ALEVİLİK VE ETKİLEŞİM İÇİNE GİRDİĞİ KÜLTÜREL YAPILAR AÇISINDAN “PERVANE” KAVRAMININ İRDELENMESİ

Yıl 2011, Sayı: 60, 159 - 180, 03.12.2011

Cenk Güray Erdem Şimsek

Öz

Pervane kavramı halk ve divan edebiyatlarında kullanılan önemli bir mazmun olmasının yanında, Anadolu’ya has “Bâtıni” temelli inanç sistemlerinin aktarım için ihtiyaç duyduğu ifade gücüne sahip bir sembol olarak dikkat çekmektedir. Pervane kavramının bu edebi ve Bâtıni kökler temel alınarak irdelenmesi Alevilik, Bektaşilik ve onlarla tarihsel temelde etkileşim kurmuş Mevlevilik gibi inanç sistemlerinin anlam dünyasının daha derinlemesine anlaşılmasını sağlarken, semah ve semâ gibi ibadet geleneklerinin nasıl bir kültürel bağlam üzerine yapılandığının daha rahat anlaşılmasını da sağlayacaktır. Pervane kavramının semah ve semâ ibadetleri kapsamındaki kullanım özellikleri, bu ibadetlerin arka planında yer alan felsefi yaklaşımlarla yoğun bir ilişki kurmaktadır. Bu yönüyle pervane kavramının incelenmesi, vahdet-i mevcut felsefesi ile semah kavramının bağlantılarının irdelenmesine yardımcı olurken aynı zamanda vahdet-i vücûd felsefesi ile de semâ kavramının bağlantılarının daha detaylı şekilde irdelenmesine olanak sağlayacaktır. Böylelikle pervane kavramının ışığı altında, edebiyat, müzik ve din ekseninde Anadolu insanının kültürel kimliğine, din ve tanrı algısına ilişkin çok değerli bilgilere ulaşmak mümkün olacaktır

Anahtar Kelimeler

Pervane, devir, vahdet, vahdet-i vücûd, vahdet-i mevcut, pervaz

CONSIDERING THE CONCEPT OF “PERVANE” WITH RESPECT TO ALEVISIM REGARDING THE CULTURAL INTERACTIONS

Öz

Besides of being an important literary symbol, the concept of “pervane” also possesses a very wide range of meanings representing the inward meanings put forward by the mystic belief systems of Anatolia. An analysis of the concept of “pervane” depending on the roots of literature and religious philosophy will be helpful to illuminate the backgrounds of Alevi and Bektaşi belief systems and the Mevlevi order that had interacted with them. Also, understanding the conceptual role of the pervane term within the rites like semah and semâ being aroused within these systems, makes it possible to reveal the philosophical backgrounds of these rites. Therefore the discovery of the “pervane” concept will assist to understand the relation of the “semah” and “semâ” concepts with “vahdet-i mevcut and vahdet-i vücûd philoshopies respectively. This approach will be beneficial in discovering very precious pieces of knowledge to denote the cultural identities and perceptions of belief and God for Anatolian people.

Anahtar Kelimeler

Pervane (fly), cycle, unity, the unity of the celestial body (vahdet-i vücûd), the revival of the celestial body in nature (vahdet-i mevcud), flying to the light/candle (pervaz)

Kaynakça

• AKDEMİR, Ayşegül (2010) “Güzellik, Aşk ve Bilgi Üçgeninde Şem ve Pervâne”Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 (Summer).
• ALBAYRAK, Hüseyin-Ali Rıza (2009) Kızılbaş. İstanbul: Kalan Müzik.
• ALTINTAŞ, Ramazan (2007) “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Allah Tasavvuru”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara.
• ALTUNIŞIK, Refika Armağan (2011) Yöre Araştırması Notları, Merzifon.
• ARMSTRONG, Karen (1998) Tanrı’nın Tarihi. Ankara: Ayraç Yayınları.
• ARMUTLU (2009) “Kelebeğin Ateşe Yolculuğu: Klasik Fars ve Türk Edebiyatında Şem’ü Pervâne Mesnevileri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-Erzurum, Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı, Sayı 39, s. 877-907.
• AY, Resul (2008) Anadolu’da Derviş ve Toplum XIII.-XV. Yüzyıllar. İstanbul: Kitap Yayınları.
• AZİMLİ, Mehmet (2007) “Hürremiye ve Babekiyye’nin Anadolu Aleviliği Üzerinde Etkisi”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara
• BAŞGÖZ, İlhan (2003) Yunus Emre İstanbul: Pan Yayıncılık.
• BEŞE, Ahmet ve TOZLU, Selahattin (2011) “İngiliz Kayıtlarında Aleviler ve Bektaşiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 59 (Güz), s.195-220.
• BİRDOĞAN, Nejat (1994) Anadolunun gizli kültürü Alevilik. İstanbul: Berfin Yayınları.
• BORATAV, Pertev N. ve GÖLPINARLI, Abdülbaki (1943) Pir Sultan Abdal. Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Enstitüsü Yayını.
• CSAKI, Eva (2007) “Shamanistic Features Preserved in Bektashism”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara.
• ÇERİBAŞ, Mehmet (2007)”Kütahya Seyit Ali Sultan Ocağında (Çamlıca ve Aydoğdu Köyleri) Kültler ve Bu Kültlere Bağlı İnanç ve Uygulamalar”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara.
• ÇIBLAK, Nilgün (2007) “Tahtacılarda Ateş ve Ocak Kültü”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.). Ankara.
• DEDEBABA, Bedri Noyan (2010) Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik VIII.Cilt. Ankara: Ardıç Yayınları.
• DEDEGARKINOĞLU, Hüseyin (2010) Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2007)Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİVÂN-I KEBİR-Mevlana Celaleddin-i Rumi (2008) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları
• EKİCİ, Metin ve ÖGER Âdem (2007)”Türklerde “Ocak Kültü” ve Bu Kültün Alevîlik İnancına Yansımaları”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara.
• ELIADE, Mircea (2003): Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ELVAN ÇELEBİ (1995) Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye, Haz: İsmail E.Erünsal, Ahmet Yaşar Ocak Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ENGİN, Refik (2007) “Günümüzde Yaşayan Bedreddinilik ve Erkân”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara.
• ERÖZ, Mehmet (1977) Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik. İstanbul: Otağ Matbaacılık.
• GÜLÇİÇEK, Ali Duran (2004) Alevilik (Bektaşilik-Kızılbaşlık) ve Onlara Yakın İnançlar. İstanbul: Etnographia Anatolica Yayınları.
• GÜRAY, Cenk (2009) “Anadolu’da İnanç ve Müzik İlişkisi”, Folklor-Edebiyat Dergisi, Mart 2009.
• GÜRAY, Cenk (2010) “Semâ’dan Semah’a Bir Sonsuz Devir”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 56 (Güz), s.119-152.
• GÜRAY, Cenk (2011a) Bin Yılın Mirası: Makam. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• GÜRAY, Cenk (2011b) “Yezidiler’in Dini Müzik ve Dans Gelenkleri”, T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, İzmir.
• GÜRAY, Cenk (2011c) “Yezidiler’de Dini Musiki», Yezidilik, haz. Ahmet Taşğın, Ankara.
• GÜRER, Abdülkadir (2005) “Şeyh Gâlib’in Şiirlerinde Bir Anlatım Özelliği”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 2 (2005).
• HEREDETOS-HEREDOT TARİHİ (1983) Çeviren, Hazırlayan: Müntekim Ökmen, Azra Erhat. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İNAN, Abdülkadir (1995) Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: TTK Yayınları.
• KAM, Ömer Ferit (2003) Divan Şiirinin Dünyasına Giriş. Ankara: MEB Yayınları.
• KARAMUSTAFA Ahmet T. (2007) Tanrının Kuraltanımaz Kulları-İslam Dünyasında Derviş Toplulukları İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KARAMUSTAFA, Ahmet T. “Origins of Anatolian Sufism”, Sufism and Sufis In Otoman Society (ed. Ocak, Ahmet Yaşar), Ankara: Türk Tarik Kurumu Yaynları.
• KILIÇ, Mahmud Erol (2010) Hermesler Hermesi-İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• KINGSLEY, Peter (2002). Antik Felsefe Gizem ve Büyü. Çev. Kenan Kalyon. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• KORKMAZ, Gülseren Özdemir (2007) “Pir Sultan Abdal’ın Deyişlerinde Animizm ve İslâmiyet Öncesi Eski Türk İnançlarının İzleri”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (ed. Bülbül F., Kılıç T.) Ankara.
• KÖPRÜLÜ M. Fuad (2009).Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar.Ankara: Akçağ Yayınları.
• KUTLU, Haşim (2007) Kızılbaş Alevilerde Yol-Erkân-Meydan. Ankara: Yurt Yayınları.
• MELIKOFF, Irene (1993) Uyur İdik Uyardılar-Alevilik Bektaşilik Araştırmaları (Çev.T. Alptekin). İstanbul: Cem yayınları.
• MELIKOFF, Irene (2005) “Bektaşi-Alevîler’de Hz. Ali’nin Tanrılaştırılması”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, haz. Prof.Dr. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MELİKOFF, Irene (2007) Kırk’ların Cemi’nde. İstanbul: Demos Yayınları.
• MELİKOFF, Irene. (2006). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul, Cumhuriyet Kitapları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1999) Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2003) Alevî ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temellleri, İstanbul: