BEKTAŞİ KAZANLARINDAN SARAY AŞURELİKLERİNE BİR PAYLAŞIM GELENEĞİ OLARAK AŞURE

Yıl 2010, Sayı: 55, 269 - 280, 28.01.2013

Dilek Akbulut

Öz

Muharrem ayında bir özel gün yemeği olarak pişirilen aşure, tüm İslam dünyasında süregiden bir gelenek olmasının yanı sıra farklı topluluklarda anlam ve uygulamada farklılıklar göstermektedir. Bereket, canlanma, yeni yıl tatlısı olarak buğdaydan pişirilen aşure; Bektaşi inanışında Kerbela’da öldürülen Hz. Hüseyin ve beraberindekiler için hazırlanan bir matem yemeğidir. Türklerde aşurenin bir ayin şeklinde pişirilmesi geleneği de Bektaşi inancının bir uzantısıdır. Dergâh kazanlarında törenle hazırlanan ve dağıtılan aşure, zamanla evlerde de pişirilir olmuş, dağıtmak için bu geleneğe özel aşure kapları da beraberinde gelişmiştir. Bu çalışmanın amacı, farklı anlamlarının yanı sıra aşure yapımı ve sunumunda kullanılan nesnelerin irdelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Aşure, Gelenek, Paylaşım, Aşurelik

FROM BEKTASHI LODGE BOILERS TO PALACE PITCHERS, ASHURE AS A TRADITION OF SHARING

Öz

Ashure manifests differences in meaning and practice in different societies though cooking ashure on Muharrem is an ongoing tradition throughout the Muslim world. Ashure, which is cooked out of wheat as a blessing, plenty, vitality and new year pudding, is a mourning dish in Bektashi belief prepared for Hussein and his company killed in Karbala. Cooking ashure as a ritual in Turkish tradition is a prolongation of Bektashi belief. Though first prepared in Bektashi lodge boilers and distributed to the public, this special pudding began to be cooked in households and special houseware is developed to distribute it by time. The aim of the research is to investigate the tradition of ashure with respect to the items used in cooking and distributing it besides the diverse meanings and traditions of ashure as a special day dessert

