CROWN AS CLOTHING AND SYMBOL IN BEKTASHISM

Yıl 2011, Sayı: 60, 65 - 84, 03.12.2011

Fahri Maden

Öz

Crown is an important clothing and symbol in Bektashism. Crown is worn with a custom and function and contain spiritul meanings. Wearing crown was one of than the seven “farz”, necessary in Bektashism. In this respect, the crown was worn in a private ceremony. To wear a crown, one should have saved himself of bad habits, and should have reached certain maturity. There were several types of crowns as Elifî crown, Edhemî crown, Şemsî crown and Hüseynî crown in Bektashism. These are consisted of various aspects such as shape two, four, five, seven and twelve slices. But that is not the only difference among them. Each one has spesific meanings expressed in terms of historical processes and separated from each other. Elifî crown was two-slice and ıt was worn by Haci Bektas Veli. “Wearing four-slice crown meant that there is no power than God.” represented the Twelve Imams. Furthermore, it symbolized the twelve to get rid of bad behavior. In this study, the concept crown in Bektashism is dealing, throughout history several crowns use of Bektashi dervishes tried to determine

Anahtar Kelimeler

Bektashism, Dervish Costumes, Crown, Types of Crown

BEKTAŞİLİKTE GİYSİ VE SEMBOL OLARAK TÂC

Öz

Bektaşilikte tâc önemli bir giysi ve semboldü. Tâc özel bir törenle giyilir ve manevi anlamlar ihtiva ederdi. Tâc giymek Bektaşilikte olgunluğa ulaşmak için muhakkak yerine getirilmesi gereken yedi farzdan biriydi. Bu itibarla tâc, özel bir törenle giyilirdi. Tâc giyebilmek için bazı kötü huylardan arınmış ve belli bir olgunluğa ulaşmış olmak gerekiyordu. Bektaşilikte Elifî tâc, Edhemî tâc, Şemsî tâc ve Hüseynî tâc gibi çeşitli tâclar mevcuttu. Bunlar şekil yönüyle iki, dört, beş, yedi ve on iki dilimden meydana geliyordu. Ancak aralarındaki fark sadece şekilden ibaret değildi. Her biri tarihî süreçleri ve ifade ettikleri anlamlar yönünden birbirlerinden ayrılıyordu. Elifî tâc iki dilimliydi ve Hacı Bektaş Velî tarafından giyilmişti. Dört dilimli tâc giymek Allah’tan başka hiçbir şeye ihtiyaç duymamayı ifade ediyordu. On iki dilimli tâc ise On İki İmam’ı temsil ediyordu ve ayrıca on iki kötü davranıştan kurtulmayı simgeliyordu. Bu çalışmada Bektaşilikteki tâc kavramı ele alınıp Bektaşilerin tarih boyunca kullandıkları tâc çeşitleri tespit edilmeye çalışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik, Derviş Kıyafetleri, Tâc, Tâc Çeşitleri

