BİR ANTROPOLOJİK ÖZSELLEŞTİRME ÖRNEĞİ OLARAK VAHİT LÜTFİ SALCI’NIN ALEVİ MÜZİĞİ ÇALIŞMALARI

Yıl 2020, Sayı: 96, 385 - 410, 17.12.2020

Onur Güneş Ayas

Öz

Vahit Lütfi Salcı’nın çok sesli unsurlar içeren Alevi müzikleri hakkındaki çalışmaları, Erken Cumhuriyet dönemi elitlerinin Batı müziğiyle uyumlu saf bir milli öz arayışının en ilginç örneklerinden biridir. Salcı’ya göre Türk halk müziği aşikâr ve gizli olmak üzere iki ana kola ayrılmaktadır. Kapalı topluluklar olarak örgütlenmiş Alevi kabilelerin temsil ettiği gizli halk musikisi, kozmopolit Osmanlı kültüründen ve Şark musikisi olarak damgalanmış şehir müziğinden yalıtılmış olduğu için saf Türk kültürünün otantik ifadesidir. Aynı zamanda, içinde armoni ve kontrpuana dalalet eden çok sesli unsurlar barındırdığı için de medeni Batı dünyası karşısında Türk milletinin yüzünü ağartmaktadır. Bu çalışmanın amacı Salcı’nın gizli Alevi müziği hakkında geliştirdiği bu formülü, bir antropolojik özselleştirme örneği olarak incelemek ve dönemin resmi müzik politikasıyla ilişkisini tartışmaktır. Antropolojik özselleştirme, bu makalenin yazarı tarafından, Grunebaum’un ortogenetik ve heterogenetik kültürel değişim ayrımından ve Neuman’ın bu kavramı Cevdet Paşa’nın fikirlerine uygulamasından ilhamla geliştirilmiş bir kavramdır. Makalede özselleştirme söylemi, yabancı bir modele dayanarak gerçekleşen heterogenetik kültürel değişimlerin, yerli bir kaynaktan türemiş ortogenetik değişimler gibi yorumlanması olarak tanımlanmakta ve arkeolojik özselleştirme ve antropolojik özselleştirme olarak ikiye ayrılmaktadır. Arkeolojik özselleştirme, Türk Tarih Tezi’nde olduğu gibi, kültürel değişimin kaynağını ulusun uzak geçmişinde arayan söylemlere işaret eder. Antropolojik özselleştirme ise Salcı’nın yaptığı gibi Batı kültürüyle uyumlu milli özü köylerdeki kapalı toplumlarda arar ve bir tarihsel süreklilik anlatısı inşa etmeye çalışır. Salcı’nın formülü, Alevileri modern Türk ulusunun inşasına entegre etmek ve şehrin melez kültürüne şüpheyle bakan köy temelli bir kültürel modernleşme projesini desteklemek için geliştirilmiş söylemlerle ortak bir zemini paylaşmaktadır. Katı ikili karşıtlıklara dayanan bu özcü söylemler kültürel alandaki karmaşık etkileşimleri göz ardı etme eğilimindedir. Bu söylemleri en uç mantıki sonuçlarına vardıran Salcı, böylelikle sağladıkları yeni imkânları ve içerdikleri sınırlılık ve paradoksları daha iyi görmemizi sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

levi Müziği, Müzik Sosyolojisi, Kültürel Etki, Vahit Lütfi Salcı, Türk Müziği, Özselleştirme

Vahit Lütfi Salcı’s Studies on Alevi Music as an Example of Anthropological Orthogenesis

