Altıntaş Köyü Kütahya Seydisül Türbesi

Yıl 2020, Sayı: 94, 79 - 94, 24.06.2020

Elif Gürsoy

Öz

Birçok inanış sistemindeki gibi Türk kültürü ve İslam dininde kutsal mekânları ziyaret kavramı bulunması nedeniyle türbe, yatır ve ziyaret yerleriyle ilgili inanış ve uygulamaların önemini arttırmakla birlikte; veli, evliya, eren, dede gibi kişilerin hayatlarıyla ilgili olağanüstü davranışlara ait hikayeleri de beraberinde getirmektedir. Bu çerçevede Seydisül ismi ile bilinen türbe, ziyaret yerleriyle ilgili inanış ve uygulamalardan çocuk istemek, kısırlığı gidermek, huysuz çocukları iyileştirmek, korkuyu yenmek, vehimi gidermek, ineğin süt vermesini sağlamak, huysuz hayvanların uslanması için gidilen yerler arasındadır. Kütahya ilinin Antik dönemden beri taş ocakları ile tanınan Altıntaş İlçesi’ndeki Seydisül Türbesi günümüzde ziyarete açıktır. Çalışma kapsamında türbenin mimari tanıtımı ve süsleme özellikleri üzerinde durularak değerlendirmeye yer verilmiştir. Yapının tanıtımında güncel fotoğrafları, plan çizimi ve süsleme çizimleri kullanılmıştır. Mimari ve süsleme özellikleri ile 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başına tarihlendirilen türbenin tanıtımı ile öncelikle Anadolu Türk Mimarisi içerisindeki yerinin belirlenerek, mimarlık tarihi alanına katkı sağlaması hedeflenmiştir. Türbe cephelerinde ve içinde bulunduğu hazirede yer alan devşirme malzemeleri ile dikkat çekmekte olan Seydisül Türbesi kare prizma gövdelidir. Sade planına karşın kubbe göbeği, kubbe eteği, kapı ve pencere üzeri ile güney cephe duvarı üzerinde yer alan kuru sıva üzerine boyama teknikli süslemeleri ile yapı önem arz etmektedir. Süslemede, “S ve C” kıvrımı, perde motifi ve çiçek düzenlemelerine yer verildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Altıntaş, Seydüsül Dede, türbe, halk inançları

Altintas Village Kütahya Seydisül Tomb

Öz

Due to the fact that the concept of visiting sacred places exists in Turkish culture and Islam, as in many other belief systems, the importance of beliefs and practices related to tombs, entombed saints and places of visit increase; and stories of extraordinary behaviours related to the lives of saints, awliyās, erens and dedes are brought along. In this context, the mausoleum, known as Seydisül, is among the places to go to ask for children, to eliminate infertility, to help grumpy kids behave, to overcome fear or a disaster, to make a cow give more milk and to make ill tempered animals well behave. Seydisül Mausoleum in Altıntaş District of Kütahya province, which has been known for its quarries since ancient times, is open to visitors today. Within the scope of this study, the architectural presentation and decoration features of the tomb are emphasized and an evaluation is made. Up-to-date photographs, plan drawings and decoration drawings were used in the promotion of the building. With the introduction of the tomb, which is dated to the end of the 19th century and the beginning of the 20th century with its architectural and ornamental features, it is aimed to contribute to the field of architectural history by settling its place within the Anatolian Turkish Architecture. The Seydisül Mausoleum, which draws attention with the spolia materials in the tomb facades and the burial it is in, has a square prism body. Despite its plain plan, the structure is important with its dome core, dome skirt, door and window decorations, and painting techniques on dry plaster on the south facade wall. It is seen that “S-C” fold, curtain motif and flower arrangements are included in the decoration.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Altıntaş village, Seydisül Dede, tomb, folk beliefs

Kaynakça

• Aday, Erdal. (2013). “Kütahya İli Türbe ve Yatırları Etrafında Oluşan İnanç ve Uygu- lamalar”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• ——. “Kütahya İli Türbe ve Yatırları Etrafındaki İnanış ve Uygulamaların Halk Bili- mi Açısından İncelenmesi I”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 14, 147-166.
• ——. (2018). “Kütahya İli Türbe ve Yatırları Etrafındaki İnanış ve Uygulamaların Halk Bilimi Açısından İncelenmesi II”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 15, 137- 151.
• Altun, Işıl. (2008). “Kocaeli’de Türbelerle İlgili İnanış ve Uygulamalara Örnek: “Sultan Baba”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 37, 173-185.
• Arık, M. Oluş. (1969). “Erken Devir Anadolu Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri”. Anatolia .9, 57-100.
• Arık, Rüçhan. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Atasoy, Nurhan. (1985). 17. ve 18. Yüzyıllarda Avrupa Sanatı. İstanbul.
• Ayaz, Berna ve Günaydın, Aykut. (2019). “Zonguldak Yöresi Türbe, Yatır ve Ziyaret Yerleri Etrafında Oluşan İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Kültür Araştırmaları Dergisi 2, 134-148.
• Bayrakal, Sedat. (2007). “Merkezi Plan Tasarımı ve Malzeme Özellikleriyle İlginç Bir Örnek: Göçbeyli (Bergama) Merkez Cami ve Restorasyon Önerileri”. Sanat Tarihi Dergisi XVI/2, 1-26.
• ——. (2009). Urla ve Köylerindeki Türk Dönemi Sosyal Anıtları. İzmir: Ege Üniver- sitesi Basımevi.
• Bozer, Rüstem. (1987). “Kula-Emre Köyünde Resimli Bir Cami”. Türkiyemiz 53, 15- 22.
• Bulut, Lale. (1996). “İzmir Camilerinde Alçı Süsleme”. Sanat Tarihi Dergisi VIII, 1-9.
• Coşkun, Hakan. (2018). “Alevi/Bektaşi Geleneğinde Dedelik Kurumu “Sivas Kangal Türkmen Alevileri Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Der- gisi.85, 43-62.
• Cunbur, Müjgan. (1982). “Folklorumuzda ‘Geyik’ Motifi Üzerine”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri II. Cilt Halk Edebiyatı, 71-94.
• Çağlıtütüncigil, Ersel. (2012). “Eski Mordoğan (İzmir) Köyü Camii Süslemeleri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 25, 139-162.
• Çapar, Mustafa. (2018). “Bir Köy, Bir Türbe: Kabaca’da Kaygusuz Abdal Türbesi”. Social Sciences Studies Journal 4/16, 1124-1143.
• Çayan, Servet. (2012). “Geleneksel Antep Evlerinde Kalem İşi Bezeme ve Duvar Resimleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çeribaş, Mehmet ve Köse, Serkan. (2018). “Alevi İnanç Sisteminde “Dedelik Kuru- mu”nun Menşei Meselesi ve “Dedelik Kurumu”na Dair Yeni Değerlendirme- ler”. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi 22, 13-27.
• Demiralp, Yekta. (1992). “Akşehir-Marûf (Alanyurt) Köyü Şeyh Hasan Türbesi”. Ar- keoloji-Sanat Tarihi Dergisi 6, 6-16.
• Daş, Ertan. (2007). Erken Dönem Osmanlı Türbeleri. İstanbul.
• ——. (2001). “Aydınoğlu Mehmet Bey Türbesi”, Birgi Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları, 114-122.
• Demiriz, Yıldız. (1989). Eyüp’te Türbeler. Ankara.
• Gülgen, Hicabi. (2012), “Bursa Keles İlçesi Dedeler Köyü Camii ve Süslemeleri”, Uludağ Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1, 63-86.
• Gürsoy, Elif. (2015). “Uşak’ta Perde Motifli Mihraplar”. Akademik Sosyal Araştırma- lar Dergisi 10, 146-157.
• Hatipoğlu, Oktay. (2007). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem işi Tezyinatı”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum
• Kumartaşlıoğlu, Satı. (2015). “Geyik Boynuzlarının Yatırlarda Şifa İçin Kullanımı”. Milli Folklor 107, 137-148.
• Kuyulu, İnci. (1994). “Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir”. Vakıf- lar Dergisi 24, 147-158.
• ——. (1998). “İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi”. II. Uluslar arası İzmir Sempozyumu, 57-78.
• Maden, Fahri. (2013). “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesinde Bektaşi Tekke ve Türbe- leri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 68, 89-128.
• Öney, Gönül. (1971). Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları. Ankara.
• Önkal, Hakkı. (1991). Tire Türbeleri. Ankara.
• ——. (1992). Osmanlı Hanedan Türbeleri. Ankara.
• ——. (1996). Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara.
• Öz, Şeref (1996). “Kütahya Yöresi Adak ve Ziyaret Yerleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Özgüç, Tahsin ve Akok, Mahmut. (1954). “Melikgazi Türbesi ve Kalesi”. Belleten 18, 330-336.
• ——. (1955). “Develi Abideleri”, Belleten 19, 377-384.
• Rençber, Fevzi. (2013). “Adıyaman Yöresi Alevi Ocakları”. Ondokuz Mayıs Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35, 159-170.
• Renda, Günsel. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Anka- ra: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Rona, Zeynep. (1997). “Rokoko”. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi III. 1567-1568.
• Sözlü, Halil. (2014). “Balıkesir Burhaniye’de Ağacık Köyü Cami ve Tasvirleri”. Tur- kish Studies 9/1, 495-508.
• Şener, Dilek. (2011). “XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri”, Ya- yımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, An- kara.
• Tanrıverdi, Ali. (2018). “Anadolu Alevi Geleneğinde Kutsalların Bir Derlemesi: Adı- yaman Örneği”. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi 3/5, 139-158.
• Uysal, Ali Osman. (1992). “Emet’in Eğrigöz Köyü’ndeki Eserler”. IX. Vakıf Haftası Kitabı, 297-310.
• ——. (1997). “Afyon, Kütahya ve Denizli Çevresinde Araştırmalar”. Türk Etnograf- ya Dergisi. 20, 77-114.
• Ünal, Rahmi Hüseyin ve Çağlıtütüncigil, Ersel (2016). Urla’nın Tarihi Camileri ve Hazireleri. İzmir.
• Ünsal, Behçet. (1982). “İstanbul Türbeleri Üzerinde Stil Araştırması”. Vakıflar Der- gisi 16, 77-122.
• Yaman, Ali. (2011). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60, 45-48.
• Yıldız, Harun. (2011). “Amasya Yöresi Alevi Ocakları”. Uluslararası Sosyal Araştır- malar Dergisi 4/19, 228-242.
• Yıldız, Şenay Özgür. (2008). “Eğridere ve Ömerler’de Bulgaristan’da) Bilinmeyen İki Cami”. Sanat Tarihi Dergisi XVII/1, 77-104.
• Yurtsal, Tuğçe. (2009). “Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri”. Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, An- kara.
• Yüksel, İ. Aydın. (1983). Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid ve Yavuz Selim Devri 5. İstanbul.