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1309), Tarih-i Cevdet XII, Dersaâdet.
• Ahmed Rıfat Efendi (1293), Mir’âtü’l-Mekâsid fî Def‘i’l-Mefâsid, İstanbul.
• Ahmed Rıfkı (1327), Bektaşi Sırrı-II, İstanbul.
• ARSLAN, Saime (2003), Resmî Ali Baba ve Divânı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Aşıkpaşazâde Tarihi (1332), Tarih-i Osmanî Encümeni Neşri, İstanbul.
• ATALAY, Besim (1991), Bektaşilik ve Edebiyatı, çev. Vedat Atila, İstanbul.
• ATASOY, Nurhan (2005a), Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi, Ankara.
• ATASOY, Nurhan (2005b), “Osmanlı Dönemi Tarikat Kıyafetleri ve Cihazları”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, haz. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf (C.EV): 464/23489
• BİRGE, John Kingsley (1991), Bektaşilik Tarihi, çev. Reha Çamuroğlu, İstanbul.
• BJÖRKMAN, W. (1970), “Tâc”, İslam Ansiklopedisi, XI, İstanbul.
• BROWN, John P. (1868), The Dervishes or Oriental Spiritualism, London.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2205), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul.
• ERDEM, Cem (2011), “Muhammet Ali Hilmi Dedebaba Erkân-nâmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 57, Ankara, 245-258.
• Erkanname-1 (2007), haz. Doğan Kaplan, Ankara.
• ERÖZ, Mehmet (1977): Türkiye’de Alevîlik ve Bektaşilik, İstanbul.
• Esad Efendi (Sahhaflarşeyhizade Seyyid Mehmed) (1243), Üss-i Zafer, İstanbul.
• Eşrefoğlu Rumî (2002), Tarikatnâme, haz. Esra Keskinkılıç, İstanbul.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî (1999-2001-2003-2005), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi II-IV-VII-VIII-IX, haz. Zekeriya Kurşun-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı- Robert Dankoff, İstanbul.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1953), Mevlana’dan Sonra Mevlevilik, İstanbul.
• GÜLÇİÇEK, Ali Duran (2004), Her Yönüyle Alevilik (Bektaşilik, Kızılbaşlık) ve Onlara Yakın İnançlar III, Köln.
• GÜNDÜZ, Tufan (2010), “Hacı Bektaş Velî’nin Yol Arkadaşı Kolu Açık Hacım Sultan ve Velayetnamesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 55, Ankara, 71-95.
• HASLUCK, Frederick William (1928), Bektâşilik Tedkîkleri, trc. Râgıb Hulûsi, İstanbul.
• Hünkâr Hacı Bektaş Velî Velayetnamesi (2010), Yayına haz. Hamiye Duran-Dursun Gümüşoğlu, Ankara.
• İŞLİ, H. Necdet (2009), Osmanlı Serpuşları, İstanbul.
• KOÇAK, Yunus (2005), “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler Erkânname-2”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi-33, Ankara, 71-144.
• KORKMAZ, Esad (2003), Ansiklopedik Alevîlik-Bektâşîlik Sözlüğü, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1976), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara.
• Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli (Vilayetnâme) (1990), haz. A. Gölpınarlı, İstanbul.
• MİKOV, Lyubomir (2009), “Bulgaristan’da Türk Halk Tasavvufu (Dört Türbe ve Evliyalarına İlişkin Materyallere Göre)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 52, Ankara, 87-99.
• Müstakimzâde Süleymân Sa‘deddin (2001), Traktat Uber Die Derwischmutzen (Risâle-i Tâciyye), haz. Herausgegeben von Helga Anetshofer-Hakan T. Karateke, Leiden-Boston- Köln.
• OYTAN, M. Tevfik (2010), Bektaşiliğin İçyüzü, İstanbul.
• ÖZCAN, Hüseyin (2007), Alevî/Bektâşi İnancına Bakışlar Canların Nefesinden, İstanbul.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III, İstanbul.
• REVNAKOĞLU, Cemaleddin Server (2003), Eski Sosyal Hayatımızda Tasavvuf ve Tarikat Kültürü, haz. M. Doğan Bayın-İsmal Dervişoğlu, İstanbul.
• Safer Baba (1998), Tasavvuf Terimleri (Istılahat-ı Sofiyye fi Vatan-ı Asliyye), İstanbul.
• SAYGI, Hakkı (2007), Soru ve Cevaplarla Alevi-Bektaşi İnancı, İstanbul.
• Sırrî Rıfaî Alevî-Şeyh Ahmed Bedreddîn (1284), Bektâşî Tarikatına Ait Usul Âdâb Âyinler Mecmuası, Süleymaniye Kütüphanesi (İzmirli İ. Hakkı), nr.1243.
• SOYYER, A.Yılmaz (2005), 19. Yüzyılda Bektaşilik, İzmir.
• SUNAR, Cavit (2003), Melâmîlik ve Bektaşilik, İstanbul.
• SÜNKİTAY, Veli Necdet (1956), “Tarihte Bektaşilik”, Türk Mason Dergisi, 22, Aralık, 24-27.
• TEMREN, Belkıs (2010), “Bektaşi Giyim Kuşamında Kutsal Simgelere Örnekler”, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 2, Malberg, 19-34.
• ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
• ÜNAL, Bihter (2006), Vîrânî Dede Fakr-nâme (İnceleme-Metin-Dizin), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• YAHYÂ Âgâh b. Sâlih el-İstanbulî (2005), Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm (Mecmu’atü’z- Zarâ’if Sandukatu’l-Ma’ârif), İstanbul.
• YALÇIN Alemdar-Hacı Yılmaz (2005), “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler Erkânname-1”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 33, Ankara, 11-69.
• YILDIRIM, Rıza (2010), “Muhabbetten Tarikata: Bektaşi Tarikatı’nın Oluşum Sürecinde Kızıldeli’nin Rolü”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 53, Ankara, 153- 190.
• YILDIRIM, Seyfullah (2005), Hasan Cemâlî Baba Hayatı, Sanatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.