Öz

Vahit Lütfi Salcı’s studies on polyphonic Alawi music are among the most interesting examples of the Early Republican Turkish elite’s seeking a pure national essence harmonious with Western music. According to Salcı, Turkish folk music is divided into two main branches: Manifest and secret. Secret folk music represented by Alawi tribes organized as closed circles is the authentic expression of pure Turkish culture, since it has been isolated from the cosmopolite Ottoman culture and the urban music which was stigmatized as Oriental music. At the same time, this secret folk music is the pride of the Turkish nation against the civilized Western world since it involves polyphonic elements denoting harmony and counterpoint. The aim of this study is to scrutinize this formulation developed by Salcı about secret Alawi music as an example of anthropological orthogenesis and discuss its relation with the official music policy. Anthropological orthogenesis is a concept developed by the author of this article, inspired by both Grunebaum’s distinction between orthogenetic and heterogenetic cultural change and Neuman’s adaptation of this concept to Cevdet Pasha’s ideas. In this article, orthogenesis is defined as the interpretation of heterogenetic cultural changes, which are based on foreign models, as orthogenetic changes, descending from native sources and is divided as archaeological and anthropological orthogenesis. Archaeological orthogenesis refers to the discourse that seeks the source of cultural change in the remote past of the nation as in the Turkish History Thesis. On the other hand, anthropological orthogenesis refers to the discourse that seeks a national essence harmonious with Western culture in closed communities of the villages and attempts to build a narrative of historical continuity as Salcı did. Salcı’s formulation also shares a common ground with the discourses developed to integrate Alawis to the modern Turkish nation-building process and support village-based cultural modernization project which approaches the hybrid urban culture with suspicion. These essentialist discourses based on strict dichotomies tend to ignore the complex interactions in cultural field. Salcı who carried these ideas to their most extreme logical conclusions, thus enables us to see better the new potentials they provide and the limitations and paradoxes they generate.

Anahtar Kelimeler

Alawi Music, Sociology of Music, Cultural Influence, Turkish Music, Vahit Lütfi Salcı, Orthogenesis

