SARILAR KÖYÜ ÇIRALIK ÇEPNİ ALEVİ ZİYARETİ VE TÜRK AĞAÇ KÜLTÜNE BAĞLI BAZI İNANIŞ VE UYGULAMALAR

Yıl 2014, Sayı: 70, 73 - 96, 11.07.2014

Mustafa Gültekin

Öz

Türk halk kültüründe mevsim geçişlerine bağlı olarak oluşan çeşitli bahar bayramları vekutlamalar vardır. Nevruz, Hıdırellez gibi yaygın kutlamaların yanı sıra ekonomik geçimkaynaklarına bağlı olarak oluşan koç katımı, saya ve saban toyu gibi kutlamalar ve inançsistemi ile ilişkilendirilen ziyaretler de mevsim geçişleriyle ilgili kutlamalardır. ÖzellikleAlevi-Bektaşi inanç sistemi içerisinde ziyaretler, mensubu olunan inanç zümresinin pratiklerininsergilendiği ve yaşatıldığı ortamlar olarak önemli dinî ve kültürel etkinliklerdir.Alevi ziyaretleri, bir türbeye bağlı olarak gerçekleştirilebildiği gibi türbelerden tamamenbağımsız olarak kutsiyet atfedilen belirli mekânlarda da gerçekleştirilebilmektedir. Bumakalede, Gaziantep Çepnilerinde ziyarete çıkma ritüeli ve bu ritüele bağlı inanış ve uygulamalarSarılar Köyü Çıralık ziyareti örneğinden hareketle değerlendirilmiş ve Çıralık adınınkaynağı, Çıralık etrafında oluşan anlatılar incelenmiştir. İnceleme sonucunda, Türk ağaçkültü ve bu külte bağlı olarak oluşan uygulamaların, Gaziantep Çepnileri arasında yaşadığıve ziyaret geleneğine bağlı olarak varlığını sürdürdüğü, ziyaret için çıkılan mekânların anlamkazanmasında menkıbe ve anlatıların önemli rolü olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çepniler, Alevilik, Sarılar köyü, halk inanışları, ziyaret, ağaç kültü

THE VISIT OF CIRALIK CEPNI ALEWIS IN SARILAR VILLAGE AND SOME BELIEFS AND PRACTICES CONNECTED TURKISH TREE CULT

Öz

In Turkish folk culture, there are various spring festivals and celebrations according to the changes in the seasons. In addition to commonly celebrated festivals such as Nevruz and Hıdırellez, there are festivals like mating of sheep koç katımı , saya, plow feast saban toyu stemming from the lack of economic resources, and the visits related to belief systems are also some of the mid-season celebrations. Especially, the visits within Alewi-Bektaşi belief systems are among the most important religious and cultural activities since they are the settings in which the religious practices are performed. Alewi visits can be made to both tombs and some certain places attributed to holiness apart from those tombs. In the present article, * Bu makale TÜBİTAK 113K056 numaralı proje kapsamında hazırlanmıştır.** Yrd. Doç. Dr., Gaziantep Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,Gaziantep/Türkiye [e-mail]. DOI:the visiting rituals in Gaziantep Çepnis and the practices and activities in these rituals were evaluated with reference to the patterns in the visit of Çıralık in Sarılar village. The origin of the name, Çıralık, and the stories composed around Çıralık were examined. As conclusions of the study, it is possible to mention that Turkish tree cult and the practices of this cult are still exists among Gaziantep Çepnis and in relation to the practices of visits. It was also revealed that sagas and stories play important roles for those places to gain value and meaning

Anahtar Kelimeler

Çepnis, Alewism, Sarılar village, folk beliefs, visit, tree cult

Kaynakça

• ALPTEKİN, A. B. (2007). “Türk Halk Hikâyelerinde Ağaç Motifi Üzerine”. Milli Folklor. (76): 33-39.
• ALTUN, I. (2008). Kocaeli Suadiye/Çepni Halk Kültürü. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• BAYAT, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji), Cilt: 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇELİK, A. (1999). Trabzon-Şalpazarı Çepni Kültürü. Trabzon: Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• ÇELİK, A. (2002). “Çepnilerin Anadolu’nun Türkleşmesindeki Yeri ve Önemi”. Türkler Ansiklopedisi. C: 6, 312-323.
• DEMİR, N. (2012). “Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepni Türkmenleri ile Güvenç Abdal Ocağı’nın Kuruluşu”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. (63): 77- 110.
• DUYMAZ, A. ve ŞAHİN H. İ. (2008). “Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (19): 116- 126.
• ERGUN, M. (2000). “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”. Milli Folklor. (47): 22-30.
• ERGUN, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ERSAL, M. (2013). Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Hiyerarşik Yapı: Çubuk Havzası Aleviliği Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• GÜNAY, Ü. (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dinî Ziyaret Yerleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (15): 5-36.
• IŞIK, R. (2004). “Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültüler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (9/2): 89-106.
• İNAN, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları.
• KALAFAT, Y. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: AKMB Yayınları.
• KAYA, M. (2011). Çepniler Tarihi Serüveni ve Giresun-Espiye Yöresinin Kültür Kökenleri. İstanbul: Togan Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2003). “Eski Türklerdeki Ağaç Kültünün İslamî Devirlerdeki Devamı”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. (1): 99-109.
• OCAK, A. Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: TTK Yayınları.
• OCAK, A. Y. (2012). İslam İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• OĞUZ, M. Ö. (2007). “Folklor ve Kültürel Mekân”. Milli Folklor. (76): 30-32.
• ÖGEL, B. (2002). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II. Cilt, Ankara: TTK Yayınları.
• ÖGEL, B. (2003). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I. Cilt. Ankara: TTK Yayınları.
• ÖZLÜ, Z. (2012). “Besni Kazasında Alevi-Bektaşi Ocakları ile İlgili Bulgular”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. (63): 247-264.
• ROUX, J.-P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• SÜMER, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. İstanbul: TDAV Yay., 1992.
• ŞAHİN, H. İ. (2013). Çepniler Tarih İnanış ve Halkbilimi. Ankara: Altınpost Yayınları.
• ŞİMŞEK Umaç, Z. (2011). Çepni Ağzı (Dil Özellikleri-Metinler-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• YILDIRIM, D. (1998). Coğrafyadan Vatana Geçiş ve Vatan ile Göç Ediş Problemi. Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları, 134-144.
• YÜCEL, A. (2002). “Türk Dünyasında Hıdırellez Kutlamaları ve İşlevleri”. Milli Folklor. (54): 35-38.
• h tt p : / / k u r u m s a l . k u l t u r t u r i z m . gov.t r / t u r k i y e / ge n e l / K u l t u r A t l a s i / c i r a l i k (24.04.2014,15:07)