AHİ ZAVİYELERİ – CEMEVİ BENZERLİĞİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA

Yıl 2016, Sayı: 78, 81 - 90, 08.06.2016

Mehmet Ali Hacıgökmen

Öz

Zaviyeler, ashab-ı suffe geleneğine uygun olarak ortaya çıkmış, tasavvufun gelişmesine paralelolarak İslâm dünyasında, IX. ve XII. yüzyıllarda yayılmıştır. Zaviyeler, dervişlerin ibadet veders gördükleri bir yer olması yanında, kuruldukları yerlerin güvenliğini sağlamışlar, böyleceticaretin gelişmesinde pay sahibi olmuşlardır. İslam dünyasının muhtelif bölgelerine yayılanzaviyelerin en gelişmiş örneklerine Anadolu’da tesadüf edildiği söylenebilir. XIII. Yüzyıldanbaşlayarak Anadolu’nun bütün köy ve kasabalarına yayılan zaviyeler içerisinde bilhassa Ahizaviyelerinin önemi büyüktür. Özellikle Türkiye Selçuklu Devletinin yıkılış sürecindekiolaylar, Ahilerin bulundukları köy ve kasabalarda Türkmen nüfusun içinde kalmalarına sebepolmuş, böylece kendi ahi örf ve âdetlerini devam ettirmişlerdir. Aynı durumun OsmanlıDevletinin kuruluşundan sonra yüzyıllarca devam ettiği söylenebilir. Söz konusu tarihî süreçhakkına bilgi veren kaynaklar incelendiğinde, bu örf ve âdetlerin Alevi ve Bektaşî topluluklariçerisinde devam ettiği, Ahi zaviyelerine ait olan çeşitli ritüellerin, Cemevlerinde de mevcutolduğu görülmektedir. Bu çalışmada, söz konusu benzerlikten hareketle, Ahi Zaviyeleri ileCemevleri arasındaki benzerlikler ele alınacak ve Ahi zaviyelerinin Cemevlerinin prototipiolup olmadığı sorusuna cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahi Zaviyeleri, Cemevleri, Alevilik, Bektaşilik, Zaviye

A RESEARCH ON THE SIMILARITY BETWEEN AHI ZAWIYAHS AND DJEMEVIS

Öz

Zawiyahs appeared in line with the tradition of the Suffa Companions and spread in the Islamic World in the 9th and 12th centuries in parallel with the spread of Islamic mysticism. In addition to being places where dervishes prayed and took courses, zawiyahs provided the security of the towns where they were established, so they had a contribution in the improvement of trade. It is possible to say that the most developed Zawiyahs, which spread in the various regions of the Islamic World, were seen in Anatolia. Ahi Zawiyahs also had great importance among the zawiyahs which has spread in all villages and towns of Anatolia since 13th century. The events, which especially happened during the fall of Turkey Seljuk State, caused Ahis to stay with Turkmens in their villages and town so that they could maintain their customs. It is possible to say that this situation went on for centuries after the foundation of the Ottoman Empire. When the sources giving information about this historical process are analysed, it is clearly seen that the manners and customs remains in Alevi and Bektashi communities and various rituals belonged to Ahi Zawiyahs, which also exist in Djemevis. In this study, the similarities between Ahi Zawiyahs and Djemevis will be analysed and whether Ahi Zawiyas are the prototype of Djemevis will be searched

Anahtar Kelimeler

Ahi Zawiyahs, Djemevis, Alevism, Bektashism, Zawiyah

Kaynakça

• Ahi Sinan Şecerenâmesi (Kırşehir Müzesindeki nüsha).
• ASAN, V.(1998). Tahtacılarda Eğlence Semahı, Cem Dergisi, 30, (77). İstanbul.
• AŞKAR, M. (2006). Tasavvuf Tarihi Literatürü, İstanbul: İz Yayıncılık2006.
• BAKIR, M. R. (2003). Tasavvufi Bir Kavram Olarak Cem ve Bektaşilikteki Yorumu, İstanbul: Alternatif Yayınları
• BARKAN, Ö. (1942). Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler, Vakıflar Dergisi, II/1–4, (1942).
• BAYRAM, M. (1995). Tasavvufi Düşüncenin Esasları, Ankara.
• BAYRAM, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya.
• BAYRAM, M. (1993). Şeyh Evhadüd-Din Hamid el-Kirmani ve Evhadiyye Tarikatı, Konya.
• BAYRAM, M. (1995). Tasavvufi Düşüncenin Esasları, Ankara.
• BAYRAM, M. (2002). Anadolu Selçukluları Zamanında Evhadî Dervişler, Türkler, VII, Ankara.
• BAYRAM, M. (1996). Anadolu Selçukluları Zamanında Bilimsel Zihniyet ve Bilimin İşe (Üretime) Dönüştürülmesi Anlayışı Ve Uygulanması. Ahilik Kültürü Haftası 1995 Yılı İstanbul Paneli Bildirileri, İstanbul: Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği yay.
• BOZKURT, F. (1995). Semahlar, İstanbul: Cem Yayınevi.
• BUSCH, W. (1983). 14./15. Yüzyılda Kudüs’e Giden Alman Hacıların Türkiye İzlenimleri, Belleten (XLVI:183).
• CEVDET, M. (1335). İslam –Türk Teşkilat-ı Medeniyesinden Ahiler Müessesesi. BüyükMecmua, 4(10), 4-6.
• CUNBUR, M. (1986). Ahilerin Kurduğu Yerleşim Merkezleri. Türk Kültürü (277), 312-319.
• ÇAĞATAY, N. (1981). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Konya.
• ÇIBLAK, N. (2005). Mersin Tahtacıları. Halk Bilimi Araştırmaları, Ankara: Ürün Yayınları.
• ERASLAN, K. (1991). Divan-ı Hikmet Seçmeler, Ankara.
• ERGİN, O. N. (1977). Türk Maarif Tarihi. Eser Neşriyat, İstanbul.
• ERÖZ, M. (1977). Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Otağ Yayınları, İstanbul.
• ERÖZ, M. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• GÖLPINARLI, A.B. (1952). İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları.İÜİFM, C. XI/1-4 (Ekim 1949-1950) s. 2-254. (Ayrı basımı: İstanbul 1952. İsmail Akgün Matbaası. )
• GÖLPINARLI, A.B. (1953); -Burgazî ve Fütüvvet-nâmesi, XV (1-4), İstanbul: İÜFM. -Burgazî ve Fütüvvet-nâmesi, XI (1-4), İstanbul: İÜFM
• DEVELLİOĞLU, F. (1993). Osmanlıca- Türkçe Sözlük, Ankara.
• DOĞAN, İ.G. (1998). Alevilikte Ön Bilgiler ve Cem-Zakirlik, Can Yayınları, İstanbul.
• HARTMANN, A. (2006). Nâsır-Lidînillâh, DİA, XXXII, İstanbul.
• İbn Cübeyr, (2003). Endülüsten Kutsal Topraklara, İstanbul.
• İbn-i Batuta, (1333-1335). Seyahat-nâme-i İbn-i Batuta (trc. Mehmet Şerif), II, İstanbul.
• İbn-i Batûta, (1928). Tuhfetün-Nuzzâr fî Garâibi'l-Emsâr, Kahire I, 181.
• İbn-i Batuta, (1989). Seyahatnamesinden Seçmeler, (haz. İ. Parmaksızoğlu), İstanbul, 1989.
• KARA, M. (2011). Tekke, DİA, XXXX, İstanbul.
• KARAMAĞARALI, B. (1990). Ereğli Şeyh Şihabü’d-din Sühreverdi Külliyesi Kazısı. VII.
• Vakıf Haftası, Türk Vakıf Medeniyetinde Vakıf Eski Eserlerin Restorasyonu Seminerleri, Ankara 5-7 Aralık 1989) Ankara.
• KÖPRÜLÜ, F. (1942). Ribat. Vakıflar Dergisi, II, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, F. (1986). Osmanlı imparatorluğunun Kuruluşu, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, F. (1986). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İstanbul.
• KORKMAZ, S. (2001). Ahmet Yesevî ve Hacı Bektaş-ı Velî, Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri ve Türk İslâm Edebiyatına Katkıları. E.Ü. İlahiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11.
• Muhammed Alâî, (2005). Şeyh Evhadüddin el- Kirmani ve Menakıpnâmesi, (Araştırma ve notlar ekleyerek Farsça aslından tercüme eden Prof. Dr. Mikâil Bayram), Konya.
• Menakıb-ı Evhadddn-i Kirmani, (1969). Yayınlayan: B. Furuzanfer, Tahran.
• Nasırı Fütüvvet nâmesi, İstanbul, Köprülü Ktp. Mec., No: 1597, s. 40b.
• ONARLI, İ. (1998). Cemevlerinin Tarihsel Kökenleri ve Mimari, I-II-III-IV, Cem Dergisi, Sayı: 81-82-83-84, Ağustos-Eylül-Ekim-Kasım, İstanbul.
• OCAK, A.Y. (2005). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul.
• OCAK, A.Y. & S. Farukî, (1986). Zaviye, İA, XIII, İstanbul.
• OCAK, A.Y. (1978). Zaviyeler, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara I.
• PARMAKSIZOĞLU, İ. (1971). Ibn-i Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler. İstanbul.
• RENÇBER, F. (2012). Alevi Geleneğinde “Cem Evinin” Tarihsel Kökeni. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, XII/3, 2012.
• SARIKAYA, M.S. (2003). Alevîlik-Bektâşîlik ve Ahilik İlişkisi-Fütüvvetnâmelere Göre. İslâmiyât Alevîlik Özel Sayısı, Ekim, VI/3.
• SÖZENGİL, T.M. (1991). Tarih Boyunca Alevilik, Çözüm Yayınları, İstanbul. Şems-i Tebrizî, (1349). Makalat, (nşr. A. Hoşnuvis), Tahran.
• TANMAN, M.B. (1991). Âsitane, DİA, III, İstanbul.
• TANMAN, M.B. (1996). Hacı Bektaş-ı Veli Külliyesi , DİA, XIV, İstanbul.
• ULUDAĞ, S. ( 1997). Hankah. DİA, VI, İstanbul.
• ÜÇER, C. (2005-a). Tokat Yöresi Alevileri, Tarihçesi, İnançları, Örf ve Adetleri, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun.
• ÜÇER, C. (2005-b). Geleneksel Alevîlikte İbadet Hayatı Ve Alevîlerin Temel İslâmî İbadetlere Yaklaşımları, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2). Velâyetname-i Hacı Bektaş Veli (Trz). Haz. Sefer Aytekin, Ankara.
• Vilâyet-nâme Manakıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş Veli (1995). haz. Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul.
• YÖRÜKAN, Y.Z. (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, Ankara.