Kaynakça

• And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arslan, Fazlı. (2015). Vahitname Musikişinas-Halkbilimci Vahit Lütfi Salcı. İstanbul: Mavi Yayıncılık.
• Ataman, Sadi Yaver. (1950). “Folklorcu Vahit Lütfi Salcı”. Türk Folklor Araştırmaları 11, 166.
• Ayas, Onur Güneş. (2015). “Bektaşi Nefesleri Özelinde Gökalpçi Hars-Medeniyet İkiliğine Eleştirel Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 73, 153-171.
• −−. (2016). “Turkish History Thesis as a Legitimizing Instrument in Music Debates of Early Republican Turkey”. Rast Musicology Journal 4(1), 1057-1075.
• −−. (2018). Müziği Boğan Gürültü: İdeolojinin Kıskacındaki Musiki. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Balkılıç, Özgür. (2009). Cumhuriyet, Halk ve Müzik: Türkiye’de Müzik Reformu 1922-1952. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Berlin, Isaiah. (2008). Russian Thinkers. London: Penguin Books.
• Cemil, Mesud. (1936). “Keman Saksafon Türk Çalgılarıdır”. Akşam, 26 Mart.
• ---------. (1938). “Türkiye’de Gizli Bir Musiki Var mıdır?”. Cumhuriyet, 12 Nisan.
• Çağatay, Ali Rıfat (1934a). Türk Tarihinin Ana Hatları Eserinin Müsveddeleri Seri II No 6. Ankara: Türk Tarih Kurumu. [Tekrar baskı, Musiki Mecmuası 375, 1981: 22-23.]
• ---------. (1934b). “Garp Musikisinin Esası Eski Türk Musikisidir.” Akşam, 8 Teşrinisani.
• Dinçer, Fahriye. (2004). “Formulations of Semahs in Relation to the Question of Alevi Identity in Turkey”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dressler, Markus. (2016). Türk Aleviliğinin İnşası: Oryantalizm, Tarihçilik, Milliyetçilik ve Din Yazımı. Çev. Defne Orhun. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Duran, Mehmed Hadi. (2001). “Milli Mecmua ve Tiyatro ve Musiki Adlı Dergilerdeki Türk Musikisi ile İlgili Makaleler”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. (1942). Türk Musikisi Antolojisi. İstanbul: Rıza Coşkun Matbaası.
• Erkal, Abdülkadir. (2015). Erzurumlu Emrah Divanı İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Erzurum: Erzurum Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp (1933). “Polifonik Türkülerimiz Meselesi”. Milli Mecmua 142-3, 315-6.
• Gencer, Bedri (2017). İslam’da Modernleşme (1839-1939). İstanbul: DoğuBatı Yayınları.
• Grunebaum, Gustave Edmund von. (1964). Modern Islam: The Search for Cultural Identity. New York: Random House.
• Güray, Cenk. (2012). “Anadolu’da İnanç ve Müzik İlişkisinin Sema ve Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kafadar, Cemal. (2019). İki Cihan Âresinde Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Çev. A. Tunç Şen. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Karaömerlioğlu, Asım. (2006). Orada Bir Köy Var Uzakta Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kıyak, Hüseyin. (2018). Mızrabı, Yayı ve Kalemiyle Mesud Cemil. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Köprülü, Fuat. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. 3. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Massicard, Elise. (2007). Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması. çev. Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Neuman, Christoph K. (2000). Araç Tarih Amaç Tanzimat: Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı. Çev. Meltem Arun. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• −−. (1940b). “Kızılbaş Şairleri I”. Halk Bilgisi Haberleri 102, 142.
• −−. (1941). Gizli Türk Dini Oyunları. İstanbul: Numune Matbaası.
• −−. (1942a). “Kızılbaş Musikisi”. Tanrıdağ 17. [(1963). Musiki Mecmuası 185]
• −−. (1942b). “Kızılbaş Musikisi”. Tanrıdağ 18. [(1963). Musiki Mecmuası 186]
• −−. (1942c). “Kültürel Mahrumiyetlerimiz”. Varlık 218, 34.
• −−. (1943). “Musiki ve Radyo Hareketlerimiz”. Varlık 229, 269-70.
• −−. (2018). “Bela Bartok’un Konferansları: Gizli Halk Musikisi”. Mızrabı, Yayı ve Kalemiyle Mesud Cemil. İstanbul: Kubbealtı, 705-18.
• Saygun, A. Adnan. (1936). Türk Halk Musikisinde Pentatonizm. İstanbul: Numune Matbaası.
• −−. (1982). Atatürk ve Musiki, O’nunla Birlikte O’ndan Sonra. Ankara: Sevda Cenap And Müzik Vakfı Yayınları.
• Simmel, George. (2016). Gizliliğin ve Gizli Toplumların Sosyolojisi. Çev. İdil Dündar. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Stone, Ruth M. (2008). Theory for Ethnomusicology. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
• Şen, Yavuz. (2018). “Bektaşi Nefesleri Üzerine Makamsal Bir İnceleme”. Bilig 85, 209-231.
• Şenel, Süleyman. (2011). İstanbul Çevresi Alan Araştırmaları. İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı.
• Tekelioğlu, Orhan. (2006). Pop Yazılar: Varoşlardan Merkeze Yürüyen Halk Zevki. İstanbul: Telos Yayınları.
• Tokel, Bayram Bilge. (2019). Sarayın Sesi Halkın Nefesi Osmanlı’da Musiki Hayatı. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Yahya Kaçar, Gülçin. (2010). “Bektaşi Nefeslerindeki Melodik ve Ritmik Özellikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55, 219-237.
• Yaprak, Mevlüt. (2003). Vahit Lütfi Salcı’nın İzinde. Edirne: Ulusal Bellek Yayınları.
• Yıldırım, Rıza. (2017). Aleviliğin Doğuşu: Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri 1300-1501. Çev. Barış Yıldırım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• −−. (2018). Geleneksel Alevilik: İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• −−. (2019). Hacı Bektaş Veli’den Balım Sultan’a Bektaşiliğin Doğuşu. İstanbul: