SA'DÎ-İ ŞÎRÂZÎ VE MUSİKİ

Yıl 2023, Sayı: 105, 245 - 263, 29.03.2023

Yavuz Demirtaş

Öz

İran edebiyatının mühim şahsiyetlerinden biri olan Sa’dî-i Şîrâzî, Nizâmiyye Medresesi’nde eğitim almış, birçok şâir, edip, mutasavvıf ve din âlimiyle sohbet etmiş, hayatının büyük bir kısmını seyahatle geçirmiş, seyahatleri esnasında Anadolu’ya da uğramış, kaleme almış olduğu eserleriyle İslam ülkelerinde yetişen şâir ve yazarları etkilemiştir. Sa’dî’nin tesiri sadece Fars edebiyatıyla sınırlı kalmamış, Türk ve Urdu edebiyatlarıyla batı dünyasında da önemli izler bırakmıştır ki, bu etkiyi bilhassa XIV. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatında yetişen şâir ve yazarların kaleme almış olduğu eserlerde görmek mümkündür. Şâirliğinin yanısıra mutasavvıf da olan Sa’dî, eserlerinde - özellikle de Bostan (Bûstân) ve Gülistan’da - bilgi ve tecrübelerini hikâye ve fıkralar halinde anlatırken, zaman zaman tarihî şahsiyetlerden de bahsetmiştir. Âyet, hadîs, atasözü ve deyimlerle destekli, mana ve yargı yüklü küçük hikâyelerde mutluluğun yolunu, insanlığın gereğini, iyilik ve doğruluğun erdemini okuyucuya sade, çekici ve anlaşılır bir üslûp kullanarak kavratmaya çalışmış, Allah’a (c.c.) karşı kulluk, terbiye, aşk, muhabbet ve benzeri konuları eğitici ve öğretici bir şekilde işlemiş, bunu yaparken de birçok ilim ve sanat dalına - özellikle de musikiye - ait kavramları örnek ve darb-ı mesel olarak kullanmıştır. İş bu makalemiz, içerisinde musikiyle alakalı kavramların örnek olarak verildiği Bostan ile Gülistan’daki hikâye ve nasihatları zikredip açıklamak suretiyle Sa’dî’nin musiki anlayışını ortaya koymayı amaçlamıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme metodunun kullanıldığı çalışmamızda elde edilen veriler, betimsel analiz doğrultusunda düzenlenip yorumlanarak okuyucuların istifadesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sa'dî-i Şirâzî, Bostân, Gülistân, Hikâye, Nasîhat, Mûsikî

Kaynakça

• Akdoğan, Bayram, Fıkıh Mezheplerine Göre Müzik Sanatı, Müzik Aletleri ve Müzisyenler, Ankara: Mans Medya Yapım Ltd. Şti., 2017.
• Avcıoğlu, Gamze Gizem, Sa’di-yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri Ve Türk Edebiyatındaki Yeri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2018.
• Aybey, Salih, “Sadî Şirazî’nin “Bostan” Ve “Gülistan” Adlı Eserlerinin Din Eğitimindeki Yeri Ve Önemi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2019, 18(69)/425-437.
• Aydoğdu, Yusuf, “Necip Fazıl Kısakürek’te Gençliğe Bakış Ve İdeal Gençlik Tasarımı”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Aralık 2018, 4(22)/1612-1626.
• Cömert, Eray, “Kopuz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019, Ek-2/74-77.
• Çiçekler, Mustafa, “Sa’dî-i Şîrâzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 35/405-407.
• Feridun bin Ahmed-i Sipehsalar, Mevlânâ ve Etrâfındakiler-Risale (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul: Tercüman Yayınları, 1977.
• Güldaş, “Çeng”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 8/268-269.
• Halıcı, Feyzi, “Çevgân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 8/294-295.
• Hasanoğlu, Murat, “Bostan, Gülistan Ve Mesnevî Hikâyeleri Üzerine Genel Bir Karşılaştırma”, Anasay Dergisi, 2019, 9/83-107.
• Kara, Mustafa, Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zâviyeler, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Karaismailoğlu, Adnan, “Bostân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 6/307-308.
• Karakaya, Fikret, “Tambur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, 39/553-556.
• Kaska, Çetin, “Sa‘dî-i Şîrâzî’nin Seyahat Ettiği Yerler”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Amasya: 2019, 6/149-164.
• Kaska, Çetin, “Sa‘dî-i Şîrâzî Kimdir?”, Van İlahiyat Dergisi, Haziran 2019, 7(10)/114-136.
• Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr (haz. Abdulbâki Gölpınarlı), 7 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Mevlânâ, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi (çev. Şefik Can), 6 Cilt, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1997.
• Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Mesnevî-i Ma’nevî (çev. Derya Örs - Hicabi Kırlangıç), 6 Cilt, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Özkan, İsmail Hakkı, Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Öztuna, Yılmaz, Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Serin, Muhittin, Hat Sanatımız, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1986.
• Şeyh Sa’dî-i Şîrâzî, Bostan ve Gülistan, terc. Kilisli Rifat Bilge, İstanbul: Zafer Matbaası, 1980.
• Şîrâzî, Sa‘dî, Gülistan, çev. Hicabi Kırlangıç, İstanbul: Kapı Yayınları, 2013.
• Tatçı, Mustafa, Yûnus Emre Dîvânı: İnceleme - I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, l990.
• Timurtaş, Faruk Kadri, Yûnus Emre Dîvânı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Turabi, Ahmet Hakkı, Gevrekzâde ve Müzikle Tedavi - Amasya Dârüşşifâ Örneği, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
• Tülücü, Süleyman, “Hâtim et-Tâî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, 16/472-473.
• Uludağ, Süleyman, “Âbid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 1/307.
• Uzun, Yaşar, “Sa’dî Şîrâzî’nin Bostân ve Gülistân’ında Etik Yönetim Tavsiyeleri”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Haziran 2021, 6(1)/171-204.
• Yılmaz, H. Kâmil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Zavotçu, Gencay, “Sa‘dî, Düşüncesi Ve Etkileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum: 2009, 40/47-58.