Anahtar Kelimeler

Ashure, Tradition, Sharing, Ashure Pitcher

Kaynakça

• ALGAR, Ayla Esen (1988): “Bektaşilikte Yemeğin Yeri”, İkinci Milletlerarası Yemek Kongresi 3-10 Eylül 1988 Bildiri Kitabı, der. Feyzi HALICI, Konya, Konya Kültür ve Turizm Vakfı.
• AND, Metin (2007): Ritüelden Drama, Kerbela – Muharrem – Ta’ziye, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• ARAZ, Nezihe (2000): “Osmanlı Mutfağı – Ünlü Üç Mutfaktan Biri”, Hünkar Beğendi – 700 Yıllık Mutfak Kültürü, der. Nihal KADIOĞLU ÇEVİK, Ankara, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• ATASOY, Nurhan (1989): “İznik Çinilerinin Türleri ve Biçimleri”, İznik Seramikleri, der. Nurhan
• ATASOY, Julian RABY, Londra, Alexandria Press.
• ATASOY, Nurhan (2000): Derviş Çeyizi – Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi, İstanbul, T.C. Kültür Bakanlığı.
• AYDOĞAN, Nesrin (2006): 1892-1920 Arasında Üretilmiş Bazı Yıldız Porselenlerinin Biçim ve Bezeme Özellikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BIRGE, John Kingsley (1937): The Bektashi Order of Dervishes, Bristol, Burleigh Press.
• BODUR, Fulya (1987): Türk Maden Sanatı, İstanbul, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları.
• BOZİS, Sula (2000): İstanbul Lezzeti – İstanbullu Rumların Mutfak Kültürü, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• CARROLL, Lynda (2004): “Geç Osmanlı Dönemi Anadolu’sunda Seçkin Olmayan Sınıfın Tüketim Arkeolojisine Doğru”, Osmanlı Arkeolojisi, der. Uzi BARAM, Lynda CARROLL, İstanbul, Kitap Yayınevi.
• EKSEN, İhsan (2001): Çokkültürlü İstanbul Mutfağı – Rumlar, Ermeniler, Museviler, Türkler, Yemek Kültürleri, Tanıklıklar, Tarifler, İstanbul, Sel Yayıncılık.
• ERDOĞDU, Ayşe (2000): “Osmanlı Mutfağında Kullanılan Sofra Gereçleri”, Hünkar Beğendi – 700 Yıllık Mutfak Kültürü, der. Nihal KADIOĞLU ÇEVİK, Ankara, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• GÜRSOY, Deniz (2004): Tarihin Süzgecinde Mutfak Kültürümüz, İstanbul, Oğlak Yayıncılık ve Reklamcılık.
• IŞIN, Priscilla Mary (2008): Gülbeşeker - Türk Tatlıları Tarihi, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• KITTLER, Pamela Goyan ve Kathryn SUCHER (2008): Food and Culture, Belmont, Thomson Wadsworth.
• KÜÇÜKERMAN, Önder (1987): Dünya Saraylarının Prestij Teknolojisi: Porselen Sanatı ve Yıldız Çini Fabrikası, İstanbul, Sümerbank.
• NAHYA, Zümrüt (1981): “Özel Gün Yemekleri”, Türk Mutfağı Sempozyumu 31 Ekim-1 Kasım 1981 Bildiri Kitabı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• NOYAN, Bedri (1987): Bektaşilik Alevilik Nedir?, Ankara, Doğuş Matbaacılık.
• NURMUHAMMEDOĞLU, Naim-Bek (1991): Hoca Ahmed Yesevi Türbesi, Ankara, Kültür Bakanlığı.
• ÖZDEMİR, Nebi (2008): “Türk Hediyeleşme Geleneği ve Medya” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 1/4, Yaz 2008, 467-480.
• ÖZHAN, Mevlüt (2000): “Anadolu’da Mevsimlik Törenler ve Bu Törenlerdeki İnanç Ögeleri” Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi 23-28 Ekim 2000 Bildiri Kitabı, Ankara, Ervak Yayınları.
• SAKAOĞLU, Necdet, “Aşure”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, İstanbul, 1993, (c.1, s.372-373).
• SAMANCI, Özge (2006): “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Elitinin Yeme-İçme Alışkanlıkları”, Soframız Nur, Hanemiz Mamur – Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, der. Suraiya
• FAROQHI, Christoph NEUMANN, İstanbul, Kitap Yayınevi.
• ŞAVKAY, Tuğrul (2000): Osmanlı Mutfağı, İstanbul, Şekerbank.
• TEZCAN, Mahmut (1989): “Folklorik ve Antropolojik Yönleriyle Hediye Geleneği ve Türk Kültüründeki Yeri” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 22(1), 29-36. Traditional Food from Scotland – The Edinburgh Book of Plain Cookery Recipes, (1996), New York, Hippocrene Books.
• TOYGAR, Kamil ve Nimet BERKOK (1998): “Yöresel Mutfak Etnoğrafyası Üzerine Notlar”, Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar, der. Kamil TOYGAR, Ankara, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı.
• TÜRKOĞLU, Sabahattin (2000): “Osmanlı Mutfağında Mutfak Hizmetlileri ve Sofra Gereçleri”, Hünkar Beğendi – 700 yıllık Mutfak Kültürü, der. Nihal KADIOĞLU ÇEVİK, Ankara, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• WEI-JUN, Zhov (1990): “Çin’in Geleneksel ‘Yeni Yıl Arefesi Yemeği’”, Üçüncü Milletlerarası Yemek Kongresi 7-12 Eylül 1990 Bildiri Kitabı, der. Feyzi HALICI, Konya, Konya Kültür ve Turizm Vakfı.
• YILMAZ, Gülgün (2004): 19. Yüzyıl Osmanlı Sosyal Yaşamında Sanat Eseri Olarak Yeni Objeler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, Gülgün (2005): “19. Yüzyıl Osmanlı Sosyal Yaşamında Sanat Eseri Olarak Yeni Objeler”, Bilim Eşiği 2, Sanat Tarihinde Gençler Semineri 2004 Bildirileri, 495-516.
• YÜCECAN, Sevinç (1994): “Aşure”, Beşinci Milletlerarası Yemek Kongresi 1-3 Eylül 1994 Bildiri Kitabı, der. Feyzi HALICI, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi. “Yom Kippur”, http://tr.wikipedia.org/wiki/Yom_Kippur. 29.03.2010.