TÜRK SANATI TARİHİNDE KALKANDELEN TETOVA ALACA CAMİİ HAZÎRESİ’NDEKİ OSMANLI ŞÂHİDELERİ

Yıl 2012, Sayı: 64, 14 - 30, 25.02.2013

Gül Tunçel

Öz

Türk sanatında önemli bir konuma sahip mezar geleneği, büyük boyutlu anıtsal mimari yapılaryanı sıra, çoğu sanat eseri hâlindeki binlerce şâhide ile günümüze kadar sürdürülmüştür.Bilindiği gibi mezar taşları, hem kitâbe bilgilerini günümüze aktaran tarihi birer belge hemde sanat Tarihi bakımından, dönemin süsleme programına paralel değerli malzeme sunankültür varlıklarımızdır. Buna rağmen bu eserlere gereken hassasiyet gösterilmemekte hattabunların büyük bir kısmının cehalet, bilinçsizlik ve ihmal sonucu günümüze ulaşamadığıgörülmektedir. Kalkandelen, Osmanlı Dönemi’nde Balkanlar’daki en önemli merkezlerdenbirisidir. Kalkandelen’deki Tetova Alaca Camii, Makedonya’daki dini yapılar içinde gerekmimari, gerekse süsleme özellikleri bakımından özel bir konuma sahiptir. Kalkandelen Tetova Alaca Camii hazîresi, çok büyük bir alanı kaplamasına rağmen ne yazık ki sadeceyedi adet şâhide günümüze ulaşabilmiştir. Bu çalışmamızda, fotoğrafları çekilerek ve ölçülerialınarak belgelenen her bir eser malzeme, işleniş niteliği, form, yazı ve bezeme özellikleribakımından ayrıntılı bir biçimde incelendikten sonra Anadolu ve Balkanlar’daki Osmanlışâhideleri ile mukayeseleri yapılarak Türk sanatındaki yerleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kalkandelen, Alaca Camii, mezar taşı, bezeme, sanat

THE GRAVESTONES IN THE KALKANDELEN TETOVA ALACA MOSQUE IN TURKISH ART

Öz

Cemetery tradition, which has an important place in Turkish Art has continued till today through thousands of tombstones most of which are considered as works of art along with big dimensioned, monumental architectural structures. As it is known, gravestones are historical documents which transfer information of inscriptions to the present day and provide art history as well as information and material in parallel to the decorative program of its period. Even so, the necessary precision to these works isn’t shown and because of ignorance, oblivion and negligence, some of them can’t be preserved till the present. Kalkandelen Tetova was an important center in the Balkan in the Ottoman Period. The Alaca Mosque in Kalkandelen Tetova is the most remarkable religious building in Macedonia because of its decorative features and architecture. Although the graveyard of the Alaca Mosque has a huge area, it has only seven gravestones preserved. In this study, after documenting these art works by taking their pictures and measurements; the material, form and ornamental features of these gravestones were examined in detail. So, a comparison between the Ottoman gravestones in the Balkan and in Anatolia could be made for placing these art works into Turkish art

