ALEVİ BEKTAŞİ İNANÇ SİSTEMİNİ BESLEYEN KAYNAK

Yıl 2024, Sayı: 110, 1 - 14, 24.06.2024

Gıyasettin Aytaş

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1435482

Öz

Alevi Bektaşi inanç sisteminin birbirine bağlı ve birbiriyle ilişkili birçok kavramı
bulunmaktadır. Bu kavramların alt yapısı araştırıldığında inancın ser çeşmesi olarak kabul
edilen Hacı Bektaş Veli’nin ortaya koyduğu temel prensiplerin önemli bir yere sahip olduğu
görülmektedir. Hacı Bektaş Veli’nin hayatı ile ilgili genel verilerden yola çıkıldığında, onun bir
sistematiğin ana unsurlarını kendi hayatı ile birlikte nasıl şekillendiği görülecektir. Horasan’dan
yola çıkılarak Anadolu coğrafyasına kadar sürüp gelen hayat çizgisinde elde bulunan veriler,
birbiriyle uyumlu ve tutarlı olmasa bile, onun söyledikleri ve yazdıkları derin bir inanç ve
felsefenin kaynağı olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. İnancın ana kaynaklarından biri olan
hoşgörü, bilinenin ve kabul edilenin ötesinde özel ve özellikli bir yapı ortaya koyar. Öz ve detay
arasındaki ilişkinin önemini anlamayan, Hak kapısında olabilmek için vaz geçmesi gerekenleri
bilmeyenlerin geçici heveslerine işaret edilerek aslolanın birlik, irilik ve dirilik olduğu ifade
edilir. Bu birliğe de eline, beline ve diline sahip çıkılarak ulaşılacağı dile getirilerek inanca ait
temel prensipler ve dayanaklar ele alınır. Ayrılıklar insanın kabulleridir. Bu kabullerden insanın
kurtulmadığı takdirde hüsranı yaşaması muhakkaktır. Dünya büyük bir yıkım ve kargaşaya
sürüklenirken, kendisi için ne istiyorsa, kardeşi için de aynı şeyi isteyen bir anlayış ve düşünceyi
dünyaya hâkim kılmak bu inancı doğru anlaşılması ile birlikte mümkün olacaktır. Alevi Bektaşi
inanç sisteminin dayandığı temel kaynakla ve bu kaynakları besleyen kaynak ana hatlarıyla ele
alınarak bir düşünme zemini oluşturulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Alevilik, Bektaşilik, Yol., Cem., Hoşgörü.

The Source That Feeds the Alevi-Bektashi Belief System

Öz

The Alevi Bektashi belief system has many interconnected and interrelated concepts. When
the infrastructure of these concepts is investigated, it is seen that the basic principles put forward
by Hacı Bektaş Veli, who is considered the fountain of faith, have an important place. Based on
the general data about Hacı Bektaş Veli’s life, it will be seen how he shaped the main elements of
a systematic together with his own life. The data available on his line of life, which starts from
Khorasan and extends to Anatolian geography, reveals the fact that what he said and wrote is the
source of a deep belief and philosophy, even if they are not compatible and consistent with each
other. Tolerance, one of the main sources of belief, reveals a special and distinctive structure
beyond what is known and accepted. It is emphasized that the temporary desires of those who
do not comprehend the significance of the relationship between essence and detail and are
unaware of the sacrifices they must make to be close to God are insignificant. Instead, unity,
size, and vitality are considered important. The basic principles and foundations of faith are
discussed, stating that this unity can be achieved by protecting one’s hands, waist, and tongue. Differences are human acceptance. If a person does not get rid of these assumptions, he will
certainly experience disappointment. While the world is being dragged into great destruction
and chaos, it will be possible to dominate the world with an understanding and thought that
wants the same thing for its brother as it does for itself, with the correct understanding of this
belief. It aims to create a basis for thinking by discussing the basic sources on which the Alevi
Bektashi belief system is based and the source that feeds these sources.

Anahtar Kelimeler

Haci Bektashi Veli., Alevism., Path., Cem., Tolerance.

Kaynakça

• Alkış, A. (2021). Tasavvufta Tahta Kılıç Sembolizmi̇. Van İlahiyat Dergisi, 9 (15), s. 99-126. Aydın, Mehmet (1997). ‘Türklerin Dini Tarihi Üzerinde Bir Değerlendirme’, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, Konya, ss.1-9.
• Aytaş, G. (2010). Hacı Bektaş Velî ve Thomas More’de Hümanizm. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (55), Ankara.
• Aytaş, G. (2020). Alevi-Bektaşi Dünyası İnceleme ve Değerlendirmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aytaş, Gıyasettin (2009). ‘Hacı Bektaş Velî’ nin 800. Doğum Yıldönümü Anısına Saygıyla’, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 50, s. 25, Ankara.
• Aytaş, Gıyasettin (2014). ‘Hacı Bektaş Veli ve Düşünce Sistemi’. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014. 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir
• Barkan, Ömer Lütfi (2020). İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri, Haz.: Yahya Kemal Taştan, Ötüken Neşriyet, İstanbul.
• Eröz, Mehmet (1990). Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Erseven, İ. C. (2019). Pir Sultan Abdal, Dönemi ve O’nu Yaratan Koşullar. Journal of Alevism- Bektashism Studies, (19), s. 351-372.
• Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. (2005). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Melikoff, İrene (2022). Hacı Bektaş- Efsaneden Gerçeğe- Türk Halk Tasavvufunun Doğuşu ve Evrimi, Çev.: Onur Bülbül, Monografi Yayınları Noyan, Bedri (1987). Alevilik Bektaşilik Nedir?, 2.Baskı, Ankara.
• Şahin, F. (2019). Hacı Bektaş Veli felsefesine eğitsel bir bakış. Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi, Ulutürk, M. (2012). Osmanlı Devleti’nin inşasında Horasan erenleri. Tefekkür Dergisi, 57, s. 1-4.