yapmaktadır. Bu çalışma ile sanat tarihi açısından değerlendirilen şamdanlar geç dönem Osmanlı maden sanatı örnekleri olarak bilim dünyası ile tanıştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, maden sanatı, şamdan, aydınlatma araçları, vakıf eşyaları

FOUNDATION CANDLESTICKS IN ŞEYH ŞABAN-I VELI FOUNDATION MUSEUM

Öz

The harem section of the Dervish lodge located in Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Dervish Lodge Dargah today functions as the foundation museum. At the museum, the objects in the dargah are exhibited along with the items of the foundation. The subject of the study is the 12 candlesticks, which belong to the foundation. Candlesticks, having important meanings in terms of religion and mysticism, are one of the objects that are presented as gifts to such buildings as mosques and tombs. The candlesticks in the present study are among the foundation objects brought from the various mosques in Kastamonu. All inscriptions on the candlesticks have date information, 8 of them have the name of the mosques where they were donated, also, 9 of them include the name of the donors. The candlesticks made of copper; shaped by forging and casting techniques, consisting of a conical body, neck, shoulder and candleholders are classified as mihrab candlesticks having a qualification of the letters patent berat-license at that time. Kastamonu is one of the regions with rich copper deposits. In the region, there were copper mining operations and copper processing workshops before and after the Ottoman period. According to the inscriptions on their bodies, the copper candlesticks dating to the 18th and 19th centuries are significant for indicating the local production of the late period of the Ottoman metalwork. In the 18th and 19th centuries Ottoman metalwork exhibited western influence in and around the capital, while traditional production far from these influences continues outside the capital. On the one hand, the candlesticks are examples of the gift/donation event in Turkish and Islamic tradition, and on the other hand, since they are made of copper and they emphasize the city of Kastamonu which produces and imports copper. In this study, the candlesticks, evaluated in terms of art history, were introduced to the world of science as examples of late Ottoman metalwork

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, metalwork, candlestick, enlightment tools, foundation objects

Kaynakça

• Ainswort, W.F. (1842). Travels and Research in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, Vol. I, London.
• Allan, J. ve J. Raby. (1982). “Metalwork”, Tulips, Arabesques and Turbans. Decorative Arts From the Ottoman Empire (ed. Y.Petsopoulos), New York, 17-21.
• Barışta, H. Ö. (1998). Türk El Sanatları, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bilici, Z.K. (1991). “Kastamonu’da Türk Devri Mimarisi ve Şehir Dokusunun Gelişimi (18. Yüzyıl sonuna kadar)”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Çifçi, F. (2014). Hz. Pir Şeyh Şa’ban-ı Veli, Ankara: TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Demirci, F. (2011). “Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi”, Vakıflar Dergisi, 35, 259-260.
• Demircioğlu, M. Z. (1962). Kastamonu Evliyaları. Kastamonu.
• Dévonshire, R. L. (1923). “Some Mihrâb Candlesticks”. The Burlington Magazine For Connoisseurs, 43/249, 270, 276.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul.
• Eruz, F. (1993). Konuşan Maden: Tombak ve Gümüş Madeni Eserler Koleksiyonu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyüpgiller, K. K. (1999). Bir Kent Tarihi Kastamonu. İstanbul: Eren Yayınları.
• Fehérvári, G. (1976). Islamic Metalwork of the Eighth to Fifteenth Century in The Keir Collection, London.
• Göktaş, L. (1995). “Türk Sanatında Şamdanlar (Hacı Bektaş ve Mevlana Müzelerinde Yer Alan Çok Kollu Şamdanlar)”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji-Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Göktaş Kaya, L. (2005). “Taht ve Eğlence Sahneli Anadolu Şamdanları”, Sanat Tarihi Dergisi, XIV-I, 157-191.
• Göktaş Kaya, L., (2006). “Alevilik ve Bektaşilik Kültüründe “Kırkbudak” Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 40: 211-230.
• Göktaş Kaya, L., (2007). “Mevlevilik Felsefesinden Yola Çıkarak Din-Sanat İlişkisi”. Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik. Ulusal Sempozyum Bildiriler Kitabı, s. 477-486.
• Grabar, O. (1984). “Reflections on Mamluk Art”, Muqarnas, 2: The Art of the Mamluks, 1984.
• Kur’an-ı Kerim Meali (2010). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını.
• Maden, F. (2004). “18. Yüzyılın Sonlarında Kastamonu (Şeriye Sicillerine Göre). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• Maden, F., (2007). “XVIII. Yüzyıl Sonu XIX. Yüzyıl Başlarında Kastamonu’da Esnaf Grupları Zanaatkârlar ve Ticari Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, 15, 149- 167.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3, İstanbul: MEB Devlet Kitapları.
• Rice, D. S. (1954). “The Seasons and the Labors of the Months in Islamic Art”. Ars Orientalis, 1, 1-39.
• Sami, Ş. (1996). Kamus’ül Alam, V.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi II-III. (Çev. A. Suat). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Vardar, K.F. (2006). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Maden İşleri”. Sanat Tarihi Yıllığı, 18, 25-54.
• Tarcan, Y. (2018). “Maden Sanatı”. Erişim tarihi: 05.10.2018. http://www. unutulmussanatlar.com/2014/01/maden-sanat-tarihi_76.html.
• Yücel, Y. (1991). Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar Çobanoğulları Beyliği, Candaroğulları Beyliği, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.