Anahtar Kelimeler

Kalkandelen, Tetovo, Alaca Mosque, tombstone, decoration, art

Kaynakça

• Açıkgözoğlu, A. S. (ty.). “Eyüp Sultan’da Ketebeli Mezar Taşları”, I. Eyüp Sultan Sempozyumu,Tebliğler , İstanbul: 202-205.
• Açıkgözoğlu, A. S. (2002). “Eyüp Sultan Siluetinin Manevi Dış Amilleri”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (11-13 Mayıs 2001), İstanbul: 244- 247.
• Barışta, Ö. (ty.). “Eyüp Sultan’dan Bazı Çocuk Mezar Taşları”, I. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler, İstanbul: 172-180.
• Biçici, K. (2000). “Eyüp Sultan Mehmet Vusûlî Efendi Türbesi Hazîresi”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (28-30 Mayıs 1999), İstanbul: 490- 501.
• Boyraz, Ş. (2003). Mezar Taşı Sözleri, Ankara.
• Çal, H. (2000). “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarındaki Başlıklar”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (28-30 Mayıs 1999), İstanbul: 205- 225.
• Çetintaş, V. (2000). “İstanbul Eyüp Sultan Hazreti Halid Türbesi Hazîresi’nde Yer Alan Me- zar Taşları Konulu Tezlerin Değerlendirilmesi”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (28-30 Mayıs 1999), İstanbul: 372-379.
• Çoruhlu, T.-Çoruhlu, Y. (2000). “İstanbul’da Bulunan Gemici/Denizci Mezar Taşlarına Dair Bir Değerlendirme”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla IV. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (5-7 Mayıs 2000), İstanbul: 76-89.
• Çoruhlu, T. (ty.). “Eyüp Sultan ve Çevresindeki Hazîrelerde Bulunan Hançerli Lahitler ve Taş Sandukalar”, I. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler, (İstanbul): 43-59.
• Derman, U. (1975). “Mezar Kitâbelerinde Yazı Sanatımız”, Türkiye Turing Otomobil Kuru- mu Belleteni, S.49/328, İstanbul: 36-47.
• Gül, S. (1998). “Feshâne Fabrikası ve Halıları”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (8-10 Mayıs 1998), İstanbul: 320-323.
• Gülşen, S. (ty.). “Eyüp’te Gömülü Sanatçı Mezarları”, I. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğ- ler, İstanbul: 206-213.
• Güven, E. (2002). “Eyüp Sultan Türbesi Hazîresi’nin Önemine Dair Bir İnceleme”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler, (11-13 Mayıs 2001), İs- tanbul: 234-239.
• Haseki, M. (1976). Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul.
• İbrahimi, M.(1985) “Kalkandelen’deki Harâbâtî Baba (Sersem Ali Baba) Bektaşî Tekkesi” Milli Kültür, 49 (Temmuz 1985) Ankara: 55-60
• İbrahimgil, M. (1997). “Kalkandelen (Tetova) Alaca-Paşa Camii”,Vakıflar Dergisi XXVI, Ankara. 249-266.
• Subaşı, H. (ty.). “Eyüp Sultan ve Civarındaki Mezar Taşı Kitâbelerinin Hat San’atı ve Tarihi Açısından Önemi” I. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (İstanbul): 181-196.
• Tibet, A.-Işın, E.–Yemenici, D. (1996). “Yeni Kapı Mevlevihanesi”, Cimetières Et Traditi- ons Funéraires Dans Le Monde Islamique, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Ge- lenekleri I, Ankara: 223-281.
• Tunçel, G. (2005). “Ayaş Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, Yrd. Doç. Dr Lale Bulut’a Armağan, S. XIV-1, (Nisan 2005). Bornova-İzmir: 277-307.
• Tunçel, G. (2005). “Üsküp Mustafa Paşa Camii Hazîresi’ndeki Mezartaşları”, Dini Araştır- malar, 7 (21), (Ocak-Nisan 2005). Ankara: 277-287.
• Tunçel, G. (2005). “Üsküp İsa Bey Camii Hazîresi’ndeki Şâhideler”, Erdem, C.15, S.43 (Mayıs 2005), Ankara: 59-85.
• Tunçel, G. (2005).“Üsküp İsa Bey Camii Hazîresi’ndeki Lahit Şeklinde Mezarlar”, Milli Folklor, C.9, Y.17, S.66, (Yaz/2005), Ankara: 105-115.
• Tunçel, G. (2005). “Üsküp Alaca Camii Hazîresi’ndeki Şâhideler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22 (1), (Haziran/2005), Ankara: 215-236.
• Tunçel, G. (2004). “Beypazarı Müzesi’ndeki Mezar Taşları”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Ta- rih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.44, S.2, Ankara: 267-284.
• Tunçel, G. (2004). “Üsküp Sultan Murat Camii Hazîresi’ndeki Mezar Taşları”, Bilge, 43/ Kış, Ankara: 20-38.
• Ülker, N. (1987). “İzmir Yağhanelerdeki Mezar Kitâbeleri, XIX.-XX. Yüzyıl”, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (26-30 Mayıs 1986), Ankara: 1-37.
• Ülker, N. (1998). “İzmir-Hacı Mahmud Camii Hazîresi Mezar Kitâbeleri, XVIII ve XIX. Yüzyıl”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, Ankara: